Fidan'ın ziyareti: Çin ile yeni bir ortaklık mı?

Cihan ÇELİK
İstanbul

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi'nin daveti üzerine 3-5 Haziran tarihleri arasında Çin'de temaslarda bulundu. Ekonomik ilişkiler, ticaret koridorları, Uygur sorunu ve BRICS açıklaması ziyarette öne çıkan gündemler oldu. Fidan'ın ziyarette verdiği mesajları ve görüşmenin gündem başlıklarını Gazetemiz yazarı Doç. Dr. Ceren Ergenç Evrensel'e yorumladı.

Çin'in bölgedeki sorunlar nedeniyle tedarik zincirlerinin tıkanması ihtimaline karşı, Hakan Fidan'ın da dile getirdiği Kalkınma Yolu ve Orta Koridor gündemini görüşmek üzere davette bulunmuş olabileceğini belirten Ergenç, bunun karşılığında Türkiye'nin ise bu ziyareti iç politikaya Uygur Türkleri üzerinden bir mesaj ve gövde gösterisi yapmak için kullandığını ifade etti. Ticari ilişkilerde iki ülke arasındaki dengesizliğin kırılması anlamında Türkiye'nin bir planı olmadığı izlenimini edindiğini dile getiren Ergenç, "Türkiye'nin düşük teknolojili ürün ve hammadde ihracatına devam etme fikri var. Ama Türkiye’nin yeni teknolojilerde Çin yatırımına açık olduğu mesajını vermesi son yıllardaki politikalardan farklılık gösteriyor. Çünkü rüzgar ve güneş teknolojilerinde Çin'den çok AB teknolojilerini ve yatırmını alma eğilimi fazlaydı" değerlendirmesinde bulundu. Hakan Fidan'ın AB ve Çin’in bağlayan ticaret yollarında Türkiye'nin var olma pazarlığını sürdürdüğünü belirten Ergenç, Uygur sorunu konusunda da Türkiye tamamen iç politikasına oynadığını vurguladı.

TÜRKİYE'NİN ÇİN'DEN YATIRIM BEKLENTİSİ

Fidan'ın ziyarette verdiği mesajların başında ikili ticaret hacmi yer aldı. İki ülke arasındaki ticaret hacminin 2023'te 48 milyar dolar düzeyine ulaştığını, Çin'in Türkiye'nin Asya'da birinci, dünyada üçüncü büyük ticaret ortağı olduğunu belirten Fidan, büyük oranda Çin'in lehine olan ticari ilişkilerin nasıl dengeli hale getirilebileceğinin ele alındığını kaydetti. Ceren Ergenç, Türkiye lehine bir ticari ilişkinin neden söz konusu olamayacağını şöyle açıkladı: “İki ülke arasında Çin lehine söz konusu olan ticaret açığı, Çin'in Türkiye'ye hem düşük teknolojili ucuz mal satmasından hem de yüksek teknolojili yatırımlar yapmasından kaynaklanıyor. Türkiye ise Çin'e düşük teknolojili mal ve ham madde ya da yarı işlenmiş mal satmaya çalışıyor. Bu da doğal olarak iki ülke arasındaki ticareti dengesiz kılıyor. Fidan konuşmasında hizmet sektöründe ve düşük teknolojili ham madde ya da yarı işlenmiş madde alanlarında Türkiye'ye daha fazla olanak sağlanması isteğini dile getiriyor. Buna göre Türkiye'nin Çin'de daha yüksek teknolojilere yatırım yapma ve teknoloji aktarımında ortaklaşma gibi bir planının hâlâ olmadığını söyleyebiliriz. Türkiye'den giden heyetin de Çin'de görüştüğü Türkiyeli temsilcilere baktığımızda TÜSİAD gibi makro planları tartışan bir kurumun olmaması da bu kanıyı güçlendiriyor.

Hakan Fidan'ın, Türkiye'nin enerji sektörüne Çin yatırımını çağırması Türkiye'nin Çin politikasında bir değişikliğe işaret ediyor. Kırklareli’de hâlâ adı açıklanmayan Çinli bir firma tarafından yapılacak olan nükleer tesise vurgu yapması Çin’den enerji yatırımı beklentilerine uygun. Ancak, yeni teknolojilere vurgu yapması bir politika değişikliğine işaret ediyor çünkü yakın zamana kadar Türkiye'nin rüzgar ve güneş teknolojilerinde Çin'den çok AB teknolojilerini alma eğilimi fazlaydı. Çin bu yüzden büyük ihaleleri kazanamıyordu. Küçük şirketlerle, KOBİ'lerle olan ilişkisi de antidumping kararlarıyla engelleniyordu. Çin'in Hakan Fidan nezdinde Türkiye'nin yeni teknoloji yatırımı beklediği haberini alması bu politikayı değiştirebilir."

ORTA KORİDOR PAZARLIĞI

Ceren Ergenç, tedarik zincirlerini taşıyan ticaret yollarından dışlanan Türkiye'nin Çin'den kendi Orta Koridor’u ile Kuşak ve Yol Girişimlerinin uyumlaştırılması konusunda daha fazla çaba harcanmasını istemesini ise şöyle değerlendirdi: "Ukrayna savaşından sonra Kuzey Koridoru sadece Avrupalılar için değil Çin ve herkes için kapandı. Herkes orta rota mı yoksa güney rotası mı tartışması içerisinde. Örneğin Avrupa Birliği kendi Trans Kafkaslar rotasını Orta Koridor olarak adlandırarak yeniden canlandırmaya çalışıyor ama bu koridor Türkiye'yi dışlayan bir bağlantı projesi oldu. Türkiye de buna karşı dışlanan diğer bir ülke olan Irak'a Kalkınma Yolu’nu önerdi. Hakan Fidan'ın Çin'e Kalkınma Yolu ile Türk Devletleri Teşkilatı bağlamında tartışılan diğer yolları önerdiğini görüyoruz. Bunlar aslında Çin'in soğuk baktığı projeler ama Fidan’in ziyaretinde bu konuda özellikle bir pazarlık niyeti görüyoruz."

"DİPLOMASİDE ÇİN’DEN, İÇERDE UYGUR’DAN TARAF"

Hakan Fidan'ın Pekin'deki açıklamasında öne çıkan başlıklardan birisinin "Çin'in toprak bütünlüğüne" yaptığı vurgu ve "Tek Çin" politikasına verdiği destek mesajı olduğunu ancak Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki ziyaretinde Kaşgar ve Urumçi için "Çin'in kültürel zenginliğine katkıda bulunan iki kadim Türk İslam şehri" nitelemesi yaptığını belirten Ergenç, "Ancak burada çelişkili bir açıklama var. Uygur Türkleri konusunun Türkiye'nin iç politikasına bir mesaj olduğunu düşünüyorum. Özellikle Uygur diasporası ile yakın ilişkileri olan Eski İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'nun görev değişikliğinden sonra yeniden bir çerçeveye sokma amacı var. Resmi diplomaside Çin'in istediği mesajları verirken, kültürel diplomaside Uygur yanlısı mesajlar verdi. Sincan konusunda devletin bir politika değişikliğinden ziyade içerideki Uygur diasporasını ve AKP'nin Uygur diasporasını yeterince korumadığına yönelik muhalefetin eleştirilerine karşı bir hareket olduğunu düşünüyorum” diye konuştu.

BRICS ÇIKIŞI

Fidan "Değişen Dünya Düzeninde Türkiye-Çin İlişkileri” başlıklı konferansta ise “AB ile Gümrük Birliği’ne sahip olmakla birlikte BRICS gibi farklı platformlarda çeşitli ortaklarla yeni iş birliği fırsatlarını da araştırıyoruz. Bu itibarla önümüzdeki hafta Rusya’da düzenlenecek BRICS+ Toplantısına katılmayı sabırsızlıkla bekliyorum.” dedi. Kameraların kayda devam ettiği sırada Fidan’a “BRICS’e katılmak ister miydiniz?​” sorusu yönetildi, Fidan da “Türkiye’nin çıkarlarına uygunsa, neden olmasın?​” diyerek yanıt verdi. Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in Sözcüsü Dimitri Peskov bu açıklamanın ardından "Türkiye’nin BRICS'e ilgisini memnuniyetle karşılıyoruz" açıklaması yaptı. Ceren Ergenç Hakan Fidan'ın resmi konuşma haricinde yaptığı açıklamanın ve Rusya’nın Türkiye'yi BRICS toplantısına davet etmesinin, Rusya'nın Çin'i bölgesel örgütlerde dengeleme istediğinden kaynaklı olduğu değerlendirmesinde bulundu.