Nedir? | İş cinayeti nedir?

Sinan CEVİZ

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu işin sürdürülebilirliğini hedeflerken insan faktörünü ötelemektedir. Bu nedenledir ki yasalarda iş cinayeti kavramı tanımlanmamaktadır. Bunun yerine yasada iş kazası kavramı kullanılmaktadır. İş cinayetleri, iş kazası sonucu ölüm olarak ifade edilir.

5510 sayılı Yasa’ya göre “İş kazası, işçiyi bedenen ve ruhen engelli hale getiren olay” olarak tanımlanmaktadır. 

6331 sayılı Yasa’da ise “İş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hale getiren olay” diye tanımlanmaktadır.

İşçi sınıfı ve sendikalar ise iş kazalarında yaşanan ölümleri iş cinayetleri olarak tanımlamakta ve mevzuatın işçi sağlığı ve güvenliği olarak tanımlanmasını istemektedir. İnsan makinelerin bir dişlisi değildir ve bu nedenle iş yerlerine asılan ‘önce insan’ tabelalarının göstermelik olmasının ötesine gidilmesi gerekmektedir.

İşçi sağlığı ile iş sağlığı kavramları kâr elde etmeyi her şeyin üstünde tutan kapitalist çürüme ile işçi sınıfının yaşam hakkını savunun iki anlayışın yaklaşımını ifade eden kavramlardır ve temelde birbirinden ayrılmaktadır.

İŞ KAZASI İLE İŞ CİNAYETİ ARASINDAKİ FARK NEDİR?

Birbirinden farklı ele alınacak kavramlar değildir. İş kazaları sonucunda işçiler bedenen veya ruhen engellilik durumları yaşayabilir veya kazalar ölümle sonuçlanabilir. İş cinayetleri iş kazaları sonucu yaşanmaktadır.

Ancak meslek hastalıkları ile iş kazaları-cinayetleri farklı tanımlanmaktadır. Meslek hastalığı ile iş kazası arasındaki fark ise meslek hastalığının sürekli maruz kalınan çalışma şartları ile ortaya çıkan bedensel ve ruhsal bütünlüğün bozulması iken iş kazaları anlık olarak oluşan durumlardır.

İŞ KAZASI VE İŞ CİNAYETLERİ NEDEN MEYDANA GELİR?

Kısaca ifade edilecek olursak kâr hırsı diyebiliriz. Örneğin işçilerin sürekli gece mesaisine zorlanması, uzun çalışma süreleri, işin daha çok yapılması için kota konması, ‘Maliyet artıyor’ gerekçesi ile alınmayan önlemler, yetersiz ekipman, makinelerin bakım eksikliği, altyapı bakım eksikliği, iş yerlerinde iletişim koordinasyon eksikliği, yoğunluk ve buna bağlı stres faktörlerinin ortaya çıkması, tehlikeli madde ve ekipmanların gerekli koşullarda depolanmaması gibi durumlar iş kazalarına ve cinayetlerine yol açmaktadır.  Bu liste uzatılabilir ancak başlıca nedenlere bakıldığında görülecektir ki merkezin de kâr hırsı vardır. 

HANGİ OLAYLAR İŞ CİNAYETİ/İŞ KAZASI KAPSAMINA GİRER?

Yasada belirtilen hallerin oluştuğu durumlar iş kazası olarak belirlenir, iş kazası sayılan haller ise kanunda şöyledir;

Öncelikle işçilerin sigortalı olması gerekmektedir, ki Türkiye’de kayıt dışı çalışan işçiler iş kazaları sonrası hayatlarını veya uzuvlarını kaybettiklerinde birçok yasal haktan yararlandırılmamaktadır. 

Yasa kapsamında sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle kaza geçirmesi halinde ya da çalıştığı iş yerinde görevli olarak iş yeri dışına gönderildiğinde, bu süre içerisinde kaza geçirmesi halinde, emziren kadın işçilerin İş Kanunu’nda tanımlandığı sürelerde çocuğunu emzirmek için ayrılan zamanlarda, işçilerin servisle işe gidip geldikleri sürelerde yaşanan kazalara iş kazası ve bu kazalarda yaşanan ölümler ise iş cinayeti olarak tanımlanmaktadır.

Ayrıca kendi hesabına çalışan, köy işleri yapan veya muhtarların işlerini sürdürdükleri sürelerde kaza geçirmeleri de iş kazası olarak tanımlanmaktadır.

Ayrıca ceza infaz kurumlarında çalışanların bu kurumlarda çalıştığı anlarda, çırak ve stajyerler, Türkiye İş Kurumu bünyesinde kursiyer olarak çalışanların, çalıştıkları sürelerde beden ve ruh bütünlüğünü etkileyen olaylar yaşamaları iş kazaları kapsamına girmektedir. Bu hallerde hayatlarını kaybetmeleri ise iş cinayeti kapsamına girmektedir.

İŞ KAZASI GEÇİREN BİR İŞÇİ NE YAPMALI?

İş kazası sonrasında genelde işveren vekilleri işçilere hiç olmadığı kadar iyi davranmakta ve “Firmamızın bütün olanakları ile yanındayız” mesajı verilmektedir. Amaç yaşanan ihlalin açığa çıkmaması ve iş kazasının beyan edilmemesidir. Hatta kaza sonrası uzuv kaybı yaşayan işçilere çeşitli ekonomik tekliflerde bulunulmaktadır.

Bu tip yaklaşımlara prim veren işçiler ve ölüm halinde aileleri daha sonrasında hiçbir hak talep edememektedir. İş kazası yaşandığı durumlarda yapılması gerekenler ise şunlardır:

- İlk olarak iş kazası geçiren işçinin acil müdahalelerinin yapılması ve ardından bir sağlık kuruluşuna sevki hızla sağlanmalıdır.

- İş kazası tutanağı olayın yaşandığı yerdeki görüntülerle birlikte tutulmalı ve şahit olanlar da tutanağa eklenmelidir. Tutanak görgü tanıklarına da imzalatılmalıdır.

- İş kazası mutlaka kolluk kuvvetlerine bildirilmelidir.

- Ayrıca iş kazasının 3 iş günü içerisinde Sosyal Sigortalar Kurumuna bildirilmesi gerekmektedir.

Bu adımlar iş kazası sonrası yaşanan iş göremezlik durumlarında işçilerin yasal haklarını kullanmaları bakımından son derece önemlidir. SGK’ye işverenin bildirim zorunluluğu vardır ancak bu zorunluluk işçilerin kendi yasal haklarını takip etmemeleri durumunda bildirilmeyebilmektedir. Bu nedenle işçilerin, tutanak ve bildirim sürecini gerekirse sendikaları ve hukuki vekilleri ile birlikte takip etmeleri ve gerçekleştirmeleri gerekir.

İŞ KAZASI GEÇİREN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

İş kazası geçiren işçinin yasal hakları yasada şöyle belirlenmiştir. 

Geçici iş göremezlik ödeneği: İşçinin iş kazası sonrasında tedavi süresinde işbaşı yapacağı zamana kadar geçen sürede hak ettiği ödenektir.

Sürekli iş göremezlik geliri: İşçinin iş gücü kaybının en az yüzde 10 olması gerekir ve sağlık heyetinin verdiği rapordaki iş gücü kaybı oranına göre de gelir bağlanmaktadır. Aylık oranı ise işçinin aldığı günlük ücret çarpı 30 çarpı yüzde 70’dir. Sürekli iş göremezlik derecesi ve bu formülle alınacak ücret belirlenir. Kabaca söyleyecek olursak aylığın yüzde 70’inin rapor oranı düzeyinde ödenmesi diye ifade edilebilir.

Ölüm geliri: İşçinin kaza sonrası hayatını kaybetmesi yani iş cinayeti sonrasında eş veya çocuklarına aylık gelir bağlanmasına ölüm geliri denir. Bu aylığın hak sahiplerinden birine bağlanması için işçinin bir gün bile çalışmış olması yeterlidir. Oran ise son 3 aylık gelirinin ortalamasının yüzde 70’i olarak belirlenir ve ödenir.

Evlenme ödeneği: Ölüm aylığı almaya hak kazanan kız çocuğunun evlenmesi halinde ölüm aylığı kesilir ancak bir defaya mahsus evlenme ödeneği sağlanır.

Cenaze ödeneği: İş cinayeti sonrasında işçinin eşi veya çocuklarına evli değilse ebeveynlerine cenaze masrafları olarak ödenir.

Ayrıca iş kazası tazminatı alınabilir, bu tazminatın alınabilmesi için ise kaza geçiren işçinin dava açması gerekir, açılan tazminat davası sonrasında mahkemenin belirlediği oranda da iş kazası tazminatı alınmaktadır.

İŞ KAZASI/İŞ CİNAYETİNİN CEZASI NEDİR?

Yasada iş kazasının bildirilmemesi hallerinde işverenlere para cezası uygulanmakta ancak iş kazası yaşanması ile ilgili cezai yükümlülükler yargıya taşınması halinde belirlenebilmektedir. Ne yazık ki İş Güvenliği Kanunu cezai hükümleri net tarif etmemekte ve genelde yaşanan kazalar sonrasında ortaya çıkan can kayıpları  veya iş göremezlik hallerinde en son patronlar sorumlu tutulmakta ve kazanın yaşanması ve sorumluluk süreçleri ile ilgili açıklar bu konuda cezalandırmaların yeterli olmadığını ortaya koymaktadır ve bu durumun kendisi önlenebilmesi ile ilgili kusurların rahatlıkla devam etmesine neden olmaktadır.

İŞ KAZALARI ÖNLENEBİLİR Mİ?

Uluslararası Çalışma Örgütüne (ILO) göre iş kazalarının yüzde 50’si kolayca önlenebilir ve yüzde 48’i ise sistemli bir çalışma sonrasında önlenebilir. Öngörülemez kazalar olarak tanımlananların oranının ise sadece yüzde 2 olduğu ifade ediliyor. Başkaca kuruluşların da yaptığı araştırmalar iş kazalarının ve cinayetlerinin önlenebileceğini gösteriyor.