İşte Özak Tekstil gerçeği: İşçiler günde 20 saat çalıştırılıyor

Elif TURGUT
İstanbul

Urfa, Malatya ve İstanbul’da faaliyet gösteren Özak Tekstil’in Urfa’daki fabrikasında çalışan işçiler, yaşadıkları sorunların çözülmesini talep ederken üyesi oldukları Hak-İş’e bağlı Öz İplik-İş’i yanlarında göremeyince BİRTEK-SEN’de örgütlenmeye başladı. BİRTEK-SEN üyesi bir işçinin işten atılması üzerine Özak Tekstil işçilerinin arkadaşlarının geri alınması ve BİRTEK-SEN’in tanınması talebiyle başlattığı direniş 22 günü geride bıraktı.

İşçilerin; karşılarında patronu, kentin mülki amirlerini, emniyeti ve jandarma güçlerini, müftüyü, savcıyı, Öz İplik-İş yönetimini bulduğu direniş devam ederken, Özak Tekstil fabrikasıyla ilgili uluslararası bir denetim ve doğrulama programı kapsamında hazırlanan 2022 ağustos tarihli rapor işçilerin haklılığını bir kez daha gösterdi. Raporda; fabrikada 19 gün izinsiz çalışan işçilerin bulunduğu ve günlük 20 saati, haftalık 75 saati bulan çalışma sürelerine rastlandığına dikkat çekildi.

ÇALIŞMA SÜRELERİ SINIRIN ÜZERİNDE

Özak Tekstil’deki ağır sömürü ve ihlaller, firmanın internet sitesinde övünerek yer verdiği çeşitli uluslararası puanlamalar, sertifikalar ve doğrulama programlarına yansıdı. Özak’ın üretim yaptığı markaların talebi doğrultusunda Özak’ın tüm fabrikalarını kapsayan şekilde hazırlanan kontrol programlardan biri de “The Social & Labor Convergence Program” (SLCP). Bu kontrolün fabrikadaki işçilerin çalışma koşullarından sendikalaşma haklarına pek çok kriteri bulunuyor.

Ağustos 2022’de gerçekleştirilen SLCP kontrolünün raporunda mesai saatlerinin yasal sınırların dışına çıktığı ortaya konuyor. İşçi görüşmeleri ve belge kontrollerinin, 27 çalışanın devam kayıtları ve bordro kayıtları incelenerek teyit edildiği belirtilen raporda seçilen 27 işçinin farklı aylarda, günde 11 saatin üzerinde çalıştırıldığı, aralık ayında 3 işçinin bir kez 20 saat çalıştırıldığı vurgulandı. Raporda gece vardiyasında 7.5 saat çalışması gereken bazı işçilerin ise 10.5 saat çalıştığına dikkat çekildi.

HAFTADA 73 SAAT ÇALIŞMA

Rapora göre “Herhangi bir çalışan herhangi bir hafta içinde toplamda 60 saatten fazla çalıştı mı?​” sorusuna fabrika “Evet” yanıtını verdi ancak denetmen haftalık mesailerin 60 saatin çok üzerine çıktığını belgeledi. Bazı aylar işçilerin haftada, 64.5, 69, 70 ve 73 saat çalıştığı ifade edilen raporda Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) çalışma saatleri (Sanayi) sözleşmesinde, çalışma saatlerinin günde 10, haftada 60 saate kadar çıkabileceğine atıf yapıldı.

19 GÜN İZİNSİZ ÇALIŞTIRILDI

“Tesis tarafından sağlanan haftalık dinlenme günleri yasal gerekliliklere uygun mu?​” sorusuna fabrika yine “Evet” yanıtını verse de denetmen bunun doğru olmadığını ifade etti: “Seçilen 27 çalışandan 1’ine haziran 2022’de yasal olarak gerekli olan haftalık dinlenme günü sağlanmamıştır, işçi 10 gün üst üste çalışmıştır. Seçilen 27 çalışandan 2’sine aralık 2021’de yasal olarak gerekli olan haftalık dinlenme günü sağlanmamıştır, işçiler art arda 19 gün çalışmıştır. Temmuz 2021’de seçilen 27 çalışandan 1’ine yasal olarak gerekli olan haftalık dinlenme günü sağlanmamıştır, işçiler art arda en fazla 13 gün çalışmıştır.”

İŞÇİLERE ÇOCUK BAKIMI SAĞLANMIYOR

Yasal gerekliliklere göre toplam kadın çalışan sayısının 150’den fazla olması nedeniyle Özak yönetiminin, fabrika içinde ya da dışında çocuk bakımı sağlaması gerekmesine rağmen sağlamadığı ve ilgili yönetmeliklere uymadığı ifade edildi.

Raporda tesisin 14 engelli işçi çalıştırdığı ancak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 30. maddesine göre toplam iş gücünün yüzde 3’ü olan 18 engelli işçi çalıştırması gerektiği belirtildi.

POLİS MÜDAHALESİ SIFIR TOLERANS İHLALİ

Özak Tekstil’in ürün ihraç ettiği Levi Strauss’un (Levi’s) kendisine üretim yapan tedarikçilerine dair “tedarikçi davranış kuralları uygulama kılavuzu” mevcut. Levi’s’a üretim yapan fabrikaların “Sendika kurma eylemlerini destekleyen işçilere para cezası, işten uzaklaştırma vb. cezalar uygulaması”, “İşverenlerin, işçilerin örgütlenme özgürlüğü hakkını engellemek için gözdağı vermesi, makul olmayan aramalar, polis veya askeri güç kullanması” bu kılavuza göre “sıfır tolerans ihlali” olarak ifade ediliyor. Fabrikalar sıfır tolerans ihlalleri gerçekleştirdiğinde kılavuza göre Levi’s üretim yaptırmaz, mevcut birlikte çalıştığı bir fabrika ise “Bu ihlalleri derhal düzeltmek için Levi’s bu tedarikçilerle birlikte çalışmak ve bir tedarikçinin derhal düzeltmek istemediği veya bunu yapma kabiliyetine sahip olmadığı durumlarda tedarikçiden çıkışı sınırlandırmaya çalışmaktır.”

ÖZAK PATRONUNA DEVASA TEŞVİK

2013 yılında Özak’ın Urfa’da fabrika kurulması için 2 milyon 639 bin 175 liralık yatırımına teşvik verildi. Teşvikler içinde “Gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, yüzde 90 vergi indirimi, yüzde 55 yatırım katkı oranı, 12 yıl sigorta primi işveren hissesi desteği, 10 yıl sigorta primi desteği, 10 yıl gelir vergisi stopaj desteği, yatırımın yeri tahsisi, faiz desteği” yer alıyor.

Özak Tekstil patronuna İstanbul’daki fabrika için ise 2023’ün temmuz ayında 8 milyon 629 bin liralık modernizasyon yatırımına teşvik verildi. Teşvikler arasında “KDV istisnası, faiz desteği, yüzde 80 vergi indirimi, yüzde 40 yatırım katkı oranı, 7 yıl sigorta primi işveren hissesi” bulunuyor.

RAPOR, DİRENİŞTEKİ İŞÇİLERİN SÖYLEDİKLERİNİ DOĞRULUYOR

İşçilerin direnişte olduğu Özak Tekstil’in Urfa’daki fabrikasında işçiler bu yaşananları anlatmıştı. Direnişteki işçiler Evrensel’e günlük çalışma sürelerinin 17 saati bulduğunu, yemeklerinden kurtlar, böcekler çıktığını anlatmıştı. Amirlerinden ve Öz İplik-İş tarafından atanan sendika temsilcisinden sürekli hakaret işittiklerini belirten işçiler, “Bize ‘İşinize gelmiyorsa istifa edin’ diyorlar, zorla mesaiye bırakıyorlardı. Kaç saat mesai olduğunu sorduğumuzda ‘Canımız ne zaman isterse o zaman göndeririz sizi eve’ diyorlardı. Gece 02.00’lere kadar fazla mesaiye kalıyorduk. Servis sorunları vardı. Mesaiden sonra eve varmamız 04.00’ü buluyordu. İstanbul’da da Özak var ama biz daha düşük ücret alıyoruz” demişti.

Kadın işçiler ise “Bizim burada adımız yok, salak var, geri zekalı var, ahmak var, ağzımıza alamadığımız türlü türlü ad var ama adımız yok onlara göre. İlişkileri olan arkadaşlarımız özel hayatları ile tehdit ediliyorlar. ‘Sizi ifşa ederiz, ailelerinize söyleriz’ diye tehdit ediyorlar. Şiddet, baskı, mobbing taciz uygulanıyor” ifadelerini kullanmıştı.