Büyüyen savaş sanayiinde ekmekler küçülüyor

Demir DİKKAN
Eylül TAŞ
Ankara

 “Yetiştirilmesi gereken projeler sebebiyle özellikle montaj kısımlarında yoğun mesai yaşıyoruz”.

“Evlilik gibi işler için para biriktirmem gerekiyor. Bu yüzden her fırsatta fazla mesaiye kalmaya çalışıyorum”.

“Çalışmaktan parayı harcamaya zamanım kalmıyor. Fazla mesai falan umurumda değil bu kadar yoğun bir çalışma olamaz”.

Bu sözler görüştüğümüz TAI (Turkish Aerospace Industries) işçilerine ait. Türkçe adıyla Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ). Adı oldukça ‘havalı’. Üstelik, iktidarın ‘parlayan yıldızı’ savunma (savaş) sanayiinin önemli bir parçası.

TAI, Türkiye’de hava platformlarının tasarımı, geliştirilmesi, üretimi ve satış sonrası hizmetleri alanlarındaki teknoloji merkezi.

Kendisini, “Havacılık ve uzay sanayisinde küresel ilk yüz oyuncu arasında” tanımlayan TAI 2023 yılındaki başarılarını yayımladığı videoda anlatıyor: “İlk T70 genel maksat helikopterini teslim ettik. HÜRJET ilk motorunu çalıştırdı. HÜRKUŞ’un Nijer’e teslimatını yaptık. GÖKBEY, ilk yerli motor TS1400 ile uçuş gerçekleştirdi. ANKA’nın ilk ihracatı Tunus’a gerçekleştirildi…”

Fazla mesai yoğun, başarılar ‘büyük’. Ya ücretler?

İşçiler anlatıyor: “Bizim zam ocak ayında açıklanacak. Keşke bize de asgari ücrete yapılan oranda zam uygulasalar. Ücret zammımız yüzde 30’da kalır gibi. Gitgide asgari ücrete yaklaşıyoruz”.

“TAI’ de çalışmanın farkı azalıyor” diye özetliyor durumu bir başka işçi.

TEDARİKÇİ ŞİRKETLERDEÜCRET ÖDEMELERİ AKSIYOR

Ücretlerin asgari ücrete yaklaşmasının yanı sıra bir başka büyük sorun daha var. Ankara’da bir ağ gibi yayılan, ASELSAN ve TAI’ye üretim yapan, ağırlıklı olarak Sincan, Başkent OSB ve OSTİM’de bulunan iş yerlerinde ücretler aksıyor.

İşçilerden aldığımız bilgilere göre hemen hemen birçok iş yerinde son aylarda ücretlerde gecikmeler yaşanıyor. Yetmezmiş gibi bir de bazı iş yerlerinde servis ödentilerinde kesintilere gidiliyor.

Önemli silah üreticilerinden birine üretim yapan bir firmadan işçi, “Bizim iş yeri aldı başını gitti. Birkaç senede böyle büyüme görülmemiş. İlk başta arkadaş, dost gibi davranan patronlar şimdi yüzümüze bakmıyor. Bir yandan yaptığımız bunca işe rağmen bizim ücretler yerinde sayıyor ya da çok cüzi bir zam geliyor.”

‘Ücretleriniz niye gecikiyor?​’ sorumuza karşılık işçiler, “Çeşitli söylentiler dolaşıyor” diyerek duyumlarını sıralıyorlar: “Patron yabancı yatırımcı gelecek diye parayı borsaya yatırmış ama ‘İçeride kalmış’ diyenler var”. “Ücretlerimizin geç yatmasının sebebi, patronların ‘Pparayı faize yatırıp ücretlerin bir kısmını çıkardıktan sonra ödeme yapmasıymış’ yorumları yapanlar var”.

Ayrıca, “Kazanmış olduğu yetmeyecek ki daha fazlasını istiyor ama bizim ekmeğimiz küçülüyor” diye sitem eden de var.

ÖNEMLİ İDDİA: ASELSAN ÖDEME VADESİNİ 9 AYA UZATTI

OSTİM’de çalışan bir işçi, “Ücret tarihinin üzerinden 20 gün geçiyor ödeme yok. İdareyi sıkıştırdıkça aynı cevabı alıyoruz: ‘Ödeme bekliyoruz’. Kimden? ASELSAN’dan. Koca ASELSAN ‘Nasıl ödeme yapmıyor?​’ diye şüphe ediyorduk ama şimdi yeni bir şey öğrendik. ASELSAN’ın ödeme vadesini 24 günden 9 aya uzattığı iddia ediliyor. Hatta bazı firmalar ASELSAN için çalışmayı bıraktı” sözleriyle çarpıcı bir iddiayı dile getiriyor.

“10 milyara yakın kâr elde eden bir şirket nasıl olur da ödeme vadesini bu kadar uzatır?​” diye şüpheye düşüp tekrar tekrar soruyoruz ve farklı firmalardan birçok çalışan tarafından aynı iddianın tekrarlandığına tanık oluyoruz.

OSTİM, İvedik, Kazan bölgelerinde büyük savunma sanayiine çalışan yan sanayi kuruluşları özellikle son yıllarda mantar gibi türedi ve büyüdü. Bazı işçiler bu durumun suistimal edildiğini düşünüyor: “ASELSAN bize doğru düzgün ödeme yapmıyor. Ama geliyor birileri aynı sokağa bir atölye açıyor. Sonra bir bakıyorsun birkaç ayda etrafındaki atölyeleri de almış. Son model makinelerle doldurmuş. ASELSAN’ın satın almacıları da gidip geliyor sürekli. İster istemez ‘Dayısı, amcası olan işi çeviriyor, bize sıra geç geliyor’ diye düşünüyoruz. Giderek kurumların içinin boşaltıldığına inanıyoruz”.

MİLLİ DUYGULAR SÖMÜRÜLÜYOR

İşçiler, yaptıkları işlerin milli duygular üzerinden yürütüldüğünü, yatmayan ücretlere yönelik sorularının da ‘fedakarlık’ söylemiyle geçiştirildiğini, milli duygular üzerinden sömürüldüklerini vurguluyor. 

Genç bir işçi öfkeli: “Eğer biz Türkiye’yi ayakta tutan bir sektörde çalışan işçilersek o zaman bize de hakkımızı versinler. Asgari ücrete eşit neredeyse maaşlarımız. Olacak iş değil.”

GÜVEN YERİNİ ENDİŞEYE BIRAKTI

Özellikle son birkaç yıldır hükümetin, ‘savunma’ sanayi başarılarını zafer nidalarıyla her fırsatta yinelemesi işçileri etkilemiş.

Düzenlenen Teknofest gibi etkinliklerle en çok öne çıkarılan unsurun silah olması, silah yapmanın, ‘milli mücadelenin’ bir sembolü haline getirilmiş olması işçilerin yaptıkları işe bakışını değiştirmiş. İktidarın parlayan yıldızı halini almış olması, sektörde Cumhurbaşkanının damadı Selçuk Bayraktar’ın popülerliğinin artması, sektörün önde gelen şirketlerinde çalışmayı birçok emekçi için “Sırtını devlete dayamak” olarak görmeye yol açmış. Bu durum büyük şirketlerin alt yükleniciliğini yapan firmalarda çalışmanın dahi ayrıcalık olarak kabul görmesini sağlamış. 

Sektörde devlet teşvikleri, hibeler ve yardımlar ile muazzam bir büyüme sağlanırken, Ankara’da silah üretim merkezleri artarken işçilerin güveni yerini endişeye bırakıyor. Çünkü uluslararası sermayeyle iş birliğindeki TAI’de ek mesailer artıyor, çalışma ağırlaşıyor, ASELSAN ödeme vadelerini uzatıyor. Sektör büyüyor, işçilerin ekmeği küçülüyor.

KÂR ORANLARI YÜKSEK

Sektörde kârlar yüksek, hedefler sürekli büyük! Geçtiğimiz günlerde TUSAŞ Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdürü Temel Kotil yaptığı açıklamada 2 milyar dolar olan ciroyu 10 milyar dolara çıkartmayı hedeflediklerini söylemişti.

ASELSAN 2023’ün 3. çeyreğinde yıllık bazda yüzde 72 net kâr açıkladı. 2023 eylül ayında açıklanan verilere göre ASELSAN’ın kârı 9.8 milyar lira oldu.

TUSAŞ 2023 mayıs ayında yaptığı açıklamada yıllık bazda 2.5 milyar dolar kâr etmeyi planladıklarını ilan etmişti.