Trilyonluk sömürü: İSO 500 listesi açıklandı

Türkiye’nin en büyük 500 şirketi 937 milyar 338 milyon lira faaliyet kârı elde etti. Söz konusu şirketlerde çalışan bir işçi 2023 yılında patronuna 1 milyon 166 bin lira kâr kazandırdı. Ortalama işçinin net ücreti ise 28 bin lira oldu. Buna göre patrona 1 milyon 166 bin lira kâr kazandıran işçi, yılda 337 bin 616 lira ücret elde etti.  Buna göre sömürü oranı yüzde 345 oldu.

Şirketlerin yaptığı yatırımlar ve kârlardan oluşan öz kaynak ve varlık tutarı ise adeta patladı. Şirketlerin öz kaynak toplamı bir yılda yüzde 244 arttı.

İSTİHDAM ARTIŞI YARIYA İNDİ: İŞÇİLER DAHA ÇOK SÖMÜRÜLDÜ

İSO 500 listesinde yer alan şirketlerde 803 bin 551 işçi üretim yaptı. Şirketlerin yarattığı istihdam artışı önceki yıllara göre düşüş gösterdi. 2021’de bir önceki yıla göre istihdam yüzde 5.6, 2022’de istihdam bir önceki yıla göre yüzde 4.1 arttı. 2023 yılında ise istihdam 2022 yılına göre yüzde 1.9 arttı. Buna göre şirketlerin yarattığı istihdam artışı gerilemiş oldu.

Şirketlerin üretimden elde ettiği faaliyet kârı da yıldan yıla arttı. Şirketler 2021’de 341.9 milyar, 2022’de 671.1 milyar lira, 2023’te 937.3 milyar lira faaliyet kârı elde etti. Şirketlerin faaliyet kârı üç yılda yüzde 2.7 arttı.

BİR TRİLYON 175 MİLYAR LİRA KÂR

2023’te İSO 500’ün faaliyet kârı yüzde 39.7 oranında artarak; 671 milyar liradan 937 milyar liraya çıktı. Buna karşılık faaliyet kârlılığı oranı, yüzde 12.5 oldu.

İSO 500 şirketlerinin bir diğer kârlılık göstergesi olan faiz, amortisman ve vergi öncesi kârı yüzde 45.5 artışla 808 milyar liradan 1 trilyon 175 milyar liraya yükseldi. Aynı yılda faiz amortisman ve vergi öncesi kârlılık (FAVÖK) oranı 0.3 puan artışla yüzde 15.4’ten yüzde 15.7’ye çıktı.

EN BÜYÜK ŞİRKETLER PAY ARTIRDI

2022 yılına göre 2023 yılında, yüksek ve orta-yüksek teknoloji yoğunluklu sektörlerin yaratılan toplam katma değer içindeki payı 4 puan arttı.

İSO 500’de üretimden satışlar 2023 yılında yüzde 42.1 oranında artarak 4 trilyon 485 milyar liradan 6 trilyon 375 milyar liraya çıktı. Üretimden satışlarda büyüme bir önceki yıl yüzde 119 iken, 2023 yılında yüzde 42.1’e geriledi. Gerilemede, yavaşlayan küresel talep, 6 Şubat depremleri ve seçimler sonrasında ekonomi artan politikası etkili oldu.

500 ŞİRKETİN 490’I KÂR ETTİ

İSO 500 listesinde yer alan 500 şirketin 96’sı faiz ve vergi harcamaları öncesi kâr ettiğini bildirdi. Buna göre üretimden elde edilen kazanca göre yalnızca 10 şirket zarar etti.

ŞİRKETLER SERVET ARTIRDI: VARLIKLARI 4,7 TRİLYON LİRAYA ULAŞTI

Şirketlerin mülkleri olan öz kaynaklar 2023’te enflasyon düzeltmesi sonrası verilerle yüzde 245 oranında artarak 1.4 trilyon liradan 4.8 trilyon liraya çıktı.

Şirketlerin varlıkları yüzde 242 artarak 1.4 trilyon liradan 4.7 trilyon liraya ulaştı. Dönen varlıklardaki artış ise yüzde 63 oldu.

66,7 MİLYAR LİRALIK VERGİ ERTELEDİLER

Şirketlerden alınması gereken 66.7 milyar liralık vergi ise alınmadı. Şirketlerin KDV yükü, yüzde 36.5 oranında artarak yüzde 64.4’lük resmi enflasyonun altında kaldı.

ŞİRKETLERİN SİCİLİ KABARIK

Türkiye’nin en büyük şirketi TÜPRAŞ’ta yoğun işçi emeği sömürüsünün yanı sıra bir de işten atmalar, taşeron çalıştırma ve iş cinayetleri var. Mart ayında İzmir Aliağa’da bulunan TÜPRAŞ’ta ham petrol ünite bacasının yıkımını yapan GNG Mühendislikte çalışan taşeron İşçi Barış Taşcı yüksekten düşerek hayatını kaybetti.

TÜPRAŞ’TA ZİRVENİN ADI GÜVENCESİZ İŞÇİ

Geçtiğimiz yıl İzmit rafinerisinde ise yoksulluk sınırının altındaki ücretlerine itiraz ettikleri, yönetimi ve sendikacıları eleştirdikleri için 5 işçi işten atıldı. Yakın tarihlerde TÜPRAŞ İzmir Aliağa Rafinerisinde de 8 işçi işten atıldı.

Petrol-İş’in örgütlü olduğu TÜPRAŞ’ta sözleşme imzalamaya yanaşmayan patron, işçileri Yüksek Hakem Kurulunun insafına bırakmıştı.

FORD YÜKSELİRKEN ‘EK ZAM’ DİYEN İŞÇİYİ KAPIYA KOYDULAR

Listede 2. sıraya yerleşen Ford Otosan’da, ocak 2023’te yüzde 54 ek zam talebini duyurmak için ses çıkarma eylemlerine katılan işçiler baskıyla sindirildi. Bir işçi de işten atıldı. Yeniköy fabrikasında tek vardiyada üretim rekoru kıran işçilere ödül diye pop kek verildi.

İşçilerin talebi görmezden gelinerek imzalanan MESS Grup Sözleşmesi’nde de yüzde 98’lik zamla metal iş kolunda ortalama ücret 30 bin TL oldu. İş kolundaki ücretlerin çoğu yoksulluk sınırının yüzde 40 altında kalırken, yoksulluk sınırını bulan ücret ise olmadı.

Eskişehir’de Ford Otosan işçilerini taşıyan servisin kaza yapması sonucu 3 işçi hayatını kaybetti, 30’a yakın işçi de yaralandı.

İŞÇİ BORÇLARI NEDENİYLE İNTİHAR EDERKEN ETİ GIDA BÜYÜDÜ

Eti Gıda 9 sıra atlayarak 34’üncü en büyük şirket oldu. ETİ Gıda’da bu yılın başında borçları nedeniyle bir işçi kendini fabrikada asarak intihar etmişti.

İŞÇİ HAKKINA ÇÖKEREK SIRA ATLADILAR

Philips Morris yükselen şirketlerden oldu. 21 sıra atlayarak, 51’inci sırada yer alan şirkette üretim baskısından bunalan işçilerden biri geçtiğimiz günlerde iş yerindeki tuvalete, “Open sistemi üretim baskısına dönüşmüştür” yazmıştı.

Geçtiğimiz yıl da Philip Morris ve Euroserve şirketlerinde işçiler DİSK’e bağlı Gıda-İş Sendikasında örgütlenmiş ve 87 gün süren bir direniş gerçekleştirmişlerdi. Bu süreçte 200 kadar işçi tazminatsız olarak işten atılmıştı.

İŞÇİLERİ İŞTEN ATTI

Tuzla’da bulunan HT Solar yakın zamanda 80’den fazla işçiyi işten çıkarmıştı. Yeni otomasyon bantları da kuran şirket, İSO 500 listesinde 30 sıra atlayarak 170’inci oldu.

SABANCI YÜKSELDİ, İŞÇİ KÜÇÜLDÜ

Listede 122 yükselerek 175’inci en büyük şirket olan Sabancıların TEMSA’sında şu an işe yeni giren bir işçinin saat ücreti net 124, aylık ücreti ise 27 bin 900 lira. 19 yıllık işçinin saat ücreti ise net 205, aylık 46 bin 125 lira. Bu rakamlar Türk-İş’in açıkladığı 61 bin 778 TL’lik mayıs ayı yoksulluk sınırının altında. İşe yeni giren işçinin giydirilmiş ücreti yoksulluk sınırının yüzde 45’iyken, 19 yıllık işçinin giydirilmiş ücreti yoksulluk sınırının yüzde 74’ü kadar. Öyle ki üretilen sadece 10 otobüsün fiyatı işçilerin 4 aylık ücretine denk geliyor.

İŞÇİYİ SENDİKASIZLAŞTIRMAK İÇİN HER YOLU DENEDİLER

Adana’da faaliyet yürüten SASA da 7 sıra düşerek 29’uncu oldu. Erdemoğlu Holdingin sahibi olduğu SASA işçilerin sendikasızlaştırılması ile gündeme gelmişti. Petrokimya ve dokuma alanlarında daha önce iki sendikanın bulunduğu SASA’da patron, işçilere ‘haftada iki gün izin’, ‘kâr payı’ verileceği gibi tekliflerle önce DİSK/Tekstil’in örgütlü olduğu dokuma bölümündeki işçileri, sonra Petrol-İş’in örgütlü olduğu petrokimya bölümündeki işçileri sendikasızlaştırdı. İşçilerin kendi seçtiği temsilciler aracılığıyla sorunları iletmelerini isteyen patron, bu sebeple 2 temsilciyi işten attı. 2 temsilci, 700 işçinin düşük zamlar ve fabrikada yaşadıkları sorunlarla ilgili şikayetlerini yönetime ilettikleri için kendilerini kapının önünde buldu.

İTHAL SÖMÜRÜYLE LİSTE ATLADILAR

Lezita 12 sıra yukarı çıkarak 78’inci sırada yer aldı. Lezita’nın sıraları ikişer ikişer çıkmasının ardında ise devasa bir işçi emeği sömürüsü var. İzmir’in Kemalpaşa ilçesinde yer alan Lezita Fabrikasında çalışan işçiler toplu iş sözleşmesinde anlaşma sağlanamaması ve işveren cephesinin işçilerin örgütlü olduğu Öz Gıda-İş Sendikası ile masaya oturmaya yanaşmaması üzerine 7 Mart itibarıyla greve çıktı. Grevin uygulanacağı tarihten iki gün önce ise Lezita patronu Abalıoğlu, 50’ye yakın Hindistanlı işçiye işbaşı yaptırarak grevi kırma girişimlerine başladı.

TERSAN PATRONU 133 SIRA YÜKSELDİ

Tersan Tersaneleri 133 sıra atlayarak, en büyük 111’inci şirket oldu. İş güvenliği önlemlerinin alabildiğine yetersiz olduğu tersane iş kolunda bu şirketin tersaneleri de bu yıl iş cinayetleri ile gündeme gelmişti. Tersanede 1000 voltluk su hortumuyla yıkama yaparken hortumun çarpması sonucu bir işçi hayatını kaybetmişti.

ZAM İSTEDİKLERİ İÇİN İŞÇİLERİN İŞTEN ATILDIĞI ETİ ALÜMİNYUM 209’UNCU SIRADA

Eti Alüminyum işçileri şubat ayında düşük zamma karşı günlerce eylem yapmış, Eti Alüminyum Patronu Cengiz Holding, işçiye üç kuruş zammı çok görmüş ve ardından holding 3 milyar TL yatırım kararı alıp direnişteki 40 işçiyi de işten çıkarmıştı. Konya’da faaliyet yürüten Eti Alüminyum fabrikası da en büyük 209’uncu şirket oldu. 

İŞÇİLERİ YERLERDE SÜRÜKLEYEN FARPLAS PATRONU 222 SIRA YÜKSELDİ

Farplas 222 sıra yükselerek, en büyük 299’uncu şirket oldu. 2022 yılında verdikleri mücadele ile işçiler yerlerde sürüklenmişti; işten atılmış, gözaltına alınmıştı. Bu sene asgari ücret zammının ardından da işçiye sadece yüzde 8’lik bir zam yapılmıştı.

DARDANEL ASGARİ ÜCRETLİ ÜZERİNDEN BÜYÜDÜ

Dardanel 162 sıra atladı ve 381’inci en büyük sanayi kuruluşu oldu. İşçilerin asgari ücretle çalıştığı fabrikada geçmişte Tek Gıda-İş ve DİSK’e bağlı Gıda İş örgütlenme çalışmaları sürdürmüş ancak sendikalaşma engellenmişti.

(EKONOMİ SERVİSİ)