Şehir hastanesine var depremzedenin sağlığına yok

Vural NASUHBEYOĞLU
İstanbul

Maraş ve Hatay’da yaşanan depremler on bir ilde büyük yıkıma neden olurken okullar ve hastanelerin büyük bir kısmı da enkaz altında kaldı. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının ‘Maraş ve Hatay depreminin yeniden imar ve geliştirme raporu’ 11 ildeki eğitim ve sağlık kurumlarının ayağa kaldırılması için gereken kaynakla, verilen miktar arasındaki uçurumu ortaya koydu.

Raporda 11 ildeki sağlık kurumlarının ayağa kaldırılması için 152 milyar TL’nin gerekli olduğuna işaret edilirken depremde yıkılan 11 ile sağlık yatırımları için 2023’te 16.7 milyar TL, 2024’te ise 28.2 milyar TL ayrıldı. Ayrılan kaynak ihtiyacın ancak 4’te 1’inin karşılanabileceğinin itirafı oldu. Ayrıca depremle yıkılan 11 ilin sağlık yatırımları için ayrılan pay 2024 Sağlık Bakanlığı bütçesinden şehir hastanelerine ayrılması öngörülen miktarın da sadece yarısında kaldı.  Raporda, 11 ilde birinci basamak sağlık hizmeti veren 243 binanın yıkıldığı, 20 hastanenin ağır hasar aldığı, 114 hastanenin de orta ve az hasarlı olduğu bilgisine yer verildi. Yıkımın büyüklüğüne ve acilen yeni sağlık kurumu binaları yapılmasına ihtiyaç olmasına rağmen planda ayrılan bütçe sağlık kurumlarının ayağa kalkmasının yıllar süreceğini gösterdi.  

BİRİNCİ BASAMAK AĞIR YARALI

Raporda, deprem sonrası yıkılan, ağır ve orta hasar alan birinci basamak sağlık tesisi sayısının 243 olduğu belirtilerek illerin durumuna ilişkin şu bilgiler verildi: “Adana ve Adıyaman’da 22, Diyarbakır’da 24, Elâzığ’da 1, Gaziantep’te 14, Hatay’da 87, Kahramanmaraş’ta 31, Kilis’te 2, Malatya’da 33, Osmaniye’de üç ve Şanlıurfa’da 4 olmak üzere toplam 243 birinci basamak sağlık kurumu yıkıldı.” Bölgede halen birinci basamak sağlık hizmeti veren aile sağlığı merkezleri (ASM) konteynerlerde elektrik, internet sıkıntısı ve yetersiz elemanlarla sağlık hizmeti sunmaya çalışıyor.

SAĞLIKTA ÇİLE UZUN SÜRECEK

Raporda, Sağlık Bakanlığına ait 13, üniversitelere ait 1 ve özel sektöre ait 6 olmak üzere bölgedeki toplam 20 hastane binasının da depremde ağır hasar aldığı belirtildi.  Az ve orta hasarlı hastane binalarının sayısı ise, Sağlık Bakanlığında 89, üniversitelerde 15 ve özel sektörde 10 olmak üzere toplam 114 olarak yer aldı. Veriler deprem bölgesinde yıkılan sağlık kuruluşlarıyla birlikte ayakta kalan hastanelerde yaşanan yığılma, çoğu bölümde aylar sonraya verilen randevular nedeniyle çoğunlukla şehir dışına tedavi olmak için giden hastaların uzun bir süre daha bu çileyi çekeceğini gösteriyor. Raporda sağlık emekçilerinin barınma, personel eksikliğine dair çözüm, sağlık emekçilerinin yoğun ve ağır çalışma koşullarına yönelik bir düzenleme yer almaması da dikkat çekti.   

1 YILDA 2 HASTANE YAPILABİLDİ!

Yapılan faaliyetler ve verilen destekler kısmında sağlanan ambulans desteği, diğer illere nakli sağlanan hasta sayısı, kurulan sahra hastaneleri, mobil sağlık noktaları ve sayısı belirtilmeyen ve son dönemde ihtiyaç olduğu dile getirilen ortez/protez desteği sıralandı. Gerçekleştirilen yatırımlar kısmında ise deprem sonrasında 20 ünit kapasitesine sahip (13 adedi acil durum hastanesi olmak üzere) toplam 18 ikinci basamak sağlık tesisi projesi ile 50 birinci basamak sağlık tesisi projesinin yıl içerisinde yatırım programına alındığı belirtildi. Hastanelerden ise yapımına depremlerden sonra başlanan Hatay Defne Acil Durum Hastanesi ve Hatay İskenderun Acil Durum Hastanesinin hizmete açıldığı belirtildi. Yapımı süren projelerden Gaziantep Şehir Hastanesi ile  Arsuz, Belen ve Hassa Devlet Hastanesi projelerinin 2023’te hizmete alındığı dokuz acil durum hastanesinin de bu  yıl içinde tamamlanmasının planlandığı belirtildi. Bölgeye 2023 ve 2024’te sağlık yatırımları için toplam 44.9 milyar ayrılan pay ise 2024'te Sağlık Bakanlığı bütçesinden şehir hastaneleri için  ayrılan 83 milyarın ancak yarısında kaldı.  

"RAPOR SAKLANAN GERÇEKLERİ GÖSTERDİ"

Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası (SES) MYK Üyesi Eylem Eroğlu Kaya, rapordaki verilerin iktidarın halk sağlığına önem vermediğini gösterdiğini söyledi. 2023’te deprem bölgesinde 311 birinci basamak sağlık kurumunun yapımı için toplam 8 milyarlık bir planlama yapıldığını, 2023’te bunun 4 milyar TL’sinin kullanıldığını dile getiren Kaya “İktidarın koruyucu sağlık hizmetlerine deprem önceliğine verdiği değer ortadadır. Deprem bölgesinde birinci basamak sağlık tesislerine bu yatırım planlanırken 2023’te tek başına 17 şehir hastanesine 47 milyar TL ödeme gerçekleştirildi” dedi. Pandemi ve depremlerde sağlık sistemimizin enkaz altında kaldığını hatırlatan Kaya “Bu sistemin yaşanabilecek yeni afetleri (İstanbul depremi, salgın, savaş vb.) karşılama kapasitesi yok. Hazırladıkları ve kamuoyuna sundukları her belgenin gölgeleri sakladıkları gerçekleri ortaya çıkarıyor” dedi.

"KAYNAKLAR ŞEHİR HASTANELERİNE AKIYOR"

Rapor, deprem bölgesinde asbestsiz temiz hava solumanın, birinci basamak sağlık hizmetlerine ulaşabilmenin giderek zorlaşacağını gösteriyor. 11 ile yapılması gereken sağlık yatırımı yerine şehir hastanelerinin patronlarının cebini doldurmaya yönelik yatırımlara öncelik verilmiş. Bunu görmek bile yürekleri sızlatıyor. Bizleri yok sayan, sakat bırakan ve öldüren bu politikalara en iyi cevabımız örgütlenerek hak ettiğimiz sağlık ve sosyal hizmetlerini inşa etmek olacaktır” dedi.  

OKULLARIN HEPSİNE TEST YAPILAMADI

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının deprem bölgesine ilişkin raporu eğitim alanında da çarpıcı veriler ve yapılamayanların itirafı oldu. 25 Ocak 2024 itibarıyla bölgedeki Milli Eğitim Bakanlığına (MEB) bağlı 20 bin 340 binadan eğitim hizmeti verilen 15 bin 799’unun tetkik edildiği belirtilen raporda, okulların 4’te 1’inin aradan geçen 1 yıla rağmen incelemesinin henüz yapılmadığını ortaya koydu. Raporda incelenen okul binaların 60’ının yıkıldığı, 1591’i orta ve üstü hasarlı olduğu belirtilirken bu 1591 okul için bu süre içinde henüz bir adım atılmadığı ortaya çıktı.  Deprem bölgesindeki 119 bin 200 derslik sayısının da 107 bin 81’e düştüğü belirtildi.

YENİ OKUL YOK BİRLEŞTİRME VAR

Sadece Adıyaman, Hatay ve Maraş’ta kullanılamaz hale gelen okul sayısı ise 470 olurken 11 ilde eğitim için ayrılan 110 milyar liranın yalnızca 14 milyarının yani yüzde 13’ünün harcandığı raporda ortaya çıktı. Geri kalan paranın nerede olduğu sorusuna ise yanıt verilmedi. Yürütülen faaliyetler ve verilen destekler kısmında ise yapılamayan tek bir okul nedeniyle birkaç okulun bileştirilmesi şu ifadelerle dile getirildi: “Yıkılan veya ağır hasarlı okullar ise sağlam durumdaki en yakın okullarla eşleştirilmiştir.” Öte yandan 2024 yılı yatırım programında deprem bölgesinde yapımı üç yıl içerisinde tamamlanması planlanan okul projelerinin sıralanması da eğitim kurumlarının yapımının uzun süreceğini gösterdi.  

ÖĞRETİM ÜYESİ VE DOKTOR EKSİKLİĞİ İTİRAFI

Depremde yerle bir olan yüksek öğretim kurumlarının durumu da rapora yansıdı. Adıyaman, Hatay ve Maraş’ta neredeyse tamamen yıkılan kampüsler için onarım ve yapım çalışmaları devam ediyor dışında net bir bilgi yer almadı. Bu üniversitelerde (tıp ve diş hekimliği gibi) fakülteler dışında eğitime bir süre daha uzaktan devam edileceği gerçeği ortaya konuldu. Raporda en dikkat çeken hususlardan biri ise deprem sonrası Adıyaman’da hekim sayısında yaşanan düşüşle hekim sayısının ihtiyacı karşılamaya yeterli olmadığı itirafı oldu. Bu nedenle Adıyaman Tıp ve Diş Fakültelerine doktor öğretim üyesi kadrosu müracaatında akademik yükseltme ve atama yönetmeliğinin bir yıl süreyle uygulanmayacağı duyuruldu. 11 il genelinde üniversitelerde okuyan öğrencilerin barındığı Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı 5 yurt binasının ağır hasarlı, 19 yurt binasının orta hasarlı, 52 yurt binasının ise az hasarlı olduğu ve kullanılamadığı belirtildi. Bu yurtların yakın zamanda yapılacağına dair bilgi yer almazken bölgede üniversitelilerin barınma sorununun da uzun zaman süreceği anlaşıldı.