30 Aralık 2023 04:54

Almanak 2023 | Yapay zeka kimin için?

Yapay zeka, şirketlerin tümüyle domine ettiği, yönünü belirlediği ve kontrolleri altında tuttuğu bir alan.

Görsel, Bing Image Creator/İsmail Gökhan Bayram/Evrensel

Paylaş

İsmail Gökhan BAYRAM

2023’te bilim ve teknoloji alanında üzerine en fazla tartışma yürütülen konulardan biri geniş dil modelleri idi. ChatGPT’nin 2022 sonlarında kullanıma açılmasının ardından farklı alanlarda geniş dil modellerine dayalı çok sayıda araç bir anda mantar gibi türedi. Metin analizi, metin üretimi, resim ya da video oluşturma, konuşma sentezi, transkripsiyon, çeviri… Aklınıza gelebilecek hemen her alanda geniş dil modellerine dayalı en az birkaç uygulamadan bahsetmek mümkün. Tüm bu uygulamalara dair veri setlerinin taraflılığı ve ön yargılarının sonuçlara yansımasından, var olmayan kaynaklara uydurma atıflar yapılmasından, yapay zeka halüsinasyonlarından, nesnel bağlar kuramayan istatistiki modeller olmasından ve bu sistemlere dair daha pek çok problemden uzun uzadıya bahsetsek de sonuç değişmiyor. Bütün kusurlarına, eksiklerine ve hatalarına rağmen oldukça güçlü araçlar var elimizde. Ve bu araçlar her geçen gün daha da yaygınlaşmaya devam edecek.

Teknoloji alanındaki hemen her büyük şirket geniş dil modelleri üzerine ya yazılım tarafında ya donanım tarafında ya da her iki tarafta birden çalışma yürütüyor. Daha büyük şirketler tarafından milyon dolarlar ödenerek yutulma hayalleri ile binlerce yeni start-up kuruluyor. Teknoloji alanının dışındaki alanlarda gücü yeten hemen her şirket güncel yapay zeka teknolojilerini kullanarak kârlılığını nasıl arttırabileceğinin peşine düşmüş durumda.

OpenAI’ın da yüzde 49 hissesinin sahibi olan Microsoft’un kurucularından, şimdilerde “filantropist” olarak anılmayı seven Bill Gates yapay zekanın çağının başladığını, önümüzdeki beş on yıl içinde yapay zekanın dünyadaki eşitsizliklerden iklim krizine dek insanlığın pek çok problemini çözebileceğini iddia ediyor. Gates’in, “Rakibi kalmamış kapitalizmin insanlığın bütün sorunlarını çözdüğüne” dair Fukuyama’nın 1992’de gördüğü halüsinasyonları andıran iddialarını daha sonra yeniden ele almak üzere bir kenara bırakıp elimizdeki verilere bakalım.

Yapay zeka alanındaki bilimsel yayın sayısı 2010’dan bugüne iki kattan fazla arttı. Söz konusu yayınlarda 2014’e dek akademi başı çekerken son 9 yıldır yapay zeka alanındaki akademik yayınlarda şirketler egemen. Bir önceki yılın öne çıkan 35 makine öğrenmesi modelinden sadece 3’ü akademi kaynaklı.
ChatGPT ve benzeri geniş dil modellerini çalıştırmakta da kullanılan grafik işlemcilerin üreticisi Nvidia’nın hisseleri 2023 başındaki 146 dolarlık değerinden bugün üç katından fazlaya karşılık gelen 483 dolara yükseldi. Şirketin değeri ise yıl ortasında 1 trilyon doları aştı.
Geçmiş yıllarda intihar fabrikaları haberleri ile gündeme gelen, Apple’ın en büyük donanım üretim partneri Foxconn; yapay zeka sunucuları alanında üç basamaklı kâr beklentisi açıkladı. S&P 500 listesindeki şirketlerin yaklaşık beşte biri son çeyrek kâr raporlarında yapay zekaya atıfta bulunuyor.
ABD’de Oyuncular Sendikasının (SAG) grev sebeplerinin içinde öne çıkan başlıklardan biri oyuncuların görünüm, hareket ve tarzlarının karşılığı ödenmeden yapay zeka ile üretilmesi riski idi.

Son olarak AB yapay zeka yasasında da görüldüğü üzere alanını düzenlemek üzere çeşitli yasal düzenleme girişimleri var. Alanın oluşturabileceği askeri ve ekonomik olanaklardan herkesin pay kapmak istemesi ve şirketlerin lobi faaliyetleri ile de bağlantılı olarak bu düzenlemeler farklı ülkelerin kendi şirketlerinin kârlılığını arttırmaya çalışırken rakip ülke şirketlerinin kârlılığını daraltmaya çalışmalarının son noktada varabildiği uzlaşmalar oluyor. Akademinin alanda zaten sınırlı olan faaliyetlerinin ise fonlar, burslar ve şirketlere kadro devşirmeler aracılığı ile kontrol altında tutulduğunu; araştırma alanlarının dahi bu sayede şirketlerce belirlendiğini öngörmek güç değil. Özetle yapay zeka, şirketlerin tümüyle domine ettiği, yönünü belirlediği ve kontrolleri altında tuttuğu bir alan. Şirketlerin çıkarları ile insanlığın genel çıkarları karşı karşıya geldiğinde tümüyle şirketlerin kontrolündeki bu ekosistemin tercihini hangi yönde kullanacağı önden belli. Hal böyle iken insanlık için yapay zeka çağının başladığını iddia etmek güç. Ancak Gates kısmen de haklı, şirketler için yapay zeka çağı başladı. Bu gidişatın önü alınmazsa şirketlerin çıkarları ekseninde biçimlenecek bir yapay zeka kabusu bizleri bekliyor olabilir.