2023 gazeteciler için kolay geçmedi: Tutuklama, engelleme, sansür, savaş…

Gözde TÜZER
İstanbul

2023 gazeteciler için çok kolay geçmedi. Gazeteciler tutuklandı, “dezenformasyon yasası” iddiasıyla sansür yasası devreye konuldu, RTÜK ve BİK televizyon ve gazetelere cezalar yağdırdı. Dünyanın farklı ülkelerindeki gazeteciler de zor günler yaşadı. Rusya’nın Ukrayna saldırıları ile İsrail’in Gazze saldırıları gazetecilerin hayatların mal oldu. “Gazetecilik” tartışmaları da “savaş” nedeniyle yoğunlaştı.

15 GAZETECİ 2024’E CEZAEVİNDE GİRECEK

Türkiye’de, Türkiye Gazeteciler Sendikasının verilerine göre 15 gazeteci ve medya çalışanı 2024 yılına cezaevinde giriyor. Sadece cezaevinde özgürlüğünden mahrum kalma durumu değil, yargısal taciz de 2023’te arttı.

Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) 2023 dava izleme raporuna göre ise bir yıllık süreçte bin 646 kişi yargılanırken bunlardan 314’ü gazeteci. 17 gazetecilik davasında 23 gazeteci 67 yıl 8 ay 12 gün ay hapis cezası aldı. Karara bağlanan 6 davada, 12 sanık hakkında 75 bin 126 TL adli para cezası verilirken, 59 davada ise sanıklar hakkında beraat kararı çıktı. Davaların 133’ünü ise haber yapmak, yayımlamak gibi sadece gazetecilik nedeniyle açılan davalar oluşturdu. Gazetecilerin yargılandığı davalarda en çok “terör” suçlamaları yöneltildi.

Örneğin 8 Haziran 2022’de evlere ve çalıştıkları kurumlara düzenlenen operasyonlarda 20’si gazeteci 22 kişi gözaltına alınmıştı. Mezopotamya Haber Ajansı (MA) Editörü Aziz Oruç, JinNews Haber Müdürü Safiye Alagaş, Dicle Fırat Gazeteciler Derneği (DFGD) Eş Başkanı Serdar Altan, Xwebûn Gazetesi Yazı İşleri Müdürü Mehmet Ali Ertaş ile gazeteciler Ömer Çelik, Neşe Toprak, Mehmet Şahin, Zeynel Abidin Bulut, Elif Üngör, Remziye Temel, Suat Doğuhan, Lezgin Akdeniz, İbrahim Koyuncu, Abdurrahman Öncü, Ramazan Geciken ve Mazlum Güler bir haftalık gözaltı sürecinden sonra 16 Haziran 2022’de tutuklanmıştı. Gazeteciler temmuz ayında görülen ilk davada tahliye edilmişlerdi.

Ankara merkezli soruşturma kapsamında 25 Ekim 2022’de Mezopotamya Ajansı (MA) Yazı İşleri Müdürü Diren Yurtsever, MA muhabirleri Berivan Altan, Deniz Nazlım, Selman Güzelyüz, Hakan Yalçın, Ceylan Şahinli, Emrullah Acar ile JİNNEWS muhabirleri Habibe Eren ve Öznur Değer ile Mehmet Günhan gözaltına alınıp tutuklanmıştı. Gazeteciler 2023 Mayıs’ında görülen duruşmada tahliye edildi.

Bu yıl ayrıca Merdan Yanardağ, Abdurrahman Gök ve Sedat Yılmaz cezaevine girdi.

Belgesel Yönetmeni Sibel Tekin, 16 Aralık 2022’de evine yapılan bir baskınla önce gözaltına alındı. Tekin, kalıcı yaz saati uygulamasını konu alan “Karanlıkta Başlayan Hayat” belgeseli için yaptığı çekimlerin “terör örgütü için keşif” olduğu iddiasıyla hakkında soruşturma başlatıldı. Tekin, 30 Ocak 2023 tarihinde tahliye edildi.

Fırat Can Arslan, Resmi Gazete’yi paylaştığı için “Terörle mücadelede görev alan kamu görevlilerini hedef göstermek”ten tutuklanan ilk gazeteci oldu.

SANSÜR YASASI DEPREMDE KULLANILDI

AKP ve MHP’nin oylarıyla 2022 yılının ekim ayında kabul edilen “dezenformasyon yasası” olduğu iddia edilen sansür yasası, ifade ve düşünce özgürlüğü üzerinde yeni bir baskı aracı oldu. Bu yıl yasa kapsamında en az 26 gazeteci soruşturma geçirdi, 6 gazeteci gözaltına alındı ve en az 4 gazeteci tutuklandı.

Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, yasada yer alan “Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” suçunu işleyenlerin 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasına çarptırılmasına ilişkin düzenlemenin iptali istemini oy çokluğuyla reddetti.

Özellikle 6 Şubat depremlerinden sonra yasanın uygulanması iktidarın bu yasayı bir sansür ve sopa olarak kullandığı yorumlarına sebep oldu.

Yasa kapsamında ilk soruşturma geçiren, tutuklanan ve ceza alan Gazeteci Sinan Aygül oldu. Aygül’e 10 ay hapis cezası verildi.

6 Şubat depreminin hemen ardından Hatay’daki yıkım konusunda kamuoyunu ilk bilgilendiren gazetecilerden Hasan Sivri hakkında dava açıldı.

Gazeteci Mehmet Güleş, deprem bölgesinde yaptığı, henüz yayımlanmamış bir röportaj nedeniyle dezenformasyon maddesinden soruşturma geçirdi.

YouTuber Oğuzhan Uğur’un sahibi olduğu BaBala TV hesabından yapılan bazı paylaşımların vatandaşlar arasında korku ve paniğe neden olduğu, bu nedenle arama-kurtarma çalışmalarında aksamalar yaşandığı gerekçe gösterilerek, “Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” suçundan soruşturma başlatıldı.

Osmaniyeli iki yerel Gazeteci Ali İmat ve İbrahim İmat, depremzedeler için gelen çadırların bekletildiğine ilişkin paylaşımları nedeniyle “Yanıltıcı bilgiyi alenen yayma suçu”ndan 27 Şubat’ta tutuklandı. Bir ay sonra çıktıkları ilk mahkemede serbest bırakıldı.

Gazeteci Fırat Bulut bir ay süresince deprem bölgesinden haber geçtikten sonra Ankara’ya dönüşünde havaalanında gözaltına alındı.

Gazeteci İsmail Arı, 29 Ocak 2023 tarihinde BirGün’de yayımlanan “Ev değil resmen ölüm satıyorlar” başlıklı haberi nedeniyle “Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” suçlamasıyla savcıya ifade verdi.

Gazeteci Merdan Yanardağ hakkında 12 Mayıs’ta sosyal medya hesabından yaptığı bir paylaşım nedeniyle dezenformasyon yaptığı iddiasıyla soruşturma açıldı.

Gazeteci Ruşen Takva’ya 8 Aralık 2022’de sosyal medya hesabından yaptığı bir paylaşım nedeniyle 22 Mayıs’ta dezenformasyon yapma suçlamasıyla dava açıldı.

BAKAN NE DEDİ?

Adalet Bakanı Yılmaz Tunç ise Meclis Genel Kurulunda 2024 bütçesi görüşülürken “Ülkemizin hukukun üstünlüğü endeksinde çok geri sıralarda olduğu iddiasını da doğru bulmuyoruz” diyerek ifade özgürlüğünün tahkimine yönelik düzenlemeleri hayata geçirdiklerini savundu. Ardından da “Konuşmacıların bir kısmı ifade etti: Gazetecilik ve sosyal medyada tweet attığı gerekçesiyle tutuklananlar olduğunu ve yargılananlar olduğunu söylediler; şu anda gazetecilik faaliyeti nedeniyle cezaevlerimizde bulunan kimse yok” dedi.

İKTİDARIN SOPASI: BİK VE RTÜK

Sansür bu yıl bitmek bilmedi. Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Basın İlan Kurumunun (BİK) iktidarın sopası olarak çalıştığı yoğun bir şekilde söyleniyor.

Basın İlan Kurumunun (BİK) resmi ilan kesme cezalarına dair Gazeteciler Cemiyetinin açtığı davada Bakırköy 9. Asliye Hukuk Mahkemesi, Anayasa Mahkemesine (AYM) gitti. BİK yönetiminin keyfi ve çerçevesi belirsiz ceza yetkisi AYM’ye taşındı.

Bu yıl Basın İlan Kurumunun (BİK) gazetemiz Evrensel’in resmi ilan ve reklam yayımlama hakkını iptal etmesine dair açtığımız davanın ilk duruşması İstanbul 2. İdare Mahkemesinde 28 Kasım’da görüldü. Mahkeme henüz kararını açıklamış değil.

Bir diğer sansür aygıtı da Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) idi. Kurul bu yıl da tıpkı 2022’de olduğu gibi Halk TV, Tele1, KRT TV, Fox TV ve Flash TV’ye büyük cezalar verdi. Cezaların gerekçeleri arasında “Mimikle terör örgütü övmek” ve Selahattin Demirtaş’ın öykü kitabı Dad’ın tanıtılması da vardı.

BİTMEYEN ERİŞİM ENGELLERİ

Tutuklamalar, yargılamalar sürerken gazetecilerin ve halkın ifade özgürlüğü önündeki engeller de 2023’te arttı. “Kuş öldü beybi: 2022 Twitter erişim engeli raporu”na göre; 2022’de 487 hesap, 3 bin 940 tweete erişim engellendi. Bu yıl Ekşi Sözlük de engellemelerden nasibini aldı. Site, iktidarın deprem ihmallerini eleştiren mecralara baskı kapsamında önce hedef gösterilmiş, “Milli güvenlik ve kamu düzeninin korunması” gerekçesiyle de 25 Şubat’ta da kapatılmıştı. Pek çok kez isim değiştirerek açılan siteye son olarak yine erişim engeli geldi.

GAZETECİLER ÖLDÜRÜLDÜ

Dünyada gazeteciler, mesleklerini yaparken hayatlarını kaybetti. Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) verilerine göre ise İsrail’in Gazze saldırılarının ilk 10 haftasında, tek bir ülkede bir yıl boyunca öldürülen gazetecilerden daha fazla gazeteci öldürüldü. 23 Aralık itibarıyla çatışmaların başladığı 7 Ekim’den bu yana en az 69 gazeteci ve medya çalışanı öldürüldü. Bu 69 kişiden 62’si Filistinli, dördü İsrailli ve üçü Lübnanlıydı. Sınır Tanımayan Gazetecilerin (RSF) verilerine göre; Ukrayna’da çatışmaların başladığı şubat 2022’den bu yana toplam 11 muhabir öldürüldü.

RSF bu yıl 1 Aralık itibarıyla 23 gazetecinin savaş alanında yaşamını yitirdiğini, 9 gazetecinin organize suçları, 6 medya mensubunun ise yolsuzluğu araştırırken öldürüldüğünü duyurdu.

FİLİSTİNLİLER ‘ÖLDÜ’, İSRAİLLİ ‘ÖLDÜRÜLDÜ’

Diğer bir tartışma ise “gazetecilik” üzerineydi. Örneğin; İngiltere merkezli medya kuruluşu BBC’nin İsrail ve Filistin arasındaki çatılmalara ve Gazze’ye yönelik bombardımana dair kullandığı ayrımcı dil tepki çekmişti. BBC, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda ölümleri taraflı ve ayrımcı şekilde aktardı. Filistinliler için “öldü” (died) diyen BBC, İsrailliler için ise “öldürüldü” (killed) ifadesini kullandı. Londra’da binlerce kişi Filistinlilere destek için yürürken BBC’ye “yalancı” diye bağırdı.

The Guardian gazetesi, Netanyahu çizimi nedeniyle 40 yıllık karikatüristini kovdu. İngiliz The Guardian gazetesinde 40 yılı aşkın süredir görev yapan Karikatürist Steve Bell, İsrail Başbakanı Bünyamin Netanyahu’ya yer verdiği çizimi nedeniyle işten çıkarıldı.

Olayları Batı medyasının çerçevesinden vermeyen yayın kuruluşu El Cezire’nin canlı yayın aracına el konuldu, İsrail’deki ofisi kapatıldı.

DİKKAT ÇEKENLER

Türkiye ve dünya basınında 2023’te dikkat çeken gelişmeler de yaşandı:

•  Agos Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hrant Dink’i 19 Ocak 2007’de gazete binasının önünde düzenlediği silahlı saldırıda öldüren Ogün Samast, 14 Kasım 2023’te tahliye edildi. Adalet Bakanlığı Samast’ın denetimli serbestlik hakkı 19 Şubat 2022 tarihinde dolmuş olmasına rağmen bundan yararlandırılmadığını, şartlı tahliyesinin gerçekleştirildiğini kaydetti.
•  Sputnik Türkiye’de çoğunluğu sağlayan Türkiye Gazeteciler Sendikası, şubat 2023’de işverenle Toplu İş Sözleşmesi (TİS) görüşmelerine başladı. Görüşmelerin tıkanması ve işverenin yanıt vermemesi üzerine TGS 24 Temmuz’da Sputnik’te grev kararı aldığını ilan etti. TGS’nin grev kararına karşılık Sputnik yönetiminin yanıtıysa çalışanların işine son vermek oldu. Sputnik yönetimi 23’ü TGS üyesi, toplam 24 çalışanın işine 7 Ağustos’ta son verdi. Bunun ardından Sputnik Türkiye çalışanları, 17 Ağustos’ta grev kararını astı. Grev o günden bu yana devam ediyor.
•  Bu yıl en çok tartışılan kurumların başında yine Fahrettin Altun’un başkanı olduğu İletişim Başkanlığı geldi. Özellikle Başkanlığın 2023 yılının ocak-mayıs döneminde yaptığı harcamaların çok yüksek olması tepki çekti. 14 Mayıs ve 28 Mayıs’ta olmak üzere, Türkiye’nin iki kere seçime gittiği mayıs ayında Başkanlık, 521 milyon 439 bin TL’lik harcama ile bir rekora imza attı.
• Tesla ve SpaceX’in Üst Yöneticisi Elon Musk’ın 2022’de sosyal medya şirketi Twitter’ı 44 milyar dolara satın alma süreci tamamlanmıştı. 2023’te ise Musk, başta Twitter’ın ismini “X” diye değiştirdi. Musk, mavi tiki ücretli yapma, üst düzey yöneticileri işten çıkarma, altın rozetler ve kripto para kullanma gibi pek çok değişiklik yaptı.