Ağır metal soluyoruz

Nisa Sude DEMİREL
İstanbul

Türkiye’de hava kirliliği kış aylarında artıyor. Yapılan araştırmalara göre 2023 Aralık ayında Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) limit değerlerinin 5.5 katına ulaşıldı. Yıllık ortalama ise DSÖ değerlerinin 4 katı. Türkiye’nin de içinde olduğu bazı ülkeler günün yüzde 50’sinden fazlasını DSÖ’nün değerlerini aşan PM2.5 maruziyetiyle geçirdi. Türkiye’de hava kirliliğinin durumuna ilişkin gazetemize konuşan Halk Sağlığı Uzmanı Doç. Dr. Cavit Işık Yavuz hava kirliliğini izleyen istasyonların nitelik bakımından yetersiz olduğuna da dikkat çekti.

TÜRKİYE’DE HAVASI TEMİZ ŞEHİR YOK

DSÖ’ye göre hava kirliliği, dünya genelinde dakikada 13, yılda 7 milyondan fazla insanın ölümüne yol açıyor. Türkiye’de ise hava kirliliği ölüme yol açan riskler içinde 5. sırada. Yine DSÖ’nün verilerine göre akciğer hastalıklarının yüzde 43’ü, kalp hastalıklarının yüzde 25’i de hava kirliliğinden kaynaklanıyor. Sanılandan çok daha büyük problemlere sebep olan hava kirliliğinin temel iki görünümü PM2.5 ve PM10. DSÖ tarafından 2013’te kanserojen madde olarak ilan edilen PM2.5’in ölçüm verilerine göre Türkiye’de veri alımı sağlanan 91 istasyonun tamamında DSÖ’nün yıllık limit değeri aşılırken 91 istasyonun 28’inde ise AB yıllık limit değeri aşıldı.
Türkiye’de hava kirliliğinin durumuna ilişkin Halk Sağlığı Uzmanı Doç. Dr. Cavit Işık Yavuz Evrensel’e konuştu. Üretim kaynakları, kentlerde trafik, ısınma amaçlı kömür kullanımı, termik santraller gibi etkenlerin hava kirliliğinin temel sebeplerinden olduğunu anlatan Yavuz, hava kirliliğini izleyen istasyonların nitelik bakımından yetersiz olduğuna da dikkat çekti. Hava kirliliğini ölçen istasyonların en azından yılın yüzde 90’ında ölçüm yapması gerektiğini ifade eden Yavuz, bu durumun hava kalitesine dair verilerde kalite düşüklüğüne neden olduğunu vurguladı.

"İNSAN SAĞLIĞI DEĞİL EKONOMİK TERCİHLER ÖN PLANDA"

Hava kirliliğinin erken ölümlere, riskli gruplarda felce dahi sebep olabildiğini anlatan Yavuz, endüstriyel kuruluşların çevresinde yaşayan yurttaşların daha fazla hava kirliliğine maruz kaldığının altını çizdi. Ancak hava kirliliğinin taşındığını ve onlarca kilometre öteyi dahi etkilediğini de hatırlatan Yavuz, hava kirliliğine yönelik politikalara ilişkin “Bakanlık sanayi kuruluşlarını yakından izlediğini ifade ediyor. Ancak hava kirliliğine karşı önlemler alınması gerekir. Kent içindeki yeşil alanlardan kent planlamalarına, toplu taşımada yaşanan problemlere kadar planlanmalı” diye konuştu.
Dünya nüfusunun yüzde 99’unun kirli hava soluduğunu ifade eden Yavuz, 2013’te Uluslararası Kanser Ajansının hava kirliliğini kansere sebep olduğunu, hepimizin kanserojen soluduğunu söyledi. Önlem alınmamasının nedenlerinden bahseden Yavuz, “Ekonomik tercihler insan sağlığının önüne geçiyor. Bunun da kapitalizmle doğrudan ilişkisi var” dedi.

SANTRALLERİN ÇEVRESİ İZLENMİYOR!

Türkiye’de hava kalitesinin yeterince izlenmiyor oluşu hava kirliliğinin yeterince izlenmiyor olduğunu gösteriyor. Örneğin Temiz Hava Hakkının raporuna göre 2021’de 340 istasyonun yalnızca 165’inde ve yılın yüzde 90’ında PM10 ölçümü yapıldı, yeterli veri alma oranı yüzde 49’la sınırlı kaldı. Türkiye’de nüfusun yüzde 80’inin 25 km içinde bir hava izleme istasyonuna erişimi olmasına karşın en eski ve kirli 13 termik santralin 8’inin yakın çevresinde hava izleme istasyonu yok. Makina Mühendisleri Odasının enerji görünümü raporuna göre, çoğu hâlâ 2019 yılı sonu itibarıyla işletmeye almış olmaları gereken baca gazı filtre ve arıtma tesislerini tamamlamadı. 
Türkiye’nin en kalabalık nüfuslu iki şehri İstanbul ve Ankara’da kömür yakılan, yapılaşmanın ve trafiğin yoğun olduğu ilçelerde hava kirliliği çok yoğun. Örneğin Ankara’da işletmede olan 18 istasyonun sadece altısından yüzde 90 veri alımı sağlandı. Yalnızca bu altı istasyonun verilerine göre Ankaralılar yıllık ortalamada ulusal limit değerin üzerinde kanserojen partikül madde soluyor. Çevre Mühendisleri Odasının 2023 tarihli raporuna göre ise İstanbul’da bulunan 39 istasyondan sadece 11’inden minimum veri alımı sağlandı, 26 istasyonda yeterince sağlanamadı, 2 istasyonda ise hiç ölçüm yapılmadı. Toplamda PM2.5 ölçümünün yapıldığı 342 istasyondan ise yalnızca 91 istasyonda minimum veri alımı sağlandı, 52 tanesinde ölçüm yapılmasına rağmen minimum veri alımı sağlanmadı, 199 istasyonda ise hiç ölçüm verisi bulunmuyor.

Türkiye’de termik santrallerin baca filtresi takmadan çalışması Mecliste oylanıyor ve 15 termik santrale ‘Baca filtresi takmadan’ 2.5 yıl daha çalışma izni verilmesini içeren torba kanunun 50 maddesi, AKP ve MHP’nin oylarıyla kabul edildi.

PM2.5 VE PM10 NEDİR

Toz, polen, küf gibi 10 mikron ve daha küçük parçacıklar PM10 (partiküler madde) olarak kullanılan bir terimken yanma sonucu oluşan parçacıklar, organik bileşikler gibi 2.5 mikron ve daha küçük parçacıklar ise PM2.5 olarak adlandırılır. Partikül maddeler nitratlar, sülfatlar, organik kimyasallar, ağır metaller, toprak veya toz partikülleri ve alerjenler (polen fragmanları veya küf sporları gibi) dahil olmak üzere çeşitli bileşenlerden oluşabilir.