Asgari ücret nedir?
Asgari ücret de emeklerini satan işçilerin en temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için alacakları ücret olarak tarif edilebilir.
Fotoğraf: Evrensel
Sinan CEVİZ
Tüm dünyada en zenginlerle en yoksullar arasındaki fark giderek artıyor. Ülkemizde de TÜİK verilerine göre 2023 yılında ücretlilerin milli gelirden aldığı pay yüzde 26 iken, sermayenin aynı dönemde aldığı pay yüzde 49.2 oldu. Öte yandan en düşük gelire sahip olan işçi ve emekçiler ise bu paydan neredeyse sadece karın tokluğuna yararlanabiliyor.
İnsanın barınma, sağlık, eğitim, giyim gibi maddi bir karşılığı olan ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, yaşamını idame ettirebilmesi için asgari düzeyde bir harcama yapması gerekir.
Asgari ücret de emeklerini satan işçilerin en temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için alacakları ücret olarak tarif edilebilir. Bu ücret yasa güvencesindedir. İş Kanunu’na göre bir işçi iş sözleşmesine göre değişik miktarlarda ücretler alabilir ancak işçilere yürürlükteki asgari ücretten daha düşük ücret ödenemez.
ASGARİ ÜCRETİ KİM BELİRLİYOR?
Görsel: Freepik
Asgari ücreti, Asgari Ücret Tespit Komisyonu belirliyor. Asgari Ücret Tespit Komisyonunda patronlar adına 5 temsilci, hükümet adına 5 temsilci, işçiler adına da Türk-İş’in seçtiği 5 temsilci yer alıyor. Yani komisyonu oluşturan 10 kişinin direkt sermaye temsilcisi olarak masaya oturduğunu söyleyebiliriz. Komisyonun yaptığı üç görüşme sonrasında hükümet asgari ücretin artış oranını duyurur. Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla yürürlüğe girer.
ZAM ORANLARI NASIL BELİRLENİYOR?
Görsel: Freepik
Asgari ücret yönetmeliğine göre asgari ücretin belirlenmesinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ile benzeri sebeplere dayalı herhangi bir ayrım yapılamaz. Komisyon, asgari ücreti bütün iş kollarını kapsayacak şekilde belirler. Ücretin, bir günlük olarak belirlenmesi esastır. Aylık, haftalık, saat başına, parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen durumlarda gerekli ayarlamalar buna göre yapılır. Komisyon, ücretin belirlenmesinde; ülkenin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik durumu, ücretliler geçinme indekslerini, bu indeksler yoksa geçinme indekslerini, fiilen ödenmekte olan ücretlerin genel durumunu ve geçim şartlarını göz önünde bulundurur.
ASGARİ ÜCRETE BİR YILDA KAÇ DEFA ZAM YAPILABİLİR?
Görsel: Freepik
Ülkemizde asgari ücret 1951’den 1967’ye kadar asgari ücret mahalli komisyonlarınca belirlenirken, 1967’den itibaren Asgari Ücret Tespit Komisyonunca belirlenmeye başlandı. Asgari ücret 2016’ya kadar yılda iki kez belirleniyordu ve 2016’dan sonra yılda bir kez zam yapılmaya başlandı. 2022 ve 2023 yılarında ise yine yüksek enflasyon nedeniyle yılda iki kez belirlendi. İktidar 2024’te asgari ücrete temmuz ayında zam yapılmayacağını duyurdu.
Asgari ücret en geç iki yılda bir olmak üzere belirlenir. Ancak bir yıl içinde belirlenme oranında yasal bir sınırlama yoktur. 2024 yılında da ikinci kez belirlenebilir. Ancak burada ikinci kez zam yapılmayacağının duyurulmasında, iktidarın Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek öncülüğünde yürüttüğü ekonomi programı etkilidir.
ASGARİ ÜCRET NE KADAR OLMALI?
Görsel: Freepik
Aslında bu soruya yanıtı işçiler ve emekçiler meydanlarda yanıt veriyor: İnsanca yaşama yetecek düzeyde olmalı… Asgari ücret şu an 17 bin 2 TL’dir ve Türk-İş verilerine göre nisan ayı açlık sınırı ise 17 bin 725 TL’dir. Mayıs ayında bu rakamın daha da artacağı bekleniyor. Özetle asgari ücret dört kişilik bir ailenin en temel ihtiyaçlarını karşılamaya dahi yetmeyecek düzeydedir. Ayrıca asgari ücretin ülkemizde en yaygın uygulanan ücret olduğu düşünüldüğünde milyonların açlığa mahkum edildiği söylenebilir. Asgari ücrette temel kıstas, dört kişilik bir ailenin dengeli ve sağlıklı beslenmesinin yanı sıra eğitim, sağlık, ulaşım, kültürel faaliyetler gibi ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek düzeyde olmalıdır. Bir başka deyişle yoksulluk sınırının üzerinde olmalıdır.
Bu elbette hükümetin belirlemesinden çok, işçi sınıfının ve emekçilerin mücadelesine bağlıdır.
