25 yılda iç edilen deprem vergileriyle İstanbul 5 kere depreme hazır hale getirilebilirdi

Uğur ZENGİN
İstanbul

Türkiye’de deprem harcamalarının finansmanı amacıyla yürürlüğe konan vergiler ve özel tüketim vergileri toplam tutarı bugünkü parasal değer ile 15 trilyon lirayı aştı. Bu tutar, bugün Türkiye ekonomisinin yüzde 57.46’sı kadar büyüklüğe tekabül ediyor. Otoyol ve köprülere harcanan bu tutarın parasal değeri ile bugün İstanbul’da 1.5 milyon riskli yapı 5 kere, Türkiye’de bulunan 7 milyon riskli konutun ise tamamı deprem güvenliğine uygun olacak biçimde dönüştürülebilirdi.

17 bin yurttaşın hayatını kaybettiği 1999 Gölcük depreminin ardından ek gelir vergisi, ek kurumlar vergisi, ek emlak vergisi, ek motorlu taşıtlar vergisi, özel iletişim vergisi ve özel işlem vergisi yürürlüğe konuldu. Kamuoyunda deprem vergisi olarak bilinen vergilerden özel iletişim vergisi kalıcı hale getirilirken, şans oyunları vergisi de 2003 yılında yürürlükten kaldırılan ‘deprem vergilerini’ ikame etmek amacıyla AKP iktidarı tarafından hayata geçirildi. Böylece özel iletişim vergisi ve şans oyunları vergisi kalıcı hale getirildi.

1999-2023 yıllarında devlet tarafından toplanan özel iletişim vergisi tutarı 88.04 milyar lira oldu. Söz konusu tutarın yıllara göre enflasyondan arındırılmış parasal değeri mart 2024’te 815 milyar 139 milyon 955 bin lira oldu.

2023 yılında mobil telefon aboneliğinin ilk tesisinde alınan 260 TL’lik özel iletişim vergisi 2024’te Erdoğan imzasıyla yüzde 53.8 artırılarak yeni yılda 400 liraya yükseltildi. Faturalı ya da faturasız hat ve operatör fark etmeksizin yeni hat sahibi olacak herkes, Özel İletişim Vergisi öderken cep telefonu hattı sahibi herkesten her ay düzenli olarak kesilen ‘Telsiz Kullanım Ücreti’ de 9.43 TL’den 15 liraya çıkarılmıştı.

2004 yılında toplanmaya başlanan şans oyunları vergisi tutarı da 2004-2023 arasında 30.4 milyar lira oldu. Söz konusu tutarın 2024 yılı mart ayındaki parasal değeri yıllara göre hesaplandığında toplam 175.6 milyar lira oldu.

Böylece iki ‘deprem vergisi’nden toplanan verginin bugünkü reel değeri 990.7 milyar lira oldu.

DOĞRUDAN DEPREM VERGİSİ: 1 TRİLYON LİRA

2024 yılının ocak ayında şans oyunlarından alınan vergi tutarı 4.8 milyar lira oldu. Şans oyunlarından alınan vergi 2023 ocak ayına göre yüzde 310 yükseldi.

2024 ocak ayında alınan özel iletişim vergisi ise 1.8 milyar lira oldu. Özel iletişim vergisi de 2023 ocak ayına göre yüzde 69 artış gösterdi.

Şubat ayında toplanan vergiler de düşünüldüğünde, ‘deprem vergileri’nden elde edilen parasal değer tutarı 1 trilyon lirayı aştı.

İKİ KALEM İLE 479 BİN KONUT

İnşaat Mühendisleri Odası ve Mimarlar Odasının yayımladığı ocak-mart 2024 yapı birim maliyet hesabına göre apartman tipi konutların metrekare maliyeti 20 bin 850 lira oldu. Buna göre bir apartmanda 100 metrekarelik bir evin yapım maliyeti 2 milyon 85 bin lira.

Söz konusu deprem vergilerinin bu maliyet ile konut yapımına yönlendirilmesi halinde 479 bin 600 konut yapılabilirdi.

AKP’NİN ADAYI KURUM’UN VAADİ: 100 BİN KİRALIK KONUT

AKP’nin İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Başkan Adayı Murat Kurum’a göre İstabul’da ‘acilen’ dönüştürülmesi gereken 600 bin konut var. Kurum, “Türkiye'de ilk defa 100 bin kiralık konut” vaat ederken, “Kentsel dönüşüme giren insanlarımızı evi yapılana kadar orada misafir edeceğiz” dedi.

Murat Kurum 2018-2023 yılları arasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yaptı. Kurum’un bakanlığı döneminde 2 deprem vergisi kalemi için toplanan toplam verginin bugünkü parasal değeri 208 milyar liraydı. Yalnızca bu kaynak ile en az 100 bin konut yapılabilirdi.

‘ERDOĞAN VERGİSİ’ İSTANBUL’U 5 KERE DÖNÜŞTÜRMEYE YETİYORDU AMA…

Ağırlıklı olarak alkollü içki, tütün ürünleri ve otomobilden alınan ve AKP’li yıllarda yürürlüğe konan özel tüketim vergisi bütçenin ana kolonlarından biri oldu. Art arda gelen zamlarla birlikte devletin ÖTV geliri katlandı. 2002’de 6 milyon lira olan ÖTV geliri 2023’te 510 milyar 600 milyon lira oldu. Devletin 2023’te elde ettiği ÖTV geliri, 2002 yılına göre kıyaslandığında yüzde 8 bin 400 arttı.

Yıldan yıla enflasyon arındırılarak hesaplandığında 2002-2023 yıllarındaki ÖTV gelirinin parasal değeri mart 2024’te 14.1 trilyon lira oldu.

İnşaat Mühendisleri Odası ve Mimarlar Odasının maliyet hesabı ile ele alındığında bu tutar ile bugün 100 metrekarelik 6.7 milyon konut yapılabilirdi.

Murat Kurum, yaptığı açıklamada İstanbul’da 1.5 milyon konutun riskli olduğunu kaydetti. Her biri 100 metrekare olarak inşa edilecek şekilde 1.5 milyon konut için bugün ortalama olarak 3 trilyon lira kaynak gerekiyor. Devletin topladığı deprem vergileri ve ÖTV gelirlerinin bugünkü parasal değeri olan 15 trilyon lira ile İstanbul 5 kere dönüştürülebilirdi.

Murat Kurum, 2 yıl önce 17 Ağustos depreminin yıl dönümünde ‘Çevre ve Şehircilik Bakanı’ titriyle konuştu ve Türkiye’de 6.8 milyon riskli konutun olduğunu kaydetti. İnşaat Mühendisleri Odası ve Mimarlar Odasının maliyet hesabı ile deprem vergileri ve ÖTV gelirleri ile Türkiye’deki bütün riskli yapılar dönüştürülebilirdi.

‘DEPREM VERGİLERİ DUBLE YOLLARA, HAVAYOLLARINA GİTTİ’

2011’de 644 kişinin hayatını kaybettiği Van depremi sonrasında da “Deprem vergileri nerede” sorusu gündeme gelmişti.

O dönem de Hazine ve Maliye Bakanı olan Mehmet Şimşek şu ifadeleri kullanmıştı: “Sonuçta bunlar 74 milyonun servetidir. Deprem vergisi adı altındaki vergiden çok sürekli hale gelmiş ÖTV vs var. Bu vergiler bizim sağlığımıza gidiyor. Diyorsunuz ki bu çerçevede 44 milyar liralık vergi topladınız, nereye gitti. Sadece bir yıllık vatandaşın sağlığı için yaptığımız harcama 44 milyar lira. Bu, duble yollara gidiyor, demiryollarına, havayollarına, çiftçimize, eğitime gidiyor.”

ŞİMŞEK ‘ÖTV’DE MAKAS DEĞİŞTİRDİ, ZAM KAPIDA

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, 30 Kasım 2023’te yaptığı açıklamada, “KDV gibi akaryakıtta ÖTV gibi enflasyonu artıran vergi artışlarına gittik. Bu vergi artışları tekrarlanmayacak. Yani gelecek sene sistemden çıkmış olacak” demişti. Şimşek, mart 2024’te yaptığı açıklamalarda makas değiştirdi. KDV, MTV ve gelir vergisinin artmayacağını net bir dille ifade ederken, ÖTV zammının yapılmayacağına dair mesaj vermedi.