Özelleştirme ‘canavar bir tekel’ yarattı: DEDAŞ ‘ölüm hattı’ döşedi

Dilan TEMİZ
Diyarbakır

Diyarbakır’ın Çınar ve Mardin’in Mazıdağı ilçelerinde çıkan ve 15 kişinin hayatını kaybettiği yangında asli şüpheli Dicle Elektrik Dağıtım Şirketi (DEDAŞ) oldu. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı, güvenlik kameralarına yansıyan görüntüler ve tanık anlatımları yangınların elektrik hatlarından sızan elektrik ile başladığını doğruladı. 14 bin 900 dekar alanı kaplayan yangınlarda 15 kişi hayatını kaybetti, 78 kişi yaralandı, 1000’e yakın hayvan can verdi.

Özelleştirme ile Eksim Holdinge satılan DEDAŞ’ın yangınlardaki ihmalleri bilirkişi raporu ve tanık anlatımına yansırken, özelleştirme ile bölgenin ‘özel elektrik tekeli’ konumuna yükselen DEDAŞ’ın yarattığı yıkım bir kez daha gözler önüne serildi.  

Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığının yürüttüğü soruşturmada bilirkişi raporu hazırlandı. Raporda yangının elektrik sigortalı ayırıcı direğinde sigorta yerine iletken tel sarılmış olduğu, iletken telinin koparak, yerdeki otları tutuşturması ve şiddetli rüzgarın etkisi ile geniş bir alana yayıldığı tespit edildi.

Diyarbakır Valiliği ile Sağlık Bakanlığı yangının “anız yakılması”yla başladığını savunsa da İçişleri Bakan Yardımcısı Münir Karaloğlu, “Yangın şu sebepten çıkmıştır dediğimiz bir tespitimiz yok” açıklaması yaptı.

DEDAŞ ise apar topar açıklama yapıp yangının elektrik nedeniyle çıkmadığını savundu ve köylüleri yangın çıkarmakla suçladı. Şirket, köylülerden İbrahim Eren hakkında yangının bakım ve onarımı yapılmayan elektrik hatlarından çıktığını iddia ettiği için suç duyurusunda bulunmuştu.

ÖZELLEŞTİRİLDİ VE…

Bu durum DEDAŞ’ın halka yönelik uygulamalarını gündeme bir kez daha getirdi. Yıllardır elektrikleri kesen, halka milyonlarca liralık faturalar çıkaran DEDAŞ açıklamalarıyla tartışmaların da odağı olmaya devam ediyor. Özellikle elektrik dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi sonucu artan sorunlar dikkat çekiyor.

Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ’nin Özelleştirme Yüksek Kurulunun 02.04.2004 tarih ve 2004/22 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamı ve programına alınması neticesinde Diyarbakır, Urfa, Mardin, Batman, Siirt ve Şırnak Dicle Elektrik Dağıtım AŞ (DEDAŞ) kuruldu. 2005 yılında kurulan DEDAŞ’ın 2013’te yüzde 100 oranındaki hissesi özelleştirildi. Özelleştirilen elektrik dağıtım hizmetleri sonucu Diyarbakır’ın elektrik dağıtımını Eksim Holdingin sahibi olan Tivnikli ailesi yapıyor.

AKP’YE YAKINLIĞI İLE BİLİNİYOR

Tivnikli ailesi AKP’ye olan yakınlığı ile biliniyor. İsmail Fahreddin Tivnikli ve Abdullah Tivnikli tarafından kurulan Eksim Holdingin şu an başında Ebubekir Tivnikli var. Abdullah Tivnikli “Erdoğan’ın prensi” ve “becerikli Abdullah” isimleriyle tanınıyor. 17-25 Aralık operasyonlarında da adı geçen Tivnikli, Türk Telekom’dan enerji sektörüne, inşaattan yatırıma kadar birçok alanda iş yapıyor. Tivnikli’nin Mecliste görüşülen bir yasayı, AKP’li bir ismi arayarak değiştirdiği dahi iddialar arasında.

Abdullah Tivnikli, Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’ın kızına da burs vermesiyle gündeme gelmişti. Abdullah Tivnikli, Eksim Yatırım Holding Yönetim Kurulu Başkanıyken, 2018 yılında, 59 yaşında ölmüştü. AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Tivnikli’nin cenazesine katılmış, burada bir konuşma yapmıştı.

SİCİLİ KABARIK

DEDAŞ yalnızca bu yangında değil, bölgede çıkan pek çok yangında yine ihmallerle gündeme geldi. 2023’ün haziran ayında da son yangından etkilenen ve Çınar’da bulunan Karabudak Mahallesi’nde çıkan yangının elektrik direklerinden çıktığına dair tespitler bilirkişi raporuyla da kayıtlara geçti. Raporda, DEDAŞ “asli kusurlu” bulundu. DEDAŞ’ın çıkan yangında sorumluluğu yüzde 70 olarak rapora yansıdı.

40 KÖYÜN ELEKTRİĞİ KESİLDİ

DEDAŞ, 2018 yılının mart ayında Kızıltepe ve Mazıdağı ilçelerine bağlı 40 köyün elektriğini kesti. 7 bin çiftçinin borcu olduğu iddiasıyla köylüler karanlıkta bırakılırken, arazilerini sulama imkanları da ellerinden alındı. Onlarca büyükbaş, küçükbaş hayvan yaşamını yitirdi.

ÇİFTÇİLER EYLEM YAPMIŞTI

2023 yılının temmuz ayında ise Kızıltepe ve Derik’e bağlı mahalleler başta olmak üzere yüzlerce yerleşim yerinde “bakım-onarım” gerekçesiyle 12 saati aşan elektrik kesintisi yaptı. Çiftçiler, eylem yaparak dava açmıştı. Mahkeme “bakım-onarım” için elektrik kesintisinin günlük 3 saati geçemeyeceği kararını aldı.

İŞ CİNAYETİ, İŞTEN ATMA, ÜCRET GASBI…

8 bine yakın işçisi bulunan DEDAŞ işçilerinin haklarını tanımamasıyla da tanınıyor. Yine 2023 yılının temmuz ayında DEDAŞ bünyesindeki işçiler düşük ücret, sendikal hakların engellenmesi, promosyonlarına el konulması, fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi gibi sorunlarla karşı karşıya olduklarını duyurarak Urfa, Batman, Mardin, Diyarbakır, Siirt ve Şırnak’ta eş zamanlı iş bırakma eylemi gerçekleştirmişti. Eylem sonrası yaklaşık 200 işçinin işine son verildi.

SLOGAN VAR GÜVENLİK YOK

“Hepimizin hedefi önce iş güvenliği” sloganıyla çalıştıklarını belirten DEDAŞ’ın ‘iş güvenliği’ karnesi de kabarık:

■ 28 Mayıs 2024: Urfa’da 26 yaşındaki DEDAŞ İşçisi Yusuf Turan elektrik akımına kapılarak hayatını kaybetti.

■ 22 Nisan 2024: Çınar’da Dicle elektrik bakım ve onarım ekibinde görevli M.T elektrik akımına kapılan işçi öldü.

■ 2 Haziran 2024: Şırnak Güçlükonak’ta Soğucak köyünde elektrik nakil hattı tamiratı sırasında yüksek gerilime kapılan DEDAŞ İşçisi Ferhat Gök, ağır yaralandı.

DEDAŞ’IN İŞÇİYE REVA GÖRDÜĞÜ: GÜVENCESİZ ÇALIŞMA, ASGARİ ÜCRET

DEDAŞ’ta çalışan işçilerden biri işten çıkarılma kaygısıyla isim vermeden şunları aktardı: “Yoğun bir mesaimiz var. Asla iş güvenliğimiz yok. Çok arkadaşımız çalışırken akıma kapılıp öldü. Mobbing çok fazla, aldığımız asgari ücret. Geçen yıllarda eylemler yaptık, birçok arkadaşımız haksız yere atıldı. Şirket kârına kâr katıyor ama bizim durumumuz ortada.”

HALKA DEĞİL KENDİLERİNE YATIRIM

Yangına neden olan bakım ve onarımı yapılmayan elektrik direkleri mevcutken DEDAŞ bir basın toplantısında yatırımlarının büyük çoğunluğunun kaçak elektrik kullanımını engellemeye yönelik olduğunu açıklamıştı: “Amacımız enerji tedariğinin artırılması, vatandaşların kayıpsız, kesintisiz enerjiye kavuşmasını sağlamak istiyoruz. Yaptığımız yatırımların büyük kısmını bu hedefe yoğunlaştırdık. Etkin çalışmalar ve teknoloji odaklı yatırımlar ile 28 milyar TL’si 2023 yılından olmak üzere 10 yılda toplam 165 milyar TL değerinde kaçak enerji tüketimini önleyerek ülke ekonomisine büyük katkı sağlamış olduk.”

ŞİRKETE AÇILAN DAVA 3 BİN 204, ŞİRKETİN AÇTIĞI DAVA 197 BİN 582

Şirketin 2018-2019 yılları arasındaki dava sayıları ise dikkat çekici. Şirket tarafından açılan veya şirkete karşı açılmış olan dava ve icra takiplerinde veriler şu şekilde: Şirkete karşı açılan davaların sayısı 3 bin 204, şirketin açtığı davaların sayısı ise 248. Şirketin açtığı icra dosyalarının sayısı ise 197 bin 334.

GÖRÜNTÜLER ORTAYA ÇIKTI

Köylüler yangının bakım ve onarımı yapılmayan elektrik hatlarından çıktığını iddia etmiş, DEDAŞ ise iddiaları kabul etmediği gibi iddia sahipleri hakkında suç duyurusunda bulunmuştu. Önceki gün Derik ilçesinde çıkan yangının, elektrik hattından kaynaklandığı güvenlik kamerasına yansıdı.

EMO: SİGORTA TELİ KULLANILMAMASI BAKIM YAPILMADIĞININ GÖSTERGESİ

Elektirik Mühendisleri Odası (EMO) Diyarbakır Şube Yönetim Kurulu Eş Başkanı Ufuk Bulut yangının ihmal ve bakım eksikliğinden kaynaklandığını belirtti. Bulut, kullanılmayan tellerin ihmalin ve bakım yapılmadığının açık bir göstergesi olduğunu söyledi.

Bulut, mevsimsel ısı farklarının tellerde genleşmeye yol açtığını ve bunun sonucunda tellerin gevşediğini ifade etti: “Gevşeyen elektrik iletkenleri ark yapar, bu iletkenlerin izolatörlerle bağlantı kısımlarının düzenli aralıklarla bakım ve onarımı yapılmalı. Yapılmaması ihmalkarlıktır. Bağlanan iletkenler standartların altındaysa düşük akımda bile sigorta atar. Düzgün bağlanmadığı ve sarılmadığı için ark yapma olasılığı artar. Bu durumun fotoğraflarını çektik.”

KAMULAŞTIRMA ŞART

Elektrik özelleştirmelerine de değinen Bulut, özelleştirilen şirketlerin genellikle gelir getirici alanlara yatırım yaptığını, ancak bakım ve onarıma gereken önemi vermediğini belirtti: “Ücra köşedeki bir köylünün elektrik direklerinin telleri sıkı bağlanmış mı, bağlanmamış mı, eskimiş mi, sarkıyor mu, bu görmezden gelinir. Bölgede altyapı 40-50 yıllık ve neredeyse hiç dokunulmamış. Bazı köylerde yenileme adı altında ek yapmışlar, bunu da sıfır tesis diye devretmişler” diye konuştu.

Bulut, enerji sektörünün tekrar kamuya devredilmesi gerektiğini savunarak, “Özelleştirmeye karşıyız. Enerjinin önemli kısmına insanlar erişebilmeli” dedi.