Metalde ücretler eridikçe eridi: İşçi ekside

Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından ucuz kredi müjdesi eşliğinde Renault ve Arçelik’e ödül verilirken işçilere ise Şimşek programının acı ilacı ve eriyen ücretler düştü.

GÜNCELLENDİ

Fotoğraf: DHA

ANASAYFA

İŞÇİ-SENDİKA

Paylaş

Hilal TOK
İstanbul

Türkiye’de patronların elde ettiği ihracat gelirinin yüzde 40’ı 500 şirketin kasasına giriyor. Toplam ihracatın yarısı ana metal ve otomotiv şirketlerine ait. Yapılan ihracatın yüzde 61’i yabancı sermayeye ait şirketler tarafından gerçekleştirilirken, en büyük 500 şirketin elde ettiği kârın da yüzde 47.1’i yine yabancı sermayeli şirketlere kalıyor.

Türkiye’nin en büyük 500 şirketinin 491’i özel. İstanbul Sanayi Odası verilerine göre 2018 yılında İSO 500 listesinde yer alan özel şirketlerde çalışan işçi sayısı 651 bin 160 iken, bu sayı 2022 yılına gelindiğinde yüzde 15 artışla 750 bin 564’e çıktı. Şirketler 2018 yılında işçi başı yılda 80 bin 573 lira ücret ödedi. Buna göre bir işçi ayda 6 bin 714 lira ortalama gelir elde etti. Bu tutar 2018 yılında uygulanan asgari ücretin 3.3 katı kadardı.

Aradan 6 yıl geçti… Türkiye’nin en büyük şirketleri bu dönem içinde ucuz kredi ve değer yaratan işçilerin eliyle büyüdü. Bugün yüzde 75 ile can yakan enflasyon ise “Ücretlere zam olmazsa olmazdır” dedirtiyor.

2018-2024 haziran arası tüketici enflasyonu yüzde 538. İSO 500 listesinde yer alan ortalama bir şirkette ortalama ücret alan işçinin aldığı aylık 6 bin 714 liranın parasal değeri bugün 46 bin 320 lira. Arçelik için çalışan 40 bin 528 işçiden biri olan 20 yıllık işçi bugün ikramiye, yakacak yardımı ve çocuk yardımı dahil 37 bin 600 lira ücret alıyor.

Bu oran Türkiye’nin en büyük 8. şirketi olan Arçelik’te çalışan 20 yıllık işçinin aradan geçen 6 yılda resmi enflasyon karşısında dahi reel olarak en az yüzde 18.82 kayıp yaşadığı anlamına geliyor.

20 yıllık işçi yıldan yıla eriyen ücretlere ilişkin şunları söylüyor: “2004 yılında yeni giren işçi ile ondan 7 yıl kıdemli işçi arasında 3 kat fark vardı. Şimdi yeni giren işçi ile 20 yıllık işçi arasında 2 kat bile fark yok. Makas daralmadı sadece, ücretler aşağıda birleşti. 2004 yılında yeni işçi 1600 lira alırken 7 yıllık işçi 4 bin 700 lira alırdı. Asgari ücret o zaman 303 lira idi. Düşünün benim kıdemimde işçi asgari ücretin 10 katından fazla ücret alıyordu. Şimdi 20 yıllık işçi asgari ücretin 3 katı, yeni işçi 2 katı bile alamıyor. Şimdi sözleşme yeni olduğu için bizim insanlarımıza iyi geliyor aldığımız ücret ama birkaç ay sonra eriyecek. İlk aldığımızdan bu yana bile eridi. Bizim fabrikanın yüzde 70’i ek iş yapar, hepsi de fazla mesaiye kalır. Sosyal yaşantımız yok, taban ücret olan asgari ücret de ortalama işçi ücretleri de insanca yaşamaya yetecek bir ücret olmalı. Şu an bizimki kötünün iyisi ama iyi de değil.”

İŞÇİNİN ÜCRETİ YENİ FABRİKALARA…

Düşen ücretler, artan yatırım ve kâra kaydı. Arçelik 2023 yılını 8.4 milyar TL net kâr (yüzde 20 artış) ile tamamladı. Arçelik’te 2021’de işçi başı net kâr 79 bin 396 lira, 2022’de 115 bin 110 lira iken 2023’te net kâr 207 bin 264 lira oldu. İşçi başı kârda artış enflasyonun üstünü gördü. 2022 haziran-2023 haziran döneminde resmi enflasyon yüzde 38 iken, işçi başı kâr yüzde 80 arttı.

Brüt kârdan 13.8 milyar lira yatırıma ayrıldı. Avrupa’nın en büyük beyaz eşya şirketlerinden biri olan Whirlpool’u satın aldı. Whirlpool’un İtalya, Polonya, Slovakya ve İngiltere’de bulunan 9 bölgedeki 14 üretim tesisi ve 38 iştiraki Arçelik’e yeni kurumsal adıyla Beko Europe’a devredildi. Ayrıca, Whirlpool’un Birleşik Arap Emirlikleri ve Fas’ta kurulu, Orta Doğu ve Kuzey Afrika pazarında faaliyette bulunan iki iştirakinin tüm hisseleri, 20 milyon avro nakit bedel karşılığında satın alındı Arçelik tarafından. Beko Europe’un 1 Nisan’da resmen kurulması ile birlikte artık Beko (Arçelik), Avrupa’nın en büyük beyaz eşya şirketi oldu.

Arçelik Avrupa ile yetinmedi. 2023 yılında Mısır ve Bangladeş’te üretim tesisleri satın aldı. Mısır’daki fabrikaya 100 milyon dolarlık yatırım yaparken, Bangladeş’teki fabrikaya 78 milyon dolar yatırdı.

Eskişehir’de 2023 yılında 600 bin adet üretilen buzdolabı sayısını 900 bine çıkarmak için mevcut fabrika binası yanına yeni bir üretim tesisi yapmak için çalışmalara başladı. Bu kompresör fabrikası için Sanayi Bakanlığından hamle teşviki alan şirket bu yeni girişime 2 milyon avro yatırdı. Sanayi Bakanlığı ise hamle teşviki olarak Arçelik’e ne verdiğini açıklamadı.

"BİRLİKTE HAREKETLE ÜCRET ZAMMI SAĞLANABİLİR"

İktidar, Arçelik’e vergi indirimi yaparken, Arçelik işçilerinin ücretleri her ay vergi kesintileriyle un ufak oluyor. Konuştuğumuz Arçelik işçisi en önemli sorunların başında gelen vergi kesintilerine işaret ediyor: “Bu ay benden 9 bin TL vergi kesintisi oldu. Patronlar, hükümet asgari ücretli zaten ölsün diye bakıyor. Bizim de vergi kesintilerinden ücretimiz kuşa dönüyor. Aslında sendikalar birlikte hareket etse, öncü olsa, birlikte bir işçi mücadelesi olsa yoksulluk ücreti altında alanların vergilerinin sabitlenmesini sağlayabilir. Ama örneğin bizim fabrikada o kadar çok İŞKUR’lu var ki... İşçiler sürekli değişiyor, birlik sağlanamıyor. Hükümetin işverenlerin tam da istediği sistem. Yine bizim cebimizden alıp işçi çalıştırıyorlar, istihdamı da arttı gösteriyorlar, sonra işten çıkarıp işçilerin bir ilişki kurmasının da önüne geçiyorlar.”

10 YILDA ÜCRET: 2 ADIM İLERİ, 3 ADIM GERİ

Renault Group işçileri üretim yapıyor — Ekran görüntüsü/ Renault Group tanıtım videosundan alınmıştır

Türk Metal’in örgütlü olduğu Renault 2022 yılında İSO 500’de ülkenin en büyük 9. şirketi oldu. Dakikada bir otomobil üreten fabrikanın Türkiye’nin otomobil ihracatındaki payı üçte bir. 2023 yılında 117 bin 491 adet binek araç satışı gerçekleştiren Renault, pazardan yüzde 12.1 oranında pay aldı ve 2023 yılını 2’nci sırada tamamladı. Türkiye’de en yüksek üretim rakamına ulaşan otomotiv markası, OYAK ve Renault Group ortak girişimiyle bu yıl 400 milyon avronun üzerinde yeni otomobil modelleri için yatırım yapacağını duyurdu.

‘ÖMRÜMÜZDEN VEREREK ÇALIŞMAMIZIN BİR ANLAMI OLMALI’

Sermayesinin yüzde 51’i Fransız Renault SA grubuna, yüzde 49’u da Türk Oyak grubuna ait olan OYAK Renault için üretim yapan 10 yıllık işçinin saat ücreti 160, 13 yıllık işçinin saat ücreti ise 186 lira. Renault işçileri de tıpkı Arçelik işçileri gibi vergi kesintilerinden, kıdem farkının küçülmesinden şikayetçi, 13 yıllık bir Renault işçisi, “İlk işe girişimle asgari ücret arasında maaş farkım aynı gibi. Yani 13 yıllık kıdemim yok edilmiş. Ülkedeki işçi maaşına göre ortalama iyi denilebilir ama işçi maaşı ne kadar artarsa o oranda her şeye zam geliyor. Enflasyon sabit kalsa ve işçiden kesilen vergi dilimleri düzenlense alım gücü daha iyi olur. Çalıştığım firmanın kâr marjının yanında benim aldığım ücret devenin bir kılı bile yapmıyor” diyor.

10 YILLIK KAYIP BÜYÜK

10 yıl önce MESS bünyesinde çalışan bir işçinin ikramiye dahil ortalama ücreti asgari ücretin 2.2 katıydı. Bugün ise 10 yıllık kıdeme sahip bir Renault işçisinin ücreti asgari ücretin 2.05 katına tekabül ediyor. Buna göre 10 yıl önce Renault’da çalışmaya başlayan bir işçi aradan geçen zamanda fabrikada kıdem bakımından ortalamanın üzerine çıkarken, ücret bakımından 10 yıl önceye göre eksiye düştü.

10 senelik Renault işçisi, “Saat ücretim 160 lira, şaka değil. 10 sene önce fabrikaya girerken asgari ücretle aramda hemen hemen aynı fark vardı. Metal işçisi olarak 10 senedir yıprandığımın hiç karşılığı yok demek bu. Vergiler zaten olan karşılığını da götürüyor. Fabrikada 10 seneden fazla çalışan herkesin boyun, bel, diz ve eklemlerinde fıtık gibi sıkıntılar var. İnsan sormadan yapamıyor biz bunun için mi 10 senedir çalışıyoruz? Ev almayı, araba almayı hayal edemiyorum. Ekstra ara zam yapılmalı. Sağlığımızdan, ömrümüzden vererek çalışmamızın bir anlamı olmalı. Çalıştığım fabrikanın kâr marjıyla kendi maaşımı düşününce halimize gülüyorum. Vergi düzenlenmesi şart, en temel sorunumuz bu. Patronun kârını düşününce öfkeleniyorum, bizden alınan vergi patrondan alınmalı. O kadar kâr etmişiz. Verginin yükü artık bordrolu çalışanın sırtından alınıp mücevher deposu yapanlara yüklenmeli. Bizim nefesimizden bile vergi bekleyen devlet biraz gözünü her gün başka bir spor arabayla dolaşan zenginlere diksin.”

PRYSMİAN İŞÇİSİ: DAYANACAK HALİMİZ KALMADI

Bursa’da kurulu Prysmian Kablo’da ise 11 yıldır Birleşik Metal-İş örgütlü. 11 yılık Prysmian işçisi, 170 lira saat ücreti alıyor. 11 sene asgari ücretin iki katını alan işçinin çalıştığı süreçte bu fark açılmadı: “11 sene çalıştım yine asgari ücretin iki katı maaşım var. Hatta vergi ile beraber daha da aşağıya düşüyor. Yani anlayacağınız ben 11 senedir boş yere örgütlü iş yerinde çalıştım. Enflasyon zammından önce ara zam almamız gerekiyor. Enflasyon yüzünden geçinecek dayanacak halimiz kalmadı. Ev, araba sahibi olmak zaten hayal. Çocuklarımıza refah seviyesi ortalama bir hayat bile sunamıyoruz. Kantinde dışarıda çocuklar boynu bükük menüye bakıyor haftanın 3-4 günü aynı şeyi yiyor. Fabrikadaki yemek boğazımdan geçmiyor. Vergi dilimi acilen düzenlenmeli, acilen ücret zammı yapılmalı çünkü aldıklarımız eridi bitti. Patronların kârının yanında bizimkisi virgülden sonrası. Yüzlerce çalışanın aileleri virgülden sonrası ile yaşıyor. Servet vergisi gelmeli, çok kazanandan, servet sahibi olandan vergi alınmalı. Bizim gibi 40 bin lira maaşla hem kira verip hem çocuk okutan insanların maaşından artık vergi alınmamalı.”

597 işçinin çalıştığı Prysmian Kablo’da 2023 yılında brüt kâr 1 milyar 190 milyon 639 bin 338 lira olurken net kâr ise 86 milyon 861 bin oldu. Bu işçi başına 145 bin 500 lira kâr anlamına geliyor.