ŞPO'nun İstanbul için önerileri ve çözümleri: Kara yolu geçici çözüm, raylı sistemler ve entegrasyon artırılmalı

Gözde TÜZER
İstanbul

Ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik gelişmelerin sonucunda bugün tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ve özellikle İstanbul’da da kent içi ulaşım oldukça karmaşık bir hale geldi. Şehir kendi kapasitesinin çok üzerinde, resmi olarak 20 milyon kişilik nüfusuyla (Kayıtlı olmayan nüfusla 25 milyon olduğu tahmin ediliyor) oldukça karmaşık bir yapıda.

Şehrin ihtiyaçlarına cevap veren bir ulaştırma sisteminin oluşturulması ve ulaşım sistemlerinin birbirleriyle uyumlu çalışabilmesi için kapsamlı bir ulaşım planlaması yapılması elzem. Kent içi ulaşım sorunlarının ortadan kaldırılması için, etkin, sağlıklı, güvenilir, ekonomik, güvenli, hızlı ve erişilebilir bir ulaşım sisteminin kurulması gerekiyor. TMMOB’ye bağlı Şehir Plancıları Odası İstanbul’daki sorunları ve çözüm önerilerini gazetemize anlattı.

İSTANBUL KAPASİTESİNİ AŞTI

Şehir Plancıları Odası, İstanbul gibi nüfus kapasitesini büyük ölçüde aşmış bir kentte sağlık, eğitim vb. birçok donatı ve kamusal hizmet alanında olduğu gibi, mevcut toplu taşıma sisteminde de yetersizliklerin mevcut olduğuna vurgu yaparak “Bunun en önemli sebeplerinden bir tanesi, ulusal ölçekli yatırım politikalarının öncelikle İstanbul ve çevresinde, sonrasında da Marmara Bölgesi’nde yoğunlaşmasından dolayı ortaya çıkan istihdam hacminin, söz konusu bölgede nüfus artışına neden olmasıdır” diyor.

Haliyle İstanbul’da kontrol edilemeyen nüfus artışı, birçok kamusal hizmette olduğu gibi ulaşımda da yetersiz sonuçlara gebe oluyor. Bu nüfus artışına karşılık halihazırda ihtiyacı karşılamayan toplu taşıma hizmeti, yeni gelen nüfusu bireysel taşıt kullanımına yönlendiriyor, merkezi ve yerel yönetimin ulaşım politikalarında benzer yaklaşımları sürdürmesi nedeniyle de oldukça geride kalıyor. Bireysel taşıt kullanımının artmasıyla birlikte İstanbul’un toplu taşıma sisteminin kara yolundan ziyade raylı sistemler üzerinden kurulması ise elzem hale geliyor.

KARA YOLU TRAFİK YÜKÜNÜ KALDIRMIYOR

TMMOB’ye bağlı Odaya göre; İstanbul’un geçmişten gelen toplu ulaşım yönetimine bakıldığında, en çok yatırım yapılan alanlardan birinin kara yolu ulaşımı olduğu görülüyor. Şehir Plancıları Odası, İstanbul gibi yoğun nüfuslu metropol kentlerde otobüs ve metrobüs gibi yatırımların, aynı zamanda kara yollarına ve kara yolu tünellerine yapılan yatırımların “Geçici çözümler olduğunu” ve “Uzun vadede trafik yükünü kaldıramadığı gibi sıkışıklıklara sebep olduğunu” belirtiyor. Üstelik bunu “Deneyimlenerek öğrendik” diye açıklıyor.

RAYLI SİSTEM AĞI GENİŞLETİLMELİ

Peki İstanbul’daki raylı ulaşım ne durumda? Günümüzde İstanbul’un raylı ulaşım ağına bakıldığında toplam 233 km’lik 16 hatla İstanbul’a hizmet ettiği görülüyor. İstanbul’un toplu ulaşım yükünü kaldırabilecek en etkili yöntem ise raylı sistem ağının genişletilmesi. Şehir Plancıları Odası şöyle diyor: “Son 5 yıl içerisinde 6 yeni raylı sistem hattının açılması ulaşım yükünü bir nebze olsa hafifletse de, yeterli düzeyde değildir. Bu aşamada yapılması gereken ise raylı sistem hatları açıldıkça kara yolu bağımlılığını azaltmak için yeni düzenleme yapılmasıdır. Örneğin Eminönü, Kadıköy, Taksim gibi merkezi noktalardan kalkan otobüs hatlarının raylı sistemlere göre düzenlenmesi, raylı sistemle aynı güzergahı paylaşan otobüs hatlarının değiştirilmesi, bunun yerine raylı sistem istasyonlarına ring seferlerin düzenlenmesi otobüs odaklı kara yolu ulaşımını azaltacaktır.”

İSTANBUL: 7/24 YAŞAYAN ŞEHİR 

7/24 yaşayan bir şehir olan İstanbul’da maalesef gece ulaşım oldukça zor. Şehir Plancıları Odası önerilerini şöyle sıralıyor:

• Raylı sistem hatlarının ulaşımdaki payını artırmak için gece-gündüz aktif olan bir şehirde gece ulaşımı konusunun daha detaylı bir şekilde ele alınması, belediye ve bakanlık yetkisi ayrımı yapılmadan, Marmaray ve diğer raylı sistem hatlarının gece saatlerindeki düzenlemenin birlikte ele alınması, toplu ulaşımdaki verimliliği artıracak.
• Özellikle yeni hat planlamalarında, vatandaşlar için büyük kayıp olarak görülen aktarma sayılarının ve sürelerinin aza indirilmesi, raylı sistem kullanımını artıracaktır.
• Vatandaşların toplu taşıma kullanımına yönlendirilmesi için park et-devam et sisteminin geliştirilmesi gerekmektedir. Özellikle Marmaray ve yapılması planlanan hızray gibi İstanbul’un en doğusu ile en batısını buluşturan ulaşım çözümlerinde park et-devam et sistemi bireysel araç kullanımını önemli ölçüde etkileyecektir.
• Deniz ulaşımının toplu ulaşımdaki payı yüzde 6.1’dir. İstanbul gibi hem boğazı, hem halici hem de denizi olan bir şehirde deniz ulaşımının toplu ulaşımdaki payının daha da artırılması gerekmektedir. Yeni sefer hatlarının fizibilite çalışmalarının yapılması, yolcuların tercih edebileceği rotaların oluşturulması bu noktada kritiktir. Aynı zamanda son 4-5 sene içinde başlatılan gece seferlerinin birkaç kritik nokta için daha yapılması, gece seferleri olan hatların raylı sistemlerle entegrasyonunun sağlanması, insanların toplu taşımaya erişimini kolaylaştıracağından geç saatlerde de olsa kullanımını teşvik edecektir.

SEÇİMLER YAKLAŞIRKEN VAATLERDEN VAAT BEĞEN

31 Mart yerel seçimlerine 2 aydan az süre kalmışken, İstanbul seçimleri sürekli gündemde. 2019 yılında iki kere seçim yapan İstanbulluların karşısına çıkacak adaylar ise AKP’den Murat Kurum, CHP’den Ekrem İmamoğlu, DEM Parti’den Meral Danış Beştaş ve Murat Çepni, İyi Partiden Buğra Kavuncu, Yeniden Refah Partisi’nden Mehmet Altınöz oldu. Adaylar vaatlerini sıralarken, İstanbulluların sorunları da bir kez daha ortaya çıktı. 20 milyonluk İstanbul’un en büyük sorunlarından biri olan trafik ise adayların vaatleri arasındaydı.

1 YILDA 142 SAAT TRAFİKTE GEÇTİ

Trafik sıkışıklığı, İstanbulluların en büyük sorunlarından birisi. Bugüne kadar, İstanbul’da trafik sıkışıklığını çözmek için kara yolu altyapısının geliştirilmesine öncelik verildi ancak bu durum trafiği daha da yoğunlaştırdı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2021 yılında her beş kişi başına bir otomobilin düştüğü İstanbul’da trafik sıkışıklığı kronik bir stres haline geldi ve İstanbullular yıl boyunca yaklaşık 142 saatini trafikte kaybetti.

Eski Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum’un “uğraştıran değil ulaştıran İstanbul” diyerek İstanbul trafiğini çözmek için sıraladığı öneriler arasında; kavşak yapımları, lojistik merkezleri, yeni metro hatları ve deniz ulaşımını artırmak gibi vaatler yer aldı.

Mevcut İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun “İstanbul vizyon 2050 strateji belgesi” olarak sunduğu ulaşım politikalarına dair ise toplu taşımaya önem verilmesi ile “bütünleşik trafik” vurgusu yapıldı.

KURUM: KARA YOLU KULLANIMI DÜŞECEK

Kurum önerilerinde toplu kara yolu kullanımının azaltılacağını; yüzde 72 olan kara yolu payının 2029’da yüzde 60’a, 2034’te yüzde 48’e düşeceğini söyledi. Kurum ayrıca ilk 5 yılda, Avrupa ve Anadolu Yakası’nda tünellerin yapılacağını belirtti.

Kurum’un vaatleri arasında; metrobüs hattının uzatılması, kavşak ve yol düzenlemeleri, Esenler ve Harem Otogarlarının taşınması yer aldı.

İmamoğlu’nun kara yollarına dair önerileri arasında ise “Farklı ulaşım türlerini zamansal ve mekansal olarak bütünleştirecek, aktif kent yaşamına destek sağlayacak hareketlilik merkezlerinin oluşturulması” önerileri vardı.

İMAMOĞLU BAŞLADI, KURUM VADETTİ, ERDOĞAN İMZA ATMADI

Metro hatlarına dair ise Kurum öncelikli olarak; Yenikapı -İncirli- Sefaköy metro hattı, Sefaköy-Avcılar-Beylikdüzü-TÜYAP metro hattı, İncirli-Gayrettepe-Söğütlüçeşme metro hattı, Sultanbeyli-Kurtköy metro hattının tamamlanacağını böylece raylı sistemin iki katına çıkacağını söyledi.

Kurum’un “tamamlanacak” dediği Beylikdüzü-Sefaköy metro hattı ve Eyüpsultan-Bayrampaşa tramvay hattı projeleri Resmi Gazete’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla yayımlanan “2024 yatırım programı”nda yer almadı. İmamoğlu ise duruma tepki göstermişti.

Ekrem İmamoğlu raylı sistemlerin kent içi hareketlilikte ana özne haline getirilmesi hedefinde olduklarını belirtti ve stratejik planda “Raylı sistem ağının kentsel yerleşik alan sınırları içerisinde, ekolojik ve kültürel sınırlar ile ekonomik yaşayabilirlik gözetilerek genişletilmesi” ifadelerine yer verdi.

İmamoğlu 6 metro hattının yapımına devam edildiğini, 5 metronun yapıma hazır olduğunu ve 3 metro hattının da projesinin hazır olduğunu belirtti. İstanbul’u bir uçtan bir uca bağlayacak, yeni nesil ekspres metro hattı HIZRAY projesinin gerçekleştirileceğini vadeden İmamoğlu ayrıca 2029’da toplu ulaşımda raylı sistemlerin payının yüzde 50’nin üzerine çıkarılacağını belirtti.

KEŞKE OLSA: DENİZ ULAŞIMI ARTIRILACAK

Murat Kurum “Deniz ulaşımının payı iki kat artacak: İstanbul trafiğini rahatlatmak için deniz ulaşımının payı 2 kat artacak” derken; İmamoğlu da deniz yolu ulaşım payının artırılması gerektiğini belirtti ve “Atıl durumdaki iskelelerin kullanıma açılması, deniz yolu ile raylı sistem arasındaki bağlantıların füniküler hatları ile güçlendirilmesi, yaka geçişlerinde deniz yolu kullanımını teşvik edici deniz taksi ile yolculuk paylaşımı gibi mekanizmaların hayata geçirilmesi” hedeflerini belirtti.

BİR KANGREN SORUNU: TAKSİ

İstanbulluyu araba almaya teşvik eden, hemen her gün bir vukuatın yaşandığı taksi sorunu ise seçimlerden önce yine gündeme geldi. Mevcut İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı Ekrem İmamoğlu, Ulaşım Koordinasyon Merkezinin (UKOME) toplantılarında onlarca kez taksi sayılarının artırılması konusunu gündeme getirse de her seferinde sonuç olumsuz kalmıştı.

Murat Kurum “Ödül ve ceza uygulamaları ile taksi sorunu çözülecek” derken; İstanbul’un taksi sorununu çözmek için merkezi taksi yönetim sisteminin hızlıca kurulacağını, taksilerin daha verimli olması için mevcut sistemin değiştirileceğini vadetti.

Ekrem İmamoğlu ise strateji planında kentsel hareketlilikte bireysel yolculuk talebinin azaltılması için hedeflediklerini şöyle sıraladı: “Trafik tıkanıklığı fiyatlandırması, düşük emisyon alanları, kapasite kısıtlamaları, araç ve yolculuk paylaşım sistemleri gibi uygulamaların hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.”

İMAMOĞLU: TOPLU TAŞIMA 7/24 OLACAK

İstanbul’un 7-24 yaşayan bir şehir olduğu göz önüne alınınca İmamoğlu’nun “Toplu taşımada 7/24 kesintisiz hizmet sunumunun yaygınlaştırılması” önerisi dikkat çekti. İmamoğlu hedeflerini dile getirdiği belgesinde yolculuk taleplerine göre farklı ulaşım türlerinde toplu taşıma araçlarının 7 gün 24 saat hizmet vermesinin hedefleri arasında yer aldığını aktardı.

İSTANBULLU BAŞKANINI SEÇECEK

CHP’nin mevcut İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Başkanı ve Yeni Dönem Adayı Ekrem İmamoğlu, İstanbul için vaatlerini aday tanıtım lansmanında “2050 strateji belgesi” adı altında açıkladı. İmamoğlu trafik çözümlerini ise “İstanbul’a hizmette tam yol ileri” sloganı ile açıkladı.

AKP’nin Eski Çevre ve Şehircilik Bakanı ve İBB Adayı Murat Kurum’un İstanbul için sloganı ise “sadece İstanbul” oldu. Kurum, trafik çözümlerini “Uğraştıran değil ulaştıran İstanbul” başlığı altında ifade etti.

Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisinin (DEM Parti) 9 Şubat’ta, 31 Mart yerel seçimleri için İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkan Adayları Meral Danış Beştaş ve Murat Çepni olarak açıklandı. Adayları açıklarken İstanbul’u en sona bırakan DEM Parti Eş Genel Başkanı Ayşegül Doğan, “Kaybettirmek ya da kazanmak seçeneklerine sıkıştırılamayacak kadar güçlü ve tecrübeli bir siyasi hareketiz. Kimseye rest veya jest yapmıyoruz” dedi.

İyi Partili Buğra Kavuncu’nun kampanya mottosu “Daha iyisi var.” Kavuncu “İstanbul’u yönetecek, trafik, kentsel dönüşüm ve iddia ediyorum sığınmacı problemini çözecek kadronun bizde olduğu aşikar” dedi.

Yeniden Refah Partisi ise 10 Şubat’ta aday olarak Mehmet Altınöz’ü açıkladı. YRP, “94 ruhuyla yeniden başlıyoruz” sloganıyla belediye başkan adaylarını açıkladı.