Kök hücreden yapay kan üretimi

İngiltere'deki araştırmacılar, laboratuvarda geliştirilen yapay kanın  dünyada ilk kez klinik bir deneyde insanlara nakledildiğini duyurdu. Peki yapay kan nedir ve bu araştırma  bizim sağlığımız için nasıl bir önem taşıyor?

Yapay kan, kırmızı kan hücrelerinin yerini alacak şekilde tasarlanmış laboratuvar ürünüdür. Gerçek kan çeşitli görevleri yerine getirirken yapay kanın amacı yalnızca vücutta oksijen ve karbondioksit taşımaktır. Kanın türüne bağlı olarak sentetik üretim, kimyasal izolasyon veya rekombinant biyokimyasal teknolojilerin tümü çeşitli yollarla yapay kan üretmek için kullanılabilir. İlk yapay kan örneği 17. yüzyılın başında yaratıldı ancak mükemmel kan örneği arayışı hala devam etmekte. Yapay kan ticari olarak ulaşılabilir olduğunda, yalnızca ABD'de yıllık 7,6 milyar dolardan fazla satış elde etmesi bekleniyor (Sarkar,2008).

YAPAY KAN ÇALIŞMALARI

2022’de Londra’da gerçekleştirilen çalışma, vücutta oksijen taşıyan kırmızı kan hücrelerinin donörlerden alınan kök hücreler ile büyütülmesine odaklanmıştı. Donörlerden alınan 470 ml civarı kandaki kök hücreler manyetik parçalar aracılığıyla arındırılarak laboratuvar ortamlarında bu hücrelerin çoğaltılması ile alyuvar hücreleri elde edildi. Yaklaşık 3 haftalık bir sürecin sonunda nakledilebilir 15 milyar alyuvar hücresi üretilmiş oldu. Donörlerden alınan kan hücrelerinden büyütülmüş kök hücreler daha sonra kontrollü klinik deneyinde gönüllülere nakledildi ve gönüllülerin iyi ve sağlıklı oldukları, çalışmanın başarılı olduğu kaydedildi.

Cambridge Üniversitesi ve NHS Kan ve Transplant'ta Transfüzyon Tıbbı Profesörü ve Danışman Hematolog olan Baş Araştırmacı Profesör Cedric Ghevaert araştırma hakkında şunları söyledi: "Laboratuvarımızda yetiştirilen kırmızı kan hücrelerinin, kan bağışçılarından gelenlerden daha uzun süre dayanacağını umuyoruz. Dünyada ilk olan denememiz başarılı olursa, bu, şu anda düzenli olarak uzun süreli kan nakline ihtiyaç duyan hastaların gelecekte daha az kan nakline ihtiyaç duyacağı ve bakımlarının dönüştürülmesine yardımcı olacağı anlamına gelecektir."

KAMUSAL BİR İHTİYAÇ

Nadir bulunan kan gruplarında yeterli kan temini, acil durum tramva anlarında ameliyat gerekliliğinde kan naklinin hızlı bir şekilde yapılabilmesi, orak hücreli anemi hastalarının kan nakli sürekli ihtiyacı gibi durumlar açısından bir çözüm sağlaması bu çalışmayı oldukça önemli kılıyor. Ancak başka bir taraftan incelediğimizde yazının başında da bahsedildiği gibi yapay kanın ticari olarak mevcut olması sermadarlara 7.6 milyar dolar gibi yüksek bir gelir elde ettirirken ihtiyacı olan birçok kişinin ulaşması henüz mümkün olmayacak. İhtiyacı olan herkesin ulaşması için bunun kar değil toplumun ihtiyacı doğrultusunda üretilmesi gerekir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 275.000 orak hücreli anemi hastası bulunduğu göz önüne alındığında bu hastalara çözüm bulunmuyor ve bu çalışma ile durumun tartışılması gerekiyor. Kar için değil toplumsal ihtiyaç durumunda üretilmesi ve her hastanede yaygılanlaşması zaman alacak olsada kanın temizliği, sadece alyuvar hücrelerinin verilmesinden kaynaklı, alınacak verimi yükseltecektir. Ülkemizde de kan naklinin merkezi Kızılay’ın kan ve çadır satması, HIV’li kan dağıtımı davaları düşünüldüğünde temiz kan ihtiyacı gerekliliğinin devlet tarafından karşılanıp karşılanmayacı toplumsallaşabilcek mi gibi durumlar hala soru işareti olarak kalıyor.

Referans

Sarkar, S. (2008). Artificial Blood. Indian Journal of Critical Care Medicine, 12(3), 140–144. https://doi.org/10.4103/0972-5229.43685