Çiğ sütte hijyen kuralı 17 yıldır erteleniyor

Sedat BAŞKAVAK
Tüm Köy Sen Örgütlenme Uzmanı

“Çiğ sütte özel hijyen kurallarına uyum süresi uzatıldı.”

Geçtiğimiz hafta tüm gazetelerde bu başlık vardı. Sadece süresi uzatıldığında haber konusu olan yönetmeliğin tam adı ‘Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği’ olarak yayımlandı. Yönetmeliğ’in amacı, “Hayvansal gıda üreten gıda işletmecisinin Gıda Hijyeni Yönetmeliği’nde belirtilen kurallara ek olarak uyması gereken özel hijyen gerekliliklerini belirlemek” olarak yazılmış.

Kapsamı açısından ise “Bu Yönetmelik; Kişisel tüketim amacıyla birincil üretime, kişisel tüketim amacıyla gıdanın hazırlanması, işlenmesi ve depolanmasına, üreticisi tarafından küçük miktarlardaki birincil ürünlerin son tüketiciye veya son tüketiciye doğrudan satışını yapan yerel perakendecilere doğrudan arzına, Üreticisi tarafından çiftlikte kesilen kanatlı ve tavşanımsıların etlerini, küçük miktarlarda ve çiğ et olarak son tüketiciye veya son tüketiciye doğrudan satışını yapan yerel perakendecilere doğrudan arzına uygulanmaz” denilmektedir.

Yönetmelik hakkındaki haberler sadece çiğ sütte özel hijyen kurallarına uyum süresi uzatıldı diye verilse de yönetmelik büyük ve küçükbaş hayvanlardan kanatlılara, çiftlik av hayvanlarından yaban av hayvanlarına, balıktan çift kabuklu yumuşakça istiridye, midye vb’ye kadar hayvanlar ve bunlardan elde edilecek ürünlerin üretim süreçlerine ilişkin ‘özel’ hijyen kuralları koyuyor.  İlişkin gıda işletmecisinin sorumluluklarından hayvansal gıdalara ilişkin gerekliliklere, kesimhane işletmesinin gıda zincirinin takip ve denetim sorumluluğundan etin sağlıklı olup olmadığına, gıda işletmesi ve kesimhanelerde kullanılacak suyun sıcaklığı ve niteliğinden personelin elini yıkamasına, kesim-parçalama ve kemiklerin ayrılması hijyeninden depolama ve nakliye konularına kadar pek çok konuyu içermektedir. Ayrıca kara ve denizdeki balıkçılık faaliyetlerinden gemi ve teknelerdeki gerekliliklere, deniz ürünlerinin karaya çıkarma ve sonrasında ki gerekliliklerden işlenmiş balık ürünlerinin depolanması ve nakli vb. pek çok konuyu içermektedir.

21 GÜN İÇİNDE TÜKETİCİYE SUNULMALI

Defalarca ertelenen yönetmelik büyük ve küçükbaş hayvanlar, kanatlılar, balıklar, çiğ süt ve süt ürünlerinin yanı sıra yumurtanın üretiminden satışına ilişkin koşullar içermektedir. Yumurtanın, yumurtlama tarihinden itibaren 21 gün içinde tüketiciye sunulmasını ve bu sürede muhafaza koşullarını, Çatlak yumurtaların üretildikleri çiftlikten veya paketleme tesisinden, sıvı yumurta üretimi veya yumurta ürünlerinin işlendiği tesise doğrudan getirilerek ve işletmeye alındıktan sonra bekletilmeden kırılması koşuluyla sıvı yumurta ve yumurta ürünlerinin üretiminde kullanılacağı belertilmektedir. Aynı yönetmelik kirli yumurtaların yıkanıp, dezenfekte edilip, kurutulmasını şart koşsa da yumurta üretim şirketlerinin web sitelerinde bile “Yumurtaların yıkanarak saklanması doğru değildir. Çünkü yumurtanın üzerindeki koruyucu tabakayı yok eder, zararlı mikro organizmaların yumurtanın kabuğundan içeri girmesini sağlar. Bu nedenle yumurtalar, sadece kullanıldığı zaman yıkanmalıdır” diye yazmaktadır.

Yönetmelik, çiğ süt açısından ise çiğ sütü üreten ve/veya toplayan gıda işletmecisi; çiğ süt ve kolostrum (ağız sütü- doğumdan sonraki bir haftada salgılanan süt) üretimindeki sağlık gerekliliklerine, süt ve kolostrum üreten hayvancılık işletmelerinin hijyen gerekliliklerine, çiğ süt ve kolostrum için belirlenen kriterlere uymak zorunluluğu getiriyor. Sütün insanlara geçebilecek bulaşıcı hastalık içermeyen bruselloz ve tüberküloz hastalıklarının düzenli olarak kontrol dildiği sürülerdeki sağlıklı hayvanlardan elde edilmesi gereğini şart koşmaktadır. Süt sağım ekipmanları, depolama ve soğutma birimlerinin bulaşma riskinden uzak konumlandırılmasının yanı sıra süt sağımı, toplanmasında ve taşınmasında kullanılan kaplar, güğümler, tanklar gibi tüm ekipmanın yüzeyleri; kolay temizlenebilir, gerektiğinde dezenfekte edilebilir olma ve her kullanımdan sonra temizlenip dezenfekte edilmesi şartlarını sağlaması istenmektedir. Sağımdan sonra günlük toplanacaksa 8 °C’den fazla olmayan sıcaklığa düşürülmesi, sağım işini yapan kişilerin uygun ve temiz kıyafetler giymesi ve ellerini yıkamasının yanı sıra süt ürünlerinin ambalajlama ve etiketlenmesine ilişkin şartlar içermektedir.

Velhasıl ilk defa 27.12.2011’de 28155 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ‘Hayvansal Gıdalar için Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği’nin amacı; hayvansal gıda üreten gıda işletmecisinin Gıda Hijyeni Yönetmeliği’nde belirtilen kurallara ek olarak uyması gereken özel hijyen gerekliliklerini belirlemek amacıyla çıkarılmıştır. Yönetmelik sadece kırmızı et ve beyaz et üreten üreticileri değil, çift kabuklu yumuşakçalar, balıkçılık ürünleri, kolostrum, yumurta ürünleri, kurbağa bacağı, salyangoz, işlenmiş mide, idrar kesesi ve bağırsaklar, jelatin ve kolajen üretimini de kapsamaktadır. AB’nin 853/2004 sayılı Konsey Tüzüğü’ne uygun olarak hazırlanmış olmakla beraber, Sağlık ve Tanımlama İşareti, Gıda Zinciri Bilgisi, İşletmeler için Kayıt ve Onay Şartı, Resmi Veteriner Hekim gibi kavramlar da gıda terminolojisine böylece girmiştir.

Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından onaylı 2 bin 491 süt işleme tesisinin yıllık toplam süt işleme kapasitesi 11 milyon 807 bin tondur. TÜİK verilerine göre Türkiye’de 2020 yılında 23.5 milyon ton, 2021 yılında 23.2 milyon ton, 2022 yılında ise bir önceki yıla göre yüzde 7 azalarak 21.5 milyon ton ve bunun 19.8 milyon tonu inek sütüdür. Süt sanayisi ise üretilen inek sütünün yaklaşık 10 milyon tonunu toplayarak işlemiştir. TÜİK verilerine göre 2022 yılında 1.5 milyon ton içme sütü, 1.2 milyon ton yoğurt, 703 bin ton inek peyniri, 766 bin ton ayran, 89 bin ton yağsız süt tozu, 95 bin ton tereyağı, 32 bin ton kaymak, 45 bin ton tam yağlı süt tozu, 20 bin ton diğer türlere ait peynir üretimi gerçekleştirilmiş. Ülke içi tüketimin yanı sıra 100’ün üzerinde ülkeye ihracatı yapılan süt ve süt ürünlerinden Ulusal Süt Konseyi verilerine göre 2022 yılında 611 milyon dolarlık ihracat yapılmış. İhracat ilk sıralarında ise Irak, Mısır, Cezayir, BAE, ABD, İsrail, Kuveyt, Azerbaycan ve Fas gibi ülkeler bulunmaktadır.

GEREKLİ DEĞİLSE NEDEN YÖNETMELİK ÇIKARILIYOR

Tüm bu nedenlerden dolayı sokakta çiğ süt satışını yasaklama, sektöre teşviklerden artırılma diye konuşan süt şirketleri ve onların örgütlerinden 5 defa ertelenen bu yönetmelik için bir açıklama duymamamız çok doğaldır. AKP iktidarlarında çıkarılan pek çok yönetmelik gibi bu yönetmelik de sermayeye getireceği yeni yükler nedeniyle tekrar tekrar süresi uzatılarak ertelenmiştir. Kaldı ki, bu erteleme bir ya da birkaç ay değil, bir ya da birkaç yıl da değil son yapılan ertelemeyle birlikte toplamda 17 yıllık bir ertelemedir. Gıda güvenliği ve halk sağlığı açısından bir özel hijyen kuralı getirmek gerektiyse neden erteleniyor. Bu kadar gerekli değilse neden yönetmelik çıkarılıyor. İşte bu sorunun cevabı da yine bu yönetmeliğin dayanak bölümünde ‘Hayvansal Gıdaların Özel Hijyen Kurallarına İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’ne paralel olarak hazırlanmıştır’ cümlesinde yatmaktadır. AB’ye uyum için hazırlanıp ihtiyaç olursa devreye sokarız denilerek bekletilen bir düzenlemedir.

Peki tamam bütün bu kuralları koydunuz, hijyen yönetmeliğini çıkardınız da bunu denetleyecek mekanizmalarınız ve hazırlıklarınız var mı sorusunun cevap olarak karşılığı da maalesef yoktur.

Tek adam iktidarında işler, ya ‘Sen işlemi yap, düzenleme arkadan gelir’ denilerek yürütülmektedir ya da AKP’nin kendi çıkardığı ve ‘tarım desteklerine ayrılan pay GSYH’nin yüzde 1’inden az olamaz’ diyen Tarım Kanunu’na rağmen tarım desteklerinin bu oranın yarısının bile altında verilmemesi gibi olmaktadır. Asıl olarak da bir sermaye iktidarı olan AKP iktidarının beraber yürüdüğü ve yağan dolar yağmurunun altında beraber ıslandığı gıda tekellerine küçük de olsa yeni yaptırımlar getirecek uygulamaları zorunlu olmadıkça (Ki bu zorunluluk asıl olarak halkın örgütlü gücü ile oluşmadıkça) yapmama ya da erteleme şeklinde karşımıza çıkmaktadır.

ÇİĞ SÜT FİYATI YÜZDE 17.4 ARTTI, ÜRETİCİ MEMNUN KALMADI

Çiğ süt referans fiyatı 11.5 TL’den 13.5 TL’ye çıkarıldı. Böylece yüzde 17.4 oranında artış kaydedilmiş oldu. Üretici artıştan memnun kalmadı. 22 Ocak 2024’ten itibaren yüzde 3.6 yağ ve yüzde 3.2 protein içeriğine sahip çiğ inek sütü tavsiye satış fiyatı üreticinin eline litre başına net geçecek şekilde (Çiğ süt desteği hariç) 13.50 TL olarak belirlendi.

Konuya ilişkin yazılı açıklama yapan Adana Çiftçiler Birliği Başkanı Mutlu Doğru, “Ulusal Süt Konseyi (USK) tarafından açıklanan çiğ süt tavsiye fiyatı, USK tarafından hazırlanan üretim maliyeti tarafından bakarsanız makul, ancak üreticinin gerçekleşen maliyetleri açısından bakılınca beklentileri karşılamıyor. Bu nedenle çiğ süt üretim maliyetinin belirlenmesini bir standarda bağlamak ve geneli en iyi temsil edecek şekilde doğru tespit etmek gerekir”

Unutulmaması gereken bir konu daha vardır ki; üretici tarafından karşılanması durumunda, soğutma ve nakliye bedeli de ayrıca hesaplanacak ve bu bedele yüzde 20 KDV eklenerek alıcıya ayrıca fatura edilecektir” ifadelerini kullandı.

Doğru yaptığı açıklamada üreticilerin taleplerini ise şöyle sıraladı:

“1- Piyasada ve borsalarda fiyatları belli olan ham maddeler ile üretilen yemde de bakanlığımızca maliyet belirlenerek en çok kullanılan yem gruplarında tavsiye fiyatı açıklansın ve keyfi zamlara son verilsin.

2- Tarım Orman Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenerek onaylanan ve USK tarafından açıklanan çiğ süt tavsiye fiyatı piyasadaki farklı yağ oranlarıyla pazarlanan kutulu süt fiyatlarının de temel girdi belirleyicisidir. O halde, yapılan ısıl işlem, yağının alınması, kutulanması ve pazarlanması gibi safhalarının da incelenerek farklı yağ oranlarında kutu süt tavsiye fiyatı da belirlensin ve çiftçiden 13.50 TL’ye alınan çiğ süt yağı alındıktan sonra kutulanarak 35-36 TL’ye kadar tüketiciye satılamasın. Açıklanan çiğ süt fiyatının üretimin devamını ve inek kesimlerini durdurup, çiftçimizin kazanarak ayakta kalmasını sağlamasını temenni ederim.” (EKONOMİ SERVİSİ)

Çiğ sütün işlenmesine yönelik hijyen kurallarına uyum süresi 5 yıl daha uzatıldı