Metal işçisinin ücreti yarı yarıya eridi

Uğur ZENGİN

Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası (MESS) ile işçi sendikaları Türk Metal, Birleşik Metal-İş ve Özçelik-İş arasında imzalanan toplu sözleşme ve sürecin toplamı Türkiye işçi sınıfının içinde bulunduğu çoklu kıskacı yeniden faş etti. Kâr enflasyonunun yarattığı sis bir yandan ‘görüş mesafesini’ alabildiğine düşürürken, diğer yandan parasal yanılsama yarattı. Fiyat ve ücret algısı dağıldı. Bu sisli havada ücretli emek Türkiye tarihinin en büyük şoklarından birini yaşarken kazanan faiz, rant ve kâr oldu.

MESS sözleşmesi yalnızca doğrudan 150 bin işçiyi ve aileleriyle birlikte yaklaşık olarak 600 bin insanı ilgilendirmiyor. Türkiye ekonomisinin ana damarında değer üreten 150 bin işçi aynı zamanda Türkiye işçi sınıfının ‘en örgütlü’ kesimini oluşturuyor.

MESS şirketlerine bağlı iş yerlerinde, işçilerin ana bölüğünü ise artık 0-3 yıllık işçiler oluşturuyor. 150 bin işçiden 110 binini temsil eden Türk Metal’in 90 bin üyesi 0-3 yıllık. Diğer sendikalar da dahil edildiğinde 0-3 yıllık işçilerin sayısı 100 bini aşıyor. Ücretleri düşürmek, gerçekleri ‘perdelemek’ için her gün kıskaca yenisi alınan 100 bin işçi!

İktidar programına uyuyor. Bir yanda iktidara “Ücretleri düşür” emri vermiş uluslararası sermaye, diğer yanda buna teşne, emre çoktan amade bir siyasal iktidar var. Bu ‘ortaklık’ işçilerin başına örülmüş ve örülecek çok çoraba işaret ediyor. Sermayenin amiral gemisi MESS öğretiyor. İşçilerin kazandığı her hak, sınıf olarak harekete bile geçmeden içinde taşıdığı öfkenin yarattığı ve yaratabileceği potansiyelle elde ettiği her şey tükenmez kalemle değil, kurşun kalemle yazılıyor. Sözleşmenin imzalanmış olması, sözleşmenin bittiği anlamına gelmiyor. Bir silgi ile kurşun kalemle yazılanın üzerinden geçmek, patronların hanesine artı olarak yazılıyor. Allem ya da kullem dahil!

BİR YILLIK KESİT

Yakın zamana gidelim. İmzalanan sözleşmeleri hatırlayalım. Birkaç ayda tuzla buz olan “yüzyılın sözleşmesi”nden bir kesite bakalım: Eylül 2021-eylül 2022... MESS sözleşmesi kapsamında çalışan işçi bu aylarda sırasıyla 27 lira 4 kuruş ve 48 lira 73 kuruş ortalama ücret alıyordu. İki dönem arası yüzde 80.21 zam. Aynı dönemler arası TÜİK’in resmi enflasyonunu da karşısına koyalım: Yüzde 83.45!

“Yüzyılın sözleşmesi” resmi enflasyon karşısında dahi kayıptayken, işçiye eksi yazan yüzde 3.24 görünenden fazlası. İşçilerin ortalama ücreti -ki sayısal olarak ortalamanın altında ücret alanlar çoğunlukta- enflasyon oranında artsaydı, işçilerin eylül 2022’deki saat ücreti 48 lira 73 kuruş değil, 49 lira 60 kuruş; işçilerin brüt ücreti 14 bin 619 lira değil 14 bin 880 lira olacaktı. Bir işçi için yıllık 3 bin 132 lira! Bir işçinin cebine koymayacağı 1 lira ile sermaye biriktiren bir patronun bir işçiden alacağı 1 lira aynı olamaz. Bir işçi için yıllık 3 bin 132 lira, MESS patronlarının işçiden çalacağı 501 milyon 120 bin liraya denktir.

VAHAMETİ ‘GIDA ENFLASYONU’ GÖSTERİYOR

Bir parantez gerekir. Zam oranının TÜİK enflasyonunun altında kalmış olması yeterince çarpıcı olsa da aynı dönem için Türk-İş’in gıda enflasyonu vahamete yaklaştırıyor. Aynı dönem için Türk-İş’in gıda enflasyonu yüzde 137.6’dır. İşçilerin ücreti Türk-İş’in gıda enflasyonu kadar artsaydı, ortalama saat ücreti 64 lira 24 kuruş olacaktı. Bu Türk-İş gıda enflasyonu karşısında işçilerin yüzde 30’dan fazla reel kayıp yaşadığını ortaya koyuyor.

Patronlar işçilerin en çok zamanıyla ilgilenir. İşçilerin bu enflasyon karşısında almaları gereken bu ücret sarktı. Eylül 2022’de alınması gereken 64 lira bandı ücret ancak ağustos 2023’te verildi.

***

Zamanı geri saralım ya da “Tek yıllık kesit her şeyi göstermez!” diye varsayalım, merceği biraz daha büyütelim. Ağustos 2010-ağustos 2019 dönemine bakalım. Birleşik Metal-İş üyesi işçilerin MESS kapsamındaki fabrikalarda aldığı ücret ortalaması 2010’da 6.69 TL idi. Aynı dönemde imzalanan toplu sözleşmelerde alınan zam oranı yüzde 238 oldu. Ortalama ücret olan 6.69 TL’yi yüzde 238 artırmak gerekir ki işçilerin ortalama ücretini bulalım! Ama bulamayız! İşte MESS’in oyunu: Ortalama ücret söz konusu dönem sonunda sadece yüzde 154 artarken, gerçekleşen saat ücreti 20 lira 90 kuruş değil, 15 lira 72 kuruş oluyor. Zam yüzde 154, resmi enflasyon yüzde 139! İşçilerin alamadığı zam ise yüzde 84! Her bir işçinin bir saati için MESS 6 lira 84 kuruşu işçiye yansıtmıyor.

Ama nasıl?

Yüksek ücretli, yüksek kıdemli işçiler, bu iş yerlerinde gönüllü-gönülsüz işten atılıyor ya da ayrılıyor. Ya da geçtiğimiz yıl yapılan EYT düzenlemesi ile emekli oluyor. Bunun karşılığında asgari ücretli işçiler işe alınıyor. Sözleşme masasında ücretleri düşürmek için elinden geleni yapan MESS, ‘sınıf mücadelesi’ni hiç bırakmıyor. Ücretleri baskılamaya durmaksızın devam ediyor. Bugün, yaklaşık 110 bin işçiyi MESS grup toplu iş sözleşmesinde temsil eden Türk Metal, 90 bin üyesinin bu ‘bölükte’ olduğunu açıkladı. İşçilerin yüzde 80’i, yüzde 98 olarak açıklanan ortalama zammın altında kaldı.

Şimdi merceği biraz daha büyütelim, 15 yıl öncesine gidelim. Saat ücreti: 4 lira 65 kuruş. İşveren payı da eklendiğinde bir işçinin ikramiye dahil brüt ücreti 1667 lira (net 1156 lira) oluyordu. Asgari ücret 2008 ekimde brüt 608 lira, net 512 liraydı. 2008’de MESS iş yerlerindeki ortalama işçi ücreti net asgari ücretten yüzde 225 daha fazlaydı. Eğer asgari ücret ile aynı makas korunsaydı ortalama ücret net 55 bin 256 lira olacaktı. Ancak bugün ortalama ücret 29 bin liraya kadar geriledi!

Bugün 20 yıllık işçinin dahi eline geçecek para 40 bin 541 lira. 15 yıl önce bugün fabrikaya giren işçinin cebine ise bugün 38 bin 417 lira giriyor. 15 yıllık işçi, 15 yıl önceki ortalama ücretin reel olarak 17 bin lira altında!

***

MESS iş yerlerinde işçilerin önemli bir bölümünü oluşturan binlerce işçi, 15 yıllık ya da 20 yıllık işçiler... Türkiye’nin en deneyimli ve en acımasız sermaye grubunun, sendikal bürokrasi ve iktidarın dişleri arasında, MESS’in kıskacı altında. Bu kıskaç MESS’e yarıyor. Sıkıştırıp eziyor. Bugün, geçtiğimiz sene, 10 yıl ya da 15 yıl öncesi... ‘An’ değil, süreç gösteriyor. Zam yüzde 98 de olsa, yüzde 150 de olsa, yüzde 200 de olsa... Türkiye’nin en büyük şirketlerinde çalışan işçiler yoksulluk sınırını aşamıyorsa, MESS için sözleşmeye atılan imza yeni ‘mücadele’ sürecinin başlangıcıysa, işçiler için de öyle olmalı.

SAĞ CEBİNDEN 10 BİN LİRA AL, SOL CEBİNE 3 BİN LİRA KOY!

İşçi ücretlerine asgari ücret gelir vergisi istisnası uygulanacak. Damga vergisi ile birlikte işçilere temmuza kadar 2 bin 700 lira vergi iadesi yapılacak. Temmuz ile birlikte vergi iadesi de aylık gelir vergisi de artacak. Ortalama ücret alan bir işçinin cebine bu yolla 2024’te 37 bin 126 lira girecek.

Ancak enflasyon ile birlikte artan dilimli gelir vergisi ücretleri kemirecek. Ocakta 5 bin 91 lira vergi veren işçi, temmuzdan itibaren 11 bin 913 lira vergi ödemeye başlayacak. Ortalama ücret alan işçi bir yılda 115 bin 859 lira gelir vergisi, 4 bin 546 lira damga vergisi ödeyecek. İşçi bir yılda toplam 120 bin 405 lira doğrudan vergi ödeyecek.

Ortalama ücret alan işçi ayrıca 83 bin 853 lira SGK işçi payı, 5 bin 989 lira işsizlik fonu işçi payı ödemesi de yapacak.

Ayrıca sendikasına ortalama olarak her ay 1000 lira aidat ödeyecek. Yıllık brüt 599 bin lira ücret alacak olan işçinin eline net 388 bin 702 lira geçecek. Böylece ücretinin yüzde 35’i vergi ve kesintilerle elinden alınacak. Patronların ödediği doğrudan vergi ise yüzde 25 ile sınırlı.

RENAULT’DA BİR İŞÇİ 43 MİLYON LİRA ÜRETTİ, FORD’UN BİR YATIRIMI 85 BİN İŞÇİNİN YILLIK ÜCRETİ

Türkiye’de OYAK Renault ile TOFAŞ, Türkiye’deki toplam otomotiv imalatının yüzde 52’sini yaptı. OYAK Renault bir yılda 325 bin 366 adet otomobil üretti. Böylece bir işçi yılda 43 otomobil üretti. Üretilen otomobiller ortalama 1 milyon liradan satıldı. Bir işçinin 43 milyon lira satış değerine erişen otomobil ürettiği fabrikada yaklaşık 7 bin 500 işçi çalışıyor.

Yine MESS kapsamındaki TOFAŞ’ta ise bir yılda 171 bin adet (işçi başına 28 otomobil) otomobil üretildi.

Ford Otosan ise eylül 2023’te Yeniköy fabrikasına 1 milyar avroluk yeni yatırım yaptı. 2025’te fabrikanın yılda 405 bin otomobil üretimi yapması planlanıyor. Yatırım bedeli olan 1 milyar avronun Türk lirası cinsinden karşılığı ise 32.8 milyar lira. Bu tutar, MESS sözleşmesi kapsamındaki 85 bin 502 işçinin 1 yıllık ücretini ödemeye yetiyor.

Metal iş kolunda çarpıcı bilanço: İşçi başına kâr aylık 157 bin lira

MESS grup sözleşmesi imzalandı: Ücretler yoksulluk sınırını bulmadı