Petrokimya patronlarına oluk oluk kâr, işçiye yoksulluk

Eren SARAN
Hilal TOK

Türkiye’nin en büyük şirketleri arasında başı çeken, TÜPRAŞ, PETKİM, Star… Elde ettikleri milyarlarca lira kâr ile büyümeye devam ederken bu firmaların işletmelerinde çalışan işçilerin büyük kısmı ise yoksulluk sınırının altında kalıyor. TÜPRAŞ, toplamda 53 milyar 877 milyon net kâr, bir işçiden ayda 1 milyon 254 bin lira net kâr elde etti. İşçiler ise yoksulluk sınırını geçecek ücreti elde edebilmek için fazla mesaiye kalıyor. PETKİM’de ise bir işçiden yıllık 4 milyon 300 bin lira kazanç elde edilirken, işçilerin yıllık ücreti bu kârın 8’de biri bile etmedi. Star Rafineri işçilerin yoksulluk sınırı üzerinde ücret aldığı bir yer olsa da şirketin 2023 yılında işçi başına elde ettiği 3 milyon 268 bin liralık net kâr karşısında devede kulak.

Petrokimya işçileri devasa kârlar ile ceplerine gireni karşılaştırarak tabloyu şöyle özetliyor: “Patron obeziteden ölmek üzere olan bir Amerikalı ise, işçisi açlıktan ölmek üzere olan bir Somalili.”

TÜPRAŞ: BİR İŞÇİDEN AYDA 1 MİLYON 254 BİN LİRA NET KÂR

2023 yılını 30.1 milyon ton satış hacmi ve 686.5 milyar TL ciroyla kapatan Türkiye Petrol Rafinerileri AŞ (TÜPRAŞ) 53 milyar 877 milyon net kâr elde etti. Dünyanın 36. Avrupa’nın 7. büyük doğal gaz tekeli, Türkiye’nin ise en büyük sanayi kuruluşu TÜPRAŞ’ta 3 bin 579 işçi çalışıyor.

Koç Holdinge ait Türkiye’nin en büyük şirketi TÜPRAŞ’ta 2023 yılında sadece bir işçiden yılda 15 milyon 53 bin, ayda 1 milyon 254 bin lira net kâr elde edildi. 20 yıllık TÜPRAŞ işçisinin aylık ücreti ise vardiya primleri ile birlikte sadece 40 bin lira. Öte yandan vergi kesintileri ücretleri daha da tırpanlarken işçiler açığı kapatmak için fazla mesaiye kalmak zorunda.

Koç Holding açıklamalarında “En değerli varlığımız çalışma arkadaşlarımız” diyor ve TÜPRAŞ’ı “Eşitlikçi, kapsayıcı, adil, insan haklarına saygılı bir iş ortamı” olarak tanımlıyor. TÜPRAŞ patronu Koç’un dile getirdiği ‘eşitlik’ anlayışına işçiler şöyle cevap veriyor: “Patron obeziteden ölmek üzere olan bir Amerikalı ise, işçisi açlıktan ölmek üzere olan bir Somalili.”

"YOKSULLUK SINIRININ 1.5 KATI ÜCRETİ OLMALI"

20 yıldır TÜPRAŞ’ta çalışan işçinin vardiya primleri ile beraber bu ay eline geçen 40 bin lira. 20 yıl önce 6 asgari ücret aldığını söyleyen işçi 40 civarı çeyrek altın aldığını, o zamanlardan bu zamana şimdi asgari ücretin üç katı bile ücret alamadığını dile getiriyor.

Bu demek oluyor ki 2004 yılında asgari ücretin 6 katı alan TÜPRAŞ işçisi aynı zamanda yoksulluk sınırının da 1.3 katı üzerinde ücret alıyordu. Yoksulluk sınırının altına düşen işçinin hem aldığı ücret yarı yarıya eridi, hem de 20 senelik kıdeminin karşılığı kalmadı.

İşçi bu tablo karşısında, “Geçinemiyorum, çoğumuz gibi ek iş yapıyorum. Bizim çalıştığımız yerde kazandırdıklarımız karşısında ücretlerimiz yoksulluk sınırının 1.5 katı olmalı. Ücretler her ay enflasyona göre yeniden belirlenmeli. Asgari ücretin insanca yaşanacak bir düzeye çekilmesi ve reel enflasyona göre ayarlanması lazım. ‘Asgari ücret, işçilik maliyetleri ile enflasyonu arttırıyor’ diye bir algı var ama bu emekçilerin sorunu değil, hükümetin sorunu. Bu dengeyi sağlamak onların asli görevi” diyor.

"ASGARİ ÜCRETE ZAM BİZE DE YANSIYACAK"

18 yıldır fabrikada çalışan bir başka TÜPRAŞ işçisinin bu ay eline geçen fazla mesailerle 50 bin lira. İşe girdiğinde eline geçen ücret ile 35 adet çeyrek altın alabilirken şimdi ücretinin 12 adet çeyrek altına düştüğünü söylüyor. “Fazla mesai yapmasam aldığım ücret ile geçinebilmem bayağı zor. Aldığımız ücret bu ekonomik şartlarda 75 bin lira olmalı. Ek ve ara zam talebimiz var çünkü yalancı enflasyon değerlerinde bu şartlarda geçinemiyoruz. Biz bile bu şartlarda geçinemezken asgari ücret alanı düşünemiyorum bile. Asgari ücrete ara zam muhakkak yapılmalı. Bu yapılacak ara zam ücret anlamında bize de pozitif yansıyacaktır muhakkak. Çalıştığım firma kâr olarak mükemmelin ötesinde bir kazanca sahip. Bize verdiği ücret ise yoksulluk sınırının altında” diyor.

PETKİM’DE BİR İŞÇİDEN YILLIK 4 MİLYON 300 BİN LİRA KAZANDILAR

2008 yılında PETKİM’in özelleştirilmesinin ardından yüzde 51 hisseyle ortak olan SOCAR, 2023 yılında bir işçiden aylık 358 bin 319 lira net kâr elde etti. 1721 işçinin çalıştığı PETKİM, 2022 yılı İSO 500’de de 25. en büyük şirket oldu. PETKİM’in 2023 yılındaki net kârı toplamda 7.4 milyar lira olurken, 2024’ün ilk üç ayında ise şirket 833 milyon 670 bin lira dönem kârı elde etti.

15 yıllık işçinin brüt ücreti ise 59 bin lira iken 2023 yılında bir işçiden yılda 4 milyon 300 bin lira, ayda 358 bin net kâr elde edilen PETKİM’de, işçiler brüt ücreti ocak ayı harici dışında hiçbir ay alamadı, vergi kesintileriyle ellerine geçen her geçen ay daha da düştü.

“Yıl ortalamasına baktığımızda yatan ücretim 49 bin lira. Bu da baktığın zaman üç asgari ücret etmez. Oysa 2011 yılındaki sözleşmeden sonra benim ücretim 3.5 asgari ücretti” diyor PETKİM işçisi ve ekliyor: “Aldığım ücretle geçinebiliyorum evet ama ileriye dönük bir kuruş yatırım yapamıyorum. Şimdiye dek yaptığım yatırımları da işe ilk girdiğim yıllarda yapabildim. 5 yıldır ilerleme yok, aksine gerileme var. Ek zam ya da ara zam talebimiz var fakat, sadece bordrodaki rakamlar değişmesin; verilen zamlar aynı ayda erimesin de.”

PETKİM işçisi kendi emeği üzerinden kazancını gözden geçirince soruyor: “Şirket batacak mı hakkım olanı şartsız koşulsuz verince sanki?​”

STAR RAFİNERİDE İŞÇİ BAŞINA 3 MİLYON 268 BİN NET KÂR

PETKİM ve TÜPRAŞ dışında Star Rafineride de işçilerin ücretleri ile kazandırdıkları arasında uçurum var.

Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR’ın Star Rafineride 2023 yılında vergi öncesi kârı 25 milyar 811 milyon 227 bin lira oldu. 658 işçinin çalıştığı Star’da bir ayda işçiden elde edilen net kâr 3 milyon 268 bin. Star’da yeni giren işçilerin ilk ücreti 28-32 bin lira arası iken, çoğunluğunu kıdemlilerin oluşturduğu fabrikada işçiler 90 bin lira brüt ücret, 75 bin lira da net ücret alıyor. Şirket ayrıca 2022’de Türkiye’nin en büyük 500 şirketi arasında ikinci sırada yer aldı. 2023 yılında da en yüksek ihracat yapan şirket oldu. 2021’den 2022’ye ihracatı yüzde 373 artarken, 2022’den 2023’e de yüzde 430.6 oranında ihracat büyümesi gerçekleştirdi. Bu ihracat büyümelerine karşın işçilerin ücret artışları böylesi büyük adımlar atamadı. 2022 yılında 18 bin lira brüt ücret alan Star işçileri 2023 yılında en yüksek 35 bin lira brüt ücret aldı.