Kenya’da vergi isyanı sürüyor: Köle olmayacağız
Kenya’da vergi artışlarına ve yeni vergilere karşı 18 Haziran'dan bu yana süren protestoları ve gelişmeleri 7 başlıkta toparladık.
Fotoğraf: Gerald Anderson/AA
Kenya’da birçok ürüne vergi zammı getiren hükümet paketine karşı eylemler sürüyor. Bugün de ülkenin farklı şehirlerinde yeniden eylemler düzenlendi. Ayrıca ülke genelinde grev çağrısı yapıldı. Başkent Nairobi'de düzenlenen eylemde Meclis binası ateşe verildi. Polis kitleye ateş açtı, çok sayıda ölü olduğu bildirildi.
Çoğunluğunu gençlerin oluşturduğu protesto eylemleri, yüzden fazla gözaltına ve 1 kişinin polis tarafından vurularak öldürülmesine rağmen 18 Haziran’dan bu yana ülkenin farklı şehirlerinde devam ediyor. Eylemlerde yüzlerce kişi, “Köle olmayacağız” ve “2024 Finans Tasarısı’nı reddediyoruz” yazılı pankartlar taşıyor. Eylemlerin hedefinde ise vergi zammının mimarı Kenya Devlet Başkanı William Ruto var. Ruto geçtiğimiz haftalarda ziyaret ettiği ABD ile yeni anlaşmalar imzalamıştı. ABD protestolar devam ederken Kenya’yı “NATO üyesi olmayan müttefik” ilan etti.
Kenya’da yaşananları 7 başlıkta topladık.
VERGİ YASASINDA NELER VAR?
Parlamentoda görüşülmekte olan ve toplamda 2.7 milyar dolar gelir hedeflenen mali yasa tasarısı mayıs ayı başlarında Meclise sunuldu ve hafta boyunca yoğun bir şekilde tartışıldı.
Dijital içerik üretimine getirilen yeni vergiler ile banka havaleleri ve dijital para ödemeleri gibi dijital ödemelere getirilen yüzde 5’lik vergi artışı da dahil olmak üzere çok çeşitli vergi reformları ve artışlarını kapsıyor. Mobil paraya bağımlı olan bir ülke için bu durum özellikle zorlayıcı.
Ancak Kenyalıları en çok rahatsız eden planlardan bazıları, ekmeğe yüzde 16 katma değer vergisi (KDV) ve yurt içinde üretilen ham ve rafine bitkisel yemeklik yağa yüzde 25 özel tüketim vergisi getirme önerileri oldu. Buna ek olarak, ülkenin ulusal sağlık sigortası planına kayıtlı maaş sahipleri için yüzde 2.75 ek gelir vergisi getirildi. Motorlu taşıtlar için de yıllık yüzde 2.5 vergi getirildi. Yine çocuk bezi, hijyenik havlu ve telefon gibi plastik ürünler için “Eko Vergi” adı altında vergi getirildi. Ayrıca tasarı Kenya’nın gelir idaresine banka ve mobil para hesaplarına erişerek vergi toplama yetkisi veriyor.
PROTESTOLARA KİMLER KATILIYOR?
Protestolara ağırlıklı olarak gençlerin katılımı dikkat çekiyor. Eylemler “Öfkenin 7 Günü” olarak adlandırılan bir harekete dönüşmüş durumda. Kenya Komünist Partisi ve gençlik örgütü de protestolara katılan ve çağrı yapanlar arasında.
Bugünkü ülke çapında grev çağrısı da sosyal medya aracılığıyla yapıldı. Yaygın olarak dağıtılan bir posterde “Z kuşağı tüm çalışkan Kenyalılara bir gün izin veriyor” yazıyordu.
Öte yandan bazı önde gelen sosyal medya kullanıcısı gencin “kayıp” olduğu haberleri de endişe yaratmış durumda. Genç bir erkeğin zorla bir SUV’a bindirildiğini gösteren son görüntüler korkuları arttırdı ve yaygın tepkiye neden oldu. Kenya Hukuk Derneği Başkanı Faith Odhiambo olayı bir kaçırma olarak nitelendirdi ve istihbarat görevlilerini görevi kötüye kullanmakla suçladı. Odhiambo yaptığı açıklamada, “Açıkça görülüyor ki bu bir tutuklama değildi çünkü polis tutuklama öncesinde kendisini tanıtmadı ya da haklarını bildirmek için herhangi bir konuşma yapmadı. Polis yetkisini kullanıyormuş gibi davranan bu suçlular durdurulmalıdır.”
Bu arada insan hakları grupları ve içerik oluşturucuları derneklerinden oluşan 27 örgüt ortak bir açıklama yaparak sosyal medyaya dair kesinti, engellemeye yapılmaması çağrısında bulundu ve bu tür önlemlerin hayatları tehlikeye atacağı ve vatandaşların örgütlenme, gösteri yapma ve politika yapımına katılma haklarını ihlal edeceği uyarısı yaptı.
YASA NEDEN BARDAĞI TAŞIRAN SON DAMLA OLDU?
Yeni mali yasa tasarısı, Kenya’da gıda ve yaşam maliyetlerinin arttığı bir dönemde ve 2023 yılında yapılan vergi artışlarının ardından geldi. .
Halk, Başkan Ruto hükümetinin 2022’de göreve başlamasından bu yana, kamu hizmetlerinde gözle görülür bir iyileşme olmazken kendilerinden giderek daha fazla vergi alındığını söylüyor.
Geçen yıl bir finans yasası ile maaşlı çalışanların brüt gelirleri üzerinden yüzde 1.5 oranında konut vergisi getirilmiş ve petrol ürünlerindeki KDV iki katına çıkarılarak yüzde 8’den yüzde 16’ya yükseltilmişti.
HÜKÜMET YASAYI NASIL SAVUNUYOR?
Devlet Başkanı Ruto, vergi artışı önerilerini ülkenin 11.1 trilyon Kenya şilini (82 milyar dolar) kamu borcunu ödemek için gerekli olduğunu savunuyor. Bu borcun büyük bir kısmı Çin’e ait. Ruto’nun başkan yardımcısı olduğu önceki Uhuru Kenyatta hükümeti, Nairobi’yi liman kenti Mombasa’ya bağlayan Standart Ölçü Demiryolu (SGR) hattı da dahil olmak üzere devasa altyapı anlaşmaları imzalayarak büyük borçların altına girdi. Ruto ayrıca 2024 yılı gelir hedefi olan 3.3 trilyon Kenya şilini (26 milyon dolar) tutturmak için halktan alınan vergileri kullanarak daha fazla fon sağlamaya çalışıyor.
Bu arada hafta sonu Ruto protestocularla doğrudan konuşmaya hazır olduğunun sinyallerini verdi ancak henüz bir görüşme organize edilmedi.
PROTESTOLAR İŞE YARIYOR MU?
Protestolar üzerine Meclis Finans Komitesi Başkanı Kuria Kimani ekmek, yağ, motorlu taşıtlar ve mobil para ödemeleri de dahil olmak üzere finansal işlemler üzerindeki vergileri geri çekeceklerini duyurdu. Kimani, çocuk bezi, hijyenik havlu ve telefon gibi plastik ürünler için önerilen “Eko Verginin” yerel üreticiler için değil, sadece ithal ürünler için geçerli olacağını söyledi. Maaşlı çalışanlardan alınan sağlık ve konut sigortası vergileri de düşürüldü.
TASARININ MECLİS GÖRÜŞMELERİ NE DURUMDA?
Tasarı bu hafta üçüncü ve son okuma aşamasına geçecek ve Ruto’nun imzalamasının ardından 1 Temmuz’dan itibaren yasalaşarak yürürlüğe girmesi bekleniyor.
Bazıları daha önce oy kullanmamış olan gençler, milletvekillerinin nasıl oy kullandıklarını izlediklerini söylüyor ve kitlesel olarak harekete geçme, kayıt olma ve bir sonraki seçimlerde Ruto’nun kabinesini oylama dışı bırakma sözü veriyor. Bazıları da Ruto’nun istifa etmesi çağrısında bulunuyor.
KENYA YÖNETİMİNİN ABD İLE İLİŞKİLERİ NE DURUMDA?
Kenya’da protestolar devam ederken ABD’den bu ülkeyi “NATO üyesi olmayan önemli müttefik” ilan ettiği haberi geldi. Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada, “1961 tarihli Dış Yardım Yasası'nın 517. bölümü de dahil olmak üzere, ABD Anayasası ve yasalarının Başkan olarak bana (Biden) verdiği yetkiye dayanarak, Kenya'yı Yasa ve Silah İhracatı Kontrol Yasası amaçları doğrultusunda ABD'nin NATO Dışı Önemli Müttefiki ilan ediyorum” ifadeleri kullanıldı. Kenya, böylelikle “NATO üyesi olmayan önemli bir müttefik” ünvanını alan ilk Sahra Altı Afrika ülkesi oldu.
Kenya Devlet Başkanı William Ruto, geçtiğimiz mayıs sonunda ABD Başkanı Joe Biden ile görüşmek üzere ABD’ye gitmişti. Kenya yönetimi, yine ABD öncülüğündeki yabancı devletlerin fiili olarak yönettiği Haiti’ye polis gücü de göndermişti. Bu yüzden Beyaz Saray açıklamasında Kenya için “ABD'nin ulusal güvenlik önceliklerine verdiği desteğe” işaret edildi.
Washington'ın bu hamlesinin bölgede artan Rus ve Çin etkisine karşı olduğu yorumları öne çıkıyor. NATO üyesi olmayan diğer önemli müttefikler arasında Arjantin, Avustralya, Bahreyn, Brezilya, Kolombiya, Mısır, İsrail, Japonya, Ürdün, Kuveyt, Fas, Yeni Zelanda, Pakistan, Filipinler, Katar, Güney Kore, Tayland ve Tunus yer alıyor.
Öte yandan Kenya Komünist Partisi, Ruto’nun ABD ile ilişkilerine dair bir açıklama yayımladı. Açıklamada, Ruto, “Batı emperyalizminin uşağı bir ajanı” olarak suçlanırken, “Washington’a yaptığı ziyaret ve G7 zirvesinde yaptığı konuşma, iktidara gelmesini kolaylaştıran yabancı güçler tarafından esir tutulduğunu şüpheye yer bırakmayacak şekilde teyit etmektedir. Bu artık bir spekülasyon değil, apaçık bir gerçektir: Başkan Ruto Batılı egemen sınıfın bir kuklasıdır ve Kenya halkına her fırsatta ihanet etmektedir” denildi.
Siyonist İsrail rejimi ile yakın ilişkileri olduğu Ukrayna savaşında NATO’ya destek verdiği, IMF ve Dünya Bankası ekonomistlerinin Kenya mali politikalarını yönettiği belirtilen açıklamada Komünist Parti, Kenya’nın “NATO üyesi olmayan önemli müttefik” ilanının ise ülkeyi “küresel askeri çatışmaların çapraz ateşine soktuğu” vurgusu yapıldı. Açıklamaya göre ülkede bir ABD askeri üssünün kurulması ve ve halihazırda bulunan İngiliz askeri üssünün genişletilmesi planlanıyor. Yine Lamu kentindeki adanın da ABD askeri operasyonları için devredileceği belirtilerek, “Bir zamanlar vatansever ve halkın haklarının savunucusu olduğuna inanılan Ruto, kendisine güvenenlere sırtını dönmüştür. Değişim söyleminin içi boştu; yoksullar yerine zenginleri zenginleştirdi, bölünme tohumları ekti ve yolsuzluğu sürdürdü” ifadeleri kullanıldı.
Kenya Komünist Partisi, ilerici örgütlerle birlikte protestoları yoğunlaştıracağına da dikkat çekilerek, “Ruto iktidardan uzaklaştırılıp yargılanana ve Kenya’nın yabancı egemenliğinin boyunduruğundan kurtulup yeni bir sayfa açmasını sağlayana kadar durmayacağız” denildi. (DIŞ HABERLER)
