Almanak 2023 | Deprem gerçeği: Üstümüz altımızdan çok daha çürük
Kapitalist iktidar yapısının ranta dayanan ve mafyatik ilişkilere uzanan gerçekliği karşısında, yeni deprem süreçleriyle baş edebilmek için geriye yine örgütlü toplum olma ihtiyacı kalıyor.
Fotoğraf: Fatih Polat/Evrensel
Fatih POLAT
2023’ün ikinci ayının başlarında meydana gelen ve merkez üsleri Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olan 7.7 ile 7.6 büyüklüğündeki 6 Şubat depremleri Türkiye’de 11 ili etkiledi. İlk deprem, sınır komşumuz Suriye’de de büyük bir yıkıma neden olurken Lübnan, Kıbrıs, Irak, İsrail, Ürdün, İran ve Mısır’ın da yer aldığı geniş bir coğrafyada hissedildi.
Depremler sonucunda Türkiye’de resmi rakamlara göre en az 50 bin 783 kişinin yaşamını yitirdiği açıklanırken, Suriye’de en az 8 bin 476 kişi yaşamını yitirdi.
Ancak, açıklanan resmi can kaybı sayısı, haklı olarak TÜİK’in enflasyon verilerinden daha gerçekçi bulunmadı. En son 2018 haziranındaki genel seçimlerden önce çıkarılan imar affı, 2023 şubat depremlerinde yaşanan yıkımların devasa boyutlara ulaşmasının önemli unsurlarındandı: “Afet riski altındaki ülkemizde; afet verileri dikkate alınmaksızın merkezi ve yerel idarelerce onaylanan imar planları ve plan tadilatları, özel çıkarlar korunarak verilen çoklu imar uygulama izinleri, tarım arazilerini, koruma alanlarını, kıyıları ve ormanları yapılaşmaya açan kararlar, kamu idarelerinin kurumsal yapılarındaki ve teknik kadrolarındaki eksiklikler, imar affı yoluyla kullanımına izin verilen kaçak yapılar, nitelikli mimarlık, mühendislik ve planlama hizmetlerinin yapı üretim ve denetim sürecinden dışlanması, rant odaklı politikaların önünde engel olarak görülen meslek kuruluşlarının yetkilerinin kısıtlanarak işlevsizleştirilmesi, mesleki denetimin engellenmesi kentlerimizi afetlere karşı güvencesiz hale getirmiştir.” (TMMOB Mimarlar Odası 6 Şubat 2023 Depremleri Raporu - 2 Tespitler, Değerlendirmeler ve Öneriler, sayfa 70)
Aynı rapordan bir başka önemli bölüm şöyle: “6 Şubat 2023 tarihinde yaşanan depremlerin etkisi en fazla rant amaçlı planlama kararları alınan kentlerimizde görülmüştür. Yoğun yapılaşma koşulları, alınması gereken önlemlerin uygulanmasını neredeyse olanaksız hale getirmiştir. Afet sonrası acil müdahale ve iyileştirme süreçlerindeki koordinasyon ve planlama eksikliği nedeniyle; bilimsel şehircilik ilkelerine aykırı, nitelikli mimarlık hizmetlerinden yoksun üretilmiş yaşam çevrelerinde toplumsal eşitsizlik artmıştır.” (Sayfa 181)
Marmara depreminin ardından bir yıllığına çıkarılan ve 23 yıldır alınmaya devam edilen deprem vergilerinin akıbeti yeniden sorgulanırken, doğal afet, imar affına ek olarak devletin hem müdahalede gecikmesi hem de organizasyonsuzluğu nedeniyle felakete dönüştü. Yok olan bir kente dönüşen Antakya’da iktidarın ayrımcı uygulamaları hafızalara kazındı.
Muhalefet partilerinin ve çeşitli sivil kurumların yardımlarının depremzedelere ulaştırılmasında engeller çıkarıldı. Kızılay’ın çadır satmasından, yardımları zimmetine geçiren yetkililere kadar uzanan haberler birer Türkiye gerçeği olarak kayda geçti.
Tarihi kentler ve kültür mirası olan pek çok yapı ya yerle bir oldu ya da ciddi hasar gördü.
2023 şubat depremleri, olası İstanbul depremi konusundaki endişeleri artırırken, bu konuda ciddi hiçbir hazırlık olmadığı, depreme hazırlık adı altında gerçekleştirilen kentsel dönüşüm süreçlerinin rant ve yağma süreci olarak işlediği gerçeği, önümüzdeki yıllarda da konuşulacak gündemler arasında olacak.
Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, 1999 Marmara depreminin ardından şu açıklamayı yapmıştı: “Altımız çürüktür, ama yine de bu altın üstünde yaşamaya mecburuz. Biz bu abdestle çok namaz kılarız, bu depremden çok şey öğrendik.” (23 Ağustos 1999)
24 yıl sonra gerçekleşen son depremler ise üstümüzün, yani tüm bir devlet organizasyonunun altımızdan çok daha çürük olduğunu ortaya koydu.
Kapitalist iktidar yapısının ranta dayanan ve mafyatik ilişkilere uzanan gerçekliği karşısında, yeni deprem süreçleriyle baş edebilmek için geriye yine örgütlü toplum olma ihtiyacı kalıyor.
