Tekstil patronları devleşirken, işçiye reva görülen açlık
Tekstil sektöründe işçilerin büyük çoğunluğu örgütsüz ve güvencesiz koşullarda çalışıyor. Patronları ihracat rekorları kırarken işçiler asgari ücret dolayındaki ücretlere çalıştırılıyor.
Fotoğraf: Hilal Tok/Evrensel
Hilmi MIYNAT
Denizli
Bugün kayıtlı ücretli çalışan sayısı 13 milyon 536 bin, asgari ücretliler ise çalışanların yarısını oluşturuyor. Asgari ücret üzerinde çalışanlar ile asgari ücret arasındaki makas ise oldukça daraldı, ülkedeki ortalama ücret asgari ücret oldu. Geçtiğimiz yıllarda tepkiler karşısında asgari ücrette ara zam kararı alan hükümet bu yıl temmuz ayında asgari ücrete zam yapılamayacağını açıklarken, sendikalar cephesi ise sessiz. “Temmuz zammı şart” diyen tekstil, petrokimya ve mobilya işçileri, Evrensel aracılığı ile ücretlere zam, vergilere adalet talep ediyor.
ASGARİ ÜCRETLİLER KENTİ
Denizli’de tekstilin tarihi cumhuriyetin öncesine dayanıyor. O yıllarda her yanı saran atölyeler başını alıp uluslararası markalara çalışan fabrikalara dönüşürken, işçiler, halen cumhuriyetin ilk yıllarındaki gibi geçim derdinin pençesinde kıvranıyor. Dolarla ihracat yapan tekstil fabrikaları işçilere, açlık sınırının altında kalan asgari ücret reva görülüyor. Tekstil iş kolunda tek bir sendikanın dahi örgütlü olmadığı Denizli’de patronlar ihracatta şampiyonluk kovaladı.
Mart 2024’te Denizli, tekstil ve konfeksiyonda 104 milyon dolar ihracat gerçekleştirdi. Denizli’de 100’den fazla tekstil fabrikasından yaklaşık yüzde 50’si uluslararası markalara ihracat yapıyor. İşçiler asgari ücretle başlıyor, ağır iş olan boyahanede ücretler 26 bin liraya kadar anca çıkabiliyor. Sendikasızlığın başkentinde asgari ücret aynı zamanda tekstil işçisinin ücretlerini belirliyor. Dolayısıyla temmuz ayında asgari ücrete zam yapılması Denizlili tekstil işçilerinin yarınını etkileyecek.
PATRONA 254 MİLYON, 2 BİN İŞÇİYE 40 MİLYON!
İstanbul Sanayi Odası tarafından hazırlanan Türkiye’nin en büyük 500 şirketi listesinde (İSO 500) yer alan Menderes Tekstil aynı zamanda borsada da işlem görüyor. 2012 yılında sendikalı işçileri işten atarak aylarca süren direnişe rağmen fabrikaya sendikayı sokmayan Menderes Tekstil’de 2 binden fazla işçi çalışıyor. Menderes’in 2022 yılı net kârı 1 milyar 37 milyon. Asgari ücretin 11 bin 400 lira olduğu 2023 yılı son çeyreğinde bildirdiği kâr ise 254 milyon lira! 2024 yılında 2 bin işçiye bir ayda verilen miktar ise 40 milyon lira.
Paris Olimpiyatlarına ürün ihraç eden Deniz Tekstil’in sahibi Derya Baltalı, Denizli Organize Sanayi Bölgesi Yönetim Kurulunda yer alıyor. Olimpiyatlara ürün ihraç etmekten gurur duyduğunu açıklayan Baltalı’nın Deniz Tekstil fabrikasında konfeksiyon bölümünde işçiler asgari ücret alırken çalışma şartları daha zorlu olan boyahanede çalışanlar ise ancak 3-5 bin fazlasını alabiliyor.
Denizli Sanayi Odası Başkanı Selim Kasapoğlu’na ait Aslı Tekstil de işçilerin örgütsüz olduğu fabrikalar arasında. 2021 yılı cirosu yaklaşık 20 milyon dolar olan fabrikanın işçileri asgari ücret ve biraz üstünde ücret alıyor. 400’den fazla işçinin açlık sınırında çalıştığı fabrika, uluslararası markalara ihracat yapıyor.
KUL HAKKI ŞERİ HÜKÜMLERİN DIŞINDA
Avrupa, Asya’nın yanı sıra Afrika’ya da ihracat yapmaya başlayan Altınbaşak Tekstil’de 500’den fazla işçi çalışıyor. Fason üretim de yaptıran fabrikada kadın erkek işçiler ayrı çalışıyor. “Dini esaslarla” dizayn edilen fabrikada kul hakkı şeri hükümlerin dışında tutuluyor. İşçilerin 17 bin lirayla işe girdiği fabrikada pazar günü mesailerinin elden ödenmesi, işçilerin sıklıkla dile getirdikleri bir sorun. Altınbaşak’ta çalışan bir erkek işçi, büyümeyi fabrikaya alınan yeni makinelerle açıklıyor: “Fabrikaya yeni makineler alındı. Para var ama önceki günden artan yemek ertesi gün de veriliyor. Toz duman içinde çalışıyoruz, maskemiz yok. Pazarları zorunlu mesai var. İstersen çalışma!”
Baskı, boya, dokuma, kalite bölümleri olduğunu aktaran işçi, “Bir işçinin üzerinden günde 10 tonluk yük geçiyor. Üretilen havlunun 6’lı satış fiyatı 1500 lira ila 2 bin 500 lira arasında değişiyor. Günde 20 bin havlu üretiliyor” diyor. İşçi temmuz ayında asgari ücrete en az 8 bin lira zam gelmesini istiyor.
10 YIL ÖNCE 8, ŞİMDİ 5 ÇEYREK ALTIN!
Altınbaşak’ta 22 bin lira ücret alan kadın işçi ise “10 yıl önceki maaşımla 8 çeyrek altın alabiliyordum, şimdiki maaşımla 5 çeyrek altın alabiliyorum” diyor. Günde 700 bornozun elinden geçtiğini söyleyen işçi bornozun bir tanesinin 500 TL’ye satıldığını söylüyor. İşçi, “Çalıştığım işe göre almam gereken maaş günümüz şartlarına göre en az 35 bin TL olmalı. Fiyat artışlarının durdurulması gerekiyor. Asgari ücretin günümüz şartlarında en az yoksulluk sınırında olması gerekiyor.”
KÂRLAR DOLARDAN, İŞÇİ ÜCRETİ TL’DEN…
Yine yurt dışındaki markalara ihracat yapan NESA Tekstil’de 800’e yakın işçi çalışıyor. Konfeksiyon, kurutma, boya, ambar, planlama bölümlerinin olduğu fabrikada ücretler diğer sendikasız fabrikalardan farklı değil! Ücretler 17 bin lira ile 26 bin lira arasında değişiyor. 5 yıldan uzun süredir burada çalışan kadın işçi, havlu, penye kumaşı, bornoz gibi ürünler ürettiklerini aktarıyor.
Temmuz ayında asgari ücrete zam gelmesinin şart olduğunu dile getiren kadın işçi, “Kira 13 bin lira. Çocuklarımız okuyor. Faturalar var. Hangi birine yetişeceğiz? Asgari ücret 25 bin liranın altında olmamalı” diyor. Tüm maliyetlerin dolar ile sadece ücretlerin TL ile hesaplanıyor olmasına tepki gösteren işçi, “Maliyet hesaplanırken tüm kalemler dolarla hesaplanıyor. Alınan satılan mal dolar üzerinden fiyatlandırılıyor. Bir tek işçiye gelince TL hesabı yapıyorlar. İşçiyi de maliyet olarak görüyorlarsa biz de dolarla satılan maldan dolarla maaş alalım” diyor.
"ÜCRETLER SADE BİR YAŞAM BİLE TANIMIYOR"
Damla KIRMIZITAŞ
Ankara
Ankara’daki tekstil fabrikalarından Samur Halı ve Gel Al Çorap işçilerinin ücretleri yoksulluk sınırının yarısı bile değil. Samur Halı işçileri 23 bin lira ücret alırken, Gel Al Çorap işçilerinin eline geçen ise asgari ücret.
Samur Halı işçileri, “Geçim ve hayat şartları çok zor. Krediler, kartlar, faturalar derken ay sonunu getiremiyoruz. Ben eve dört aydır alışveriş yapmıyorum” diyor.
Gel Al Çorap işçileri de asgari ücrete zam talebinde bulunuyor: “Aldığım ücretle geçinmem mümkün değil. Şu an lüks içinde yaşamak için değil de normal sıradan bir insan gibi sadece ihtiyaçları karşılamak için asgari ücret 40 bin lira olmalı. Aldığımız maaşlara ek zam yapıp bu sorunu çözmeliler. Hükümet kira ve gıda zamlarının önüne geçmeli. Yoksa bu gidişle durumumuz hiç iyiye gitmez.”
YOKSULLUK SINIRININ ÜSTÜNDE BİR ÜCRET İMKANSIZ DEĞİL
Ahmet AKARSU
Kayseri
Türkiye’deki köklü mobilya fabrikalarının işçilerinin bir evi sıfırdan döşemek isterse 30 aylık ücretlerini gözden çıkarması gerekiyor. Mobilyada tekel haline gelen Erciyes Anadolu Holdinge ait 8 ayrı şirket var; Bellona, Boyçelik Metal, Boyteks, Form Sünger, Hes Hacılar Elektrik, İstikbal, Mondi, Boytrans Lojistik. Anadolu 500’e en çok şirket sokan 4 firmadan biri Erciyes Anadolu Holding, 2023’te net satışları 29 milyonu geçti, şirketlerin toplam ihracatı 571 milyon dolar. 55.8 milyar lira ciro yaptıklarını açıklayan şirketin net kârı ise 7.6 milyar lira olmuş.
Hak İş’e bağlı Öz İplik-İş’in örgütlü olduğu Erciyes Anadolu Holdinge bağlı Boyteks’te işçiler 23 ila 25 bin arasında ücret alıyor. İkinci İSO 500’de 79. sırada olan bu şirket döşemelik perde üretiyor. Boyteks’te 7 yıldır çalışan bir işçi, “Ülkedeki enflasyonun sorumlusu işçilermiş gibi davranılıyor. Ücretlerimize zam gelse de gelmese de her şeyin fiyatı artıyor. O yüzden ücretlerimizin yaşamımıza yetecek şekilde artması gerektiğini düşünüyorum. İSO 500 verilerine göre Boyteks’te bir işçi günde en az 6 bin, ayda 150 bin civarında kazanç sağlıyor. 50 bin lira ücret almamız hiç de imkansız değil” diyor.
Erciyes Holdingin bir başka markası Hak-İş’e bağlı Öz Ağaç-İş’in örgütlü olduğu İstikbal Mobilya da İSO 500’de 241. sırada. Yaklaşık 3 yıldır burada çalışan bir işçi holdingin büyümesi karşısında kendi ücretlerinin en fazla 25 bini bulduğunu söylüyor: “Şu an aldığım ücret ile yaşamam çok zor. Bekar olmama rağmen yetmiyor. Eskiden İstikbal Grubu devlet dairesi gibi biliniyordu. Şimdilerde 20-25 bin bandında ücret alıyorum. En az 40 bin lira maaş ile ancak geçinirim.”
İstikbal 2022 verilerine göre bir işçi patrona günlük 7 bin, aylık ise 182 bin TL kazanç sağlıyor. İstikbal işçisi, “Bu kazançlarla 40 bin liralık ücret hayli hayli ödenir” diyor.
ASGARİ ÜCRET ERİDİ
2023 yılının ilk 6 ayında asgari ücret 10 bin 8 lira olarak uygulandı. Buna göre 2023 yılı mayıs ayında uygulanan asgari ücretin resmi enflasyon karşısında dahi aynı parasal değeri koruması için bugün 17 bin 558 lira olması gerekiyordu. Ancak 17 bin 2 liralık asgari ücret reel olarak eridi.
2023 yılının ikinci yarısında ise asgari ücret yaşadığı reel erimeye bağlı olarak zamlandı. 2023 yılının ikinci yarısında geçerli olan net asgari ücret tutarı 11 bin 402 lira olarak belirlendi. Artan enflasyon ile birlikte 2023 yılı haziran ayındaki asgari ücretin bugünkü parasal değeri 19 bin 249 liraya yükseldi. Buna göre emekçilerin cebinden 2 bin 247 lira çalındı. Asgari ücret resmi enflasyon karşısında dahi yüzde 11.7 erimiş oldu.
KAMU EMEKÇİLERİNE REFAH PAYI YOK
Memur-Sen ile AKP iktidarı arasında imzalanan toplu sözleşme ile yalnızca enflasyon farkına bağlı olarak zam alabilen milyonlarca emeklinin alacağı zam da netleşmeye başladı. Memurların alacağı 5 ayık enflasyon farkı yüzde 22.72 oldu. Haziran ayı enflasyonunun da eklenmesiyle memurun alacağı enflasyon farkının yüzde 25 seviyelerinde olması bekleniyor.
MİLYONLARCA EMEKLİYE SIFIR ZAM
Kök aylığı 10 bin TL’nin altında olan yaklaşık 3 milyon emekli sıfır zam alacak. Kök aylıklara yapılan enflasyon oranında zam ile kök aylıklar 10 bin liranın altında kalacak.
Kök aylıkları 10 bin TL’nin altında olan emekli sayısının 3.6 milyon olduğu tahmin ediliyor. Eğer temmuz ayında emekli aylıklarına yapılacak zam kök aylıklara yapılırsa ve en düşük aylıklar yani 10 bin lira olan aylıklar resmi enflasyon kadar artmazsa milyonlarca emekli sıfır zam veya resmi enflasyondan bile düşük oranda zam alacak.
Örneğin kök aylığı 8 bin lira olan bir emekli yüzde 25 zam alırsa aylığı 10 bin TL olacak. Zaten şu anda 10 bin lira aldığından maaşında herhangi bir artış olmayacak.
