Eskişehirli motokuryeler: Taleplerimizi birlikte savunmalıyız

Andaç Aydın ARIDURU
Eskişehir

Motokuryeler son günlerde Somali Cumhurbaşkanı'nın oğlu Muhammed Hasan Şeyh Mahmud'un Yunus Emre Göçer'i arkadan çarparak katletmesi ve yargı sürecinden çıkan cezanın da 27 bin 300 TL adli para cezasına dönüştürülmesi ile tekrar gündemde önemli bir yer tutmuştu. Pandemi döneminin ardından sektör olarak da genişleyen motokuryelik ağır çalışma koşulları, baskı, mobbing, düşük ücretler ve uzun çalışma saatleri motokuryelerin hayatını cehenneme çeviriyor. Esnaf kuryelik ve sigortalı kuryelik bu mesleğin iki ana çalışma disiplini. Online market ve yemek sipariş sitelerinin tercih ettiği esnaf kuryelik, imzalanan sözleşmeler ile kuryeleri bu şirketlere "çalışma ortağı" haline getiriyor. Bu yöntemde kuryeler kendi şirketlerinin sahibi görünüyor. Kendi sigortalarını ve yemek masraflarını, motorsikletlerin vergi, bakım ve yakıt masraflarını ödemeleri anlamına geliyor bu da. Sigortalı çalışan kuryeler ise Türkiye'de çalışma hayatındaki her sigortalı çalışanın yaşadığı sorunların dışında motokurye sektöründeki kimi özgün sorunlarla mücadele ederek çalışıyor. Eskişehir’de de durum farklı değil. Bu sebeple Eskişehirli 30’dan fazla motokurye 24 Ocak’ta bir kafede bir araya gelerek taleplerini öne çıkarmanın yollarını aramaya başladı. Grubun içinde hem esnaf sigortalı hem de işsiz kuryeler var.

“BİRLİKTE OLMADIĞIMIZ ZAMAN ÜCRETLERİMİZ DÜŞÜYOR”

Eskişehir'deki diğer gruplara da çağrı yaptıklarını belirten kuryelerden biri, bu buluşmanın amacını da açıklıyor, “Sorunlarımızı birlikte çalışmaktan ve kendi çözümlerimizi üretmekten başka bir seçeneğimiz yok”.

Tartışılan ilk mesele ücretler oluyor. Kuryeler yılbaşının ardından kurye çalıştıran esnafların verdiği ücretlerin düşüklüğünden bahsediyor. İş arayan bir kurye, “Günlük 120-130 liradan iş bulamıyorum 110 lira veren bir yer bulsam hemen işe gireceğim” diyor. Buna karşı çıkan bir diğer kurye ise “Biz Eskişehir'de birlik olsak 100 tane işletmede kontak kapatsak ‘130 liranın altında çalışmayız’ desek o zaman hakkettiğimiz ücreti alırız. Birlikte olmadığımız zaman ücretlerimiz düşüyor” diyerek cevap veriyor. İş güvenliğinden eğitime, özlük haklarında çalışma saatlerine birçok konu konuşuluyor masada.

MOTORUNA “BU KURYENİN CANI 27 BİN 300 TL” YAZAN KURYEYE 4 BİN LİRA CEZA

Sosyal medyada da gündem olan; motokurye Yunus Emre Göçer’in canına biçilen 27 bin 300 liranın stickerini motorsikletinin arkasına yapıştırmış, duruma böyle tepki göstermişti O motokuryelerden biri yapıştırdığı “Bu kuryenin canı 27 bin 300 TL!” yazılı stickerından dolayı 4 bin lira ceza aldığını söylüyor. Uzun çalışma saatlerinin can tehlikesi yarattığını söyleyen kurye “Günde 15 saat çalışan kurye ne kadar dikkat ederse etsin yorgunluktan canı tehlikeye girer” diyor. Motokuryeler bu cezalara da tepki gösteriyor.

İŞİN REKLAMI 100 BİN LİRA, GERÇEĞİ ASGARİ ÜCRET

Bir diğer tartışma ise esnaf ve sigortalı kuryeler arasında. Sigortalı kuryeler esnaf kuryeliğin çalışma koşullarını ve ücretleri gerilettiğini söylüyor ancak büyük şirketlerin eliyle yaygınlaştırılan bu durum esnaf kuryeleri de ağır şartlarıyla eziyor. Esnaf kuryelikle ilgili bol kazanç reklamlı bazı haberlerin ortaya çıkma kaynağı, sosyal medyada da bolca girişimcilik videosu bulunan Vigo’nun kurucu ortağı Ali Cicioğlu. İhlas Haber Ajansı’na verdiği röportajda motokuryelerin 100 bin lira kazandığını öne sürmüştü. Açıklamanın bir kısmı ise şöyleydi, “Paket bonuslarla birlikte kazançları büyük oranda artırdık. Bugün Beşiktaş, Beyoğlu, Şişli ve Sarıyer bölgelerinde çalışan bir motokuryemiz, haftanın 6 günü ortalama 40 paket ile çalışması halinde ay sonu kazancı 100 bin lirayı aşacak”. Bir kurye veriyor buna cevabı, “15 senelik kuryeyim, aylık 100 bin lira kazanan kurye görmedim”.

Türkiye'deki asgari çalışma saati olan haftalık 45 saat çalışma sonucunda, motokuryelerin giderlerini de eklediğimizde elde kalan asgari ücret oluyor.  Benzin, Bağ-Kur, yüzde 20 KDV, yüzde 20 gelir vergisi, stopaj, yemek, muhasebe, motor bakımı, teknik ekipman, donanım aletleri gibi tüm bu giderler düşüldüğünde kuryenin elinde açlık sınırında bir ücret kalıyor. Sermayenin daha fazla kâr elde edebileceği tüm çalışma biçimleri Türkiye gibi bağımlı kapitalist ekonomilerde de çalışma yaşamının içine hızlıca girmeye devam ederken, “100 bin liralık kazanç” diye pohpohlanan iş; motokuryelerin açlıkla cebelleşmesine Vigo sahibinin ise karına kar katması ile sonuçlanıyor.  

Öte yandan uzun çalışma saatlerinin bu disiplinde çok yaygın olduğunu söyleyen bir kurye, “Günde 20 saate yakın çalışanlar var" diyor. Çoğu esnaf kuryenin vergi ve BAĞKUR borcu olduğunu söyleyen bir genç kurye ise, “Kazandığımız para bize de yetmiyor hepimizin 4-5 aylık vergi borcu var, sigortalarımızı ödeyemiyoruz” derken söz alan bir diğer kurye ise “Esnafı da sigortalısı da düşük ücretlere uzun saatler can tehlikesiyle çalışıyor, bizim sorunlarımız da çözümlerimiz de bir” diyor.

DERNEKLEŞME SÜRECİ BAŞLATACAKLAR

Bu buluşmada; tüm bu sorunların kuryeler için ortak ve acil sorunlar olduğu ortaya çıkıyor. Verdikleri karar ise dernekleşme sürecini başlatarak bu ortak talepleri birlikte savunmak. Geçmiş dönemlerde çeşitli derneklerle bağı olan kuryelerin tecrübeleri ise olumsuz. Tartışmaların büyük bölümü kurulacak oluşumun talepleri nasıl örgütleyeceği üzerinden konuşuluyor. Bu ortak taleplerin kuryelerinin çoğunun iradesi ile belirlenmesi ve mücadelenin de bu ortak irade üzerinden şekillenmesi gerekiyor. Derneğin işleyişi ve teknik açıdan karşılaşılacak sorunların çözümüne dair tartışmalar kısa sürüyor. Burada asıl gündem taleplerin nasıl ortaklaşacağı ve çoğunluğun taleplerinin nasıl bir mücadeleye dönüşeceği gibi görünüyor. Motokuryelerinde belirttiği üzere, ücret ve çalışma koşullarında her iyileşme ancak birlikte kararlı bir mücadele ile gerçekleşecek gibi görülüyor. Eskişehirli Kuryeler bunun bilinciyle attıkları önemli bir adımla emek sermaye mücadelesinde bir mevzi kazanmanın yollarını arıyor.

2023 yılında en az 68 motokurye hayatını kaybetti