Kapitalizmin fiziği: Yıkıcı enerji arayışı

Erald KOLASI

İnsanlar kapitalizmi ekonomik açıdan düşünme eğilimindedir. Karl Marx, kapitalizmin, insan emeğinin üretkenliğini, üretim araçlarına sahip olanlar için büyük kârlara ve getirilere dönüştüren politik ve ekonomik bir sistem olduğunu savundu. Kapitalizm savunucuları, kapitalizmin serbest piyasayı ve bireysel özgürlüğü destekleyen bir ekonomik sistem olduğunu iddia ediyor.

Fizikteki bazı temel kavramları keşfederek, kapitalizmin enerji yoğun faaliyetlerinin insanlığı ve gezegeni nasıl değiştirdiği de dahil olmak üzere, tüm ekonomik sistemlerin nasıl çalıştığına dair daha iyi bir anlayış geliştirebiliriz.

Kapitalizmin fiziksel düzeyde nasıl işlediğine dair sağlam bir kavrayış, bir sonraki ekonomik sistemimizin neden daha ekolojik olması, uzun vadeli istikrara ve insanlığı ayakta tutan küresel ekosferle uyumluluğa öncelik vermesi gerektiğini anlamamıza yardımcı olabilir.

Canlı organizmalar ve insanlar olarak doğal varoluşumuzun temel özellikleri, bu temel fiziksel gerçeklikler tarafından tanımlanan kolektif etkileşimlerden ortaya çıkar. Bu kavramları belirli modellere ve teorilere atıfta bulunulmadan tanımlamak zor olsa da, genel özellikleri ana hatlarıyla belirtilebilir ve analiz edilerek fizik ile ekonomi arasındaki güçlü kesişim ortaya çıkarılabilir.

ENERJİ AKIŞI MOTORDUR

Enerji, farklı sistemler arasında değiş tokuş edildiğinde iş veya ısı gibi hareket üretebilen, korunmuş herhangi bir fiziksel özellik olarak tanımlanabilir. Farklı sistemler arasındaki enerji akışları kozmosun motorunu temsil eder ve her yerde gerçekleşir, o kadar sık ​​gerçekleşir ki onları fark etmeyiz bile. Isı doğal olarak daha sıcak bölgelerden daha soğuk bölgelere doğru akar, bu nedenle sabahları kahvemiz soğur. Elektrik yükleri yüksek voltaj bölgelerinden düşük voltaj bölgelerine doğru hareket eder ve böylece akımlar iletkenler aracılığıyla serbest bırakılır. Enerji akışları ayrıca mekanik iş üretebildikleri için de önemlidir; bu, bir kuvvete yanıt olarak herhangi bir makroskobik yer değiştirmedir.

Fizikçi Erwin Schrödinger'in 1940'larda biyolojinin temel özelliklerini incelemek için denge dışı termodinamiği kullandığında önerdiği gibi, tüm yaşam formlarının temel fiziksel amacı, enerjiyi sürekli olarak dağıtarak çevrelerinin geri kalanıyla termodinamik dengeden kaçınmaktır. Bu hayati hedefe entropik zorunluluk diyebiliriz. Tüm canlı organizmalar, enerjiyi dış ortamdan tüketir, bunu hayati biyokimyasal süreçleri ve etkileşimleri beslemek için kullanır ve daha sonra tüketilen enerjinin çoğunu çevreye geri dağıtır. Enerjinin dış ortama yayılması, organizmaların kendi biyokimyasal sistemlerinin düzenini ve stabilitesini korumalarına olanak tanır. Yaşamın temel işlevleri, sindirim, solunum, hücre bölünmesi ve protein sentezi gibi işlevler de dahil olmak üzere bu entropik stabiliteye kritik derecede bağlıdır.

KAPİTALİZMİN YIKICI ARAYIŞI

Tarih boyunca, ekonomik büyüme büyük ölçüde insanların doğal çevrelerinden daha fazla enerji tüketmesine bağlı olmuştur. İnsanlar avcı ve toplayıcı olduklarında, mekanik işleri gerçekleştiren birincil varlık insan kasıydı. Göçebe yaşam tarzımız yaklaşık 200 bin yıl sürdü, ancak Buzul Çağı'ndan sonra önemli bozulmalar yaşadı. Binlerce yıl boyunca, dünyadaki değişen ekolojik koşullar, çok sayıda grubu çoban ve tarımsal stratejiler benimsemeye zorladı. Tarımsal ekonomiler, yiyecek ve diğer mal ve kaynakların fazlasını üretmeye yardımcı olmak için büyük ölçüde ekili bitkilere ve evcilleştirilmiş hayvanlara güveniyordu. Bu tarımsal üretim ve tüketim biçimleri, insan toplumlarına yaklaşık 10 bin yıl boyunca egemen oldu, ancak sonunda yeni bir ekonomik sistemle değiştirildi. Kapitalizm, sömürgeci genişleme, sanayileşme dalgaları, salgın hastalıkların yayılması, yerli halklara karşı soykırım kampanyaları ve yeni enerji kaynaklarının keşfi yoluyla ortaya çıktı ve yayıldı.

SONSUZ BÜYÜME VE KÂR FANTEZİSİ: DEVASA ENERJİ TÜKETİMİ

O zamandan beri küresel ekonomi, finans, bilgisayarlar, fabrikalar, araçlar, makineler ve çok daha fazlasından oluşan birbirine bağlı bir sistem haline geldi. Bu sistemi yaratmak ve sürdürmek, doğal çevrelerimizden enerji aktarım oranında büyük bir yukarı yönlü geçişi gerektiriyordu. Bizim göçebe zamanlarımızda kişi başına günlük enerji tüketimi 5 bin kilokalori civarındaydı. 1850'ye gelindiğinde kişi başına düşen tüketim günde yaklaşık 80 bin kilokaloriye yükseldi ve o günden bu yana bugün yaklaşık 250 bin kilokaloriye yükseldi. Fizik açısından bakıldığında, tüm kapitalist ekonomilerin temel özelliği, ekonomik büyümeyi ve maddi fazlalıkları artırmaya odaklanan aşırı enerji tüketimidir. Sermaye varlıklarının toplu olarak konuşlandırılması, diğer görevlerin yanı sıra insanların daha fazla üretmesine, uzun mesafeler katetmesine ve ağır nesneleri kaldırmasına olanak tanıyan inanılmaz düzeyde mekanik iş üretebilir. Kapitalizm, daha önceki herhangi bir ekonomik sistemden çok daha fazla enerji yoğundur ve kendi varlığını tehdit edebilecek benzeri görülmemiş ekolojik sonuçlara yol açmıştır. İnsanlığın kapitalizmin enerji yoğun faaliyetlerini ne kadar sürdürebileceği belirsizliğini koruyor, ancak sonsuz büyüme ve kolay kâr fantezisinin devam edemeyeceğine şüphe yok. Tüm dinamik sistemler eninde sonunda sona ermek zorundadır.

Son iki yüzyıldır verimsiz kapitalist ekonomiler büyük miktardaki enerji kayıplarını atık, kimyasallar, kirleticiler ve sera gazları şeklinde doğal çevrelerine boşalttılar. Tüm bu israfın ve israfın toplam etkisi, temel olarak ekosferdeki kritik enerji akışlarını değiştirmek ve doğal dünyada büyük bir sosyal ve ekolojik krizi tetiklemek oldu.

KAOS

Atmosferde, sera gazları olarak bilinen ve dışarı çıkan ısı radyasyonunu emebilen çeşitli gaz türleri vardır. Atmosferdeki bu gazlar, radyasyonu yakalayıp gezegenin yüzeyine geri yaydığında, çok sayıda foton, sera etkisi adı verilen bir süreçte yüzeydeki elektronları, atomları ve molekülleri daha yüksek enerji düzeylerine uyarır. Mikroskobik seviyedeki bu ek uyarılmalar ve dalgalanmalar toplu olarak makroskobik seviyede deneyimlediğimiz sıcaklığı temsil eder. Sera etkisi kritiktir çünkü Dünya’yı yaşanabilir hale getirecek kadar ısıtır.  Ancak son 2 yüzyıldır zengin ve sanayileşmiş ülkeler atmosfere büyük miktarlarda yeni sera gazı pompalayarak bu doğal süreci güçlendiriyor ve bu da daha fazla küresel ısınmaya neden oluyor.

Ortaya çıkan kaos, küresel ısınmayı hafifletmek için yapılan insan girişimlerini boşuna kılacaktır. Bizi endişelendirmesi gereken şey tam olarak budur: Kapitalist sistem aracılığıyla gezegende serbest bıraktığımız kaos, insan medeniyetinin kendisini tehdit eden yeni bir tür düzen üretmenin bir yolunu bulacaktır. Kapitalizm genişledikçe ekolojik kriz kötüleşecektir. Tekrarlayan doğal afetlere maruz kalan yüksek nüfus yoğunluklu bölgeler özellikle savunmasızdır. Bhola Kasırgası 1970 yılında Doğu Pakistan'ı vurduğunda yaklaşık 500 bin kişinin ölümüne yol açmış, bir dizi büyük isyan ve protestoyu tetiklemiş, bu da bir iç savaşa yol açmış ve Bangladeş adında yeni bir ülkenin kurulmasına katkıda bulunmuştur.

ORTADAKİ BİLİM Mİ?

Bu argümanlar modern ekonomi teorisindeki en derin kusurlardan birini vurgular: Bilimsel bir temelden yoksundur. Parasalcılıktan neoklasik senteze kadar ortodoks ekonomi felsefeleri, kapitalizmin geçici finansal özelliklerini tanımlamaya odaklanır ve bunları değişmez ve evrensel doğa yasaları sanır. Kapitalist ekonomi büyük ölçüde, amacı ekonomi için bilimsel bir temel sağlamak değil, küresel bir seçkinlerin zenginliğini ve gücünü korumak için tasarlanmış karmaşık bir propaganda üretmek olan metafizik bir felsefeye dönüştürülmüştür. Ekonominin herhangi bir bilimsel açıklaması, enerji akışlarının ve ekolojik koşulların-piyasanın herhangi bir "görünmez eli"nin değil- tüm ekonomilerin uzun vadeli makroskobik parametrelerini belirlediğinin farkına varılmasıyla başlamalıdır. Bu doğrultuda önemli katkılar, özellikle Ekonomistler Nicholas Georgescu-Roegen ve Herman Daly'nin öncü çalışmalarında, ancak aynı zamanda Sistem Ekolojisti Howard Odum'dan da ekolojik ekonomi alanından gelmiştir. Marx'ın kendisi ekolojik kaygıları, ekonomik ve politik düşüncesine dahil etmiştir. Bu ve diğer düşünürlerin katkıları, dünyanın ekonomik özelliklerinin, altta yatan fiziksel gerçeklikler ve ekolojik koşullar tarafından şekillendirilen ortaya çıkan özellikler olduğunu ortaya koydu ve bu koşulların anlaşılmasını, ekonomi biliminin temel bir anlayışı için kritik hale getirdi.

‘VERİMLİLİK’ DENİYORSA DİKKAT, YALANDIR!

Pekin'den Silikon Vadisi'ne kadar, teknokapitalistler kapitalizmin enerji verimliliğindeki kazanımlarla yoluna devam edebileceğini savunmayı seviyorlar. Bu stratejinin uzun vadede başarısız olmasının temel nedeni, doğanın teknolojik ilerlemenin hiçbir aşamasının üstesinden gelemeyeceği mutlak fiziksel verimlilik sınırları dayatmasıdır. İlk kez on dokuzuncu yüzyılın ortalarında İngiliz İktisatçı William Stanley Jevons tarafından formüle edilen paradoks, enerji verimliliğindeki artışların genellikle birikimi ve üretimi genişletmek için kullanıldığını, bunun da verimlilik iyileştirmelerinin koruyacağı varsayılan kaynakların daha fazla tüketilmesine yol açtığını belirtir. Verimliliğin artırılması daha ucuz mal ve hizmetlere yol açar, bu da daha fazla talebi ve daha fazla harcamayı teşvik ederek daha fazla enerji tüketimine yol açar.

YÜKSEK BÜYÜME YÜKSEK KAYIP

Tarih boyunca teknolojik yeniliklerin baskın teması, enerji kullanımının yükünü insan kaslarından hayvanlar, makineler ve bilgisayarlar gibi diğer fiziksel ve biyolojik sistemlere kaydırma çabası olmuştur. Arabaları, bisikletleri, uçakları, mikrodalga fırınları, bulaşık makinelerini, elektrikli süpürgeleri ve modern yaşamın hemen hemen tüm "harikalarını" düşünün: Bunların temel amacı enerjiden yararlanmak ve normalde insan kaslarının çalışmasını gerektiren görevleri gerçekleştirmektir. Robotlar ve yapay zeka son zamanlarda çok popüler hale geldi; aniden devreye girip yapmak istemediğimiz sıradan görevleri yerine getirmeye hazırlar. Teknolojik ilerlemenin kolaylaştırdığı mekanik üretimdeki artış, tipik olarak, üretim araçlarını kontrol edenlerin daha fazla artı değer ve kâr elde edebildiği, daha fazla enerji yoğun toplumlara yol açmaktadır. Özellikle kapitalizm altında teknolojik yenilik, ekonomilerin üretebileceği kolektif mekanik iş miktarını artırdı ve aynı zamanda doğal çevremizdeki enerji tüketim oranını da artırdı. Ancak kolektif verimliliği temelden değiştirmedi, bu da daha yüksek ekonomik büyüme oranlarına genellikle daha büyük enerji kayıplarının eşlik ettiği anlamına geliyor.

Ekonomik sistemler genellikle verimliliği temelde iyileştirmek için değil, üretimi, tüketimi ve birikimi genişletmek için yeni enerji kaynakları kullanırlar. Bitkilerin yetiştirilmesinden ve hayvanların evcilleştirilmesinden fosil yakıtların yakılmasına ve elektriğin icadına kadar, yeni enerji kaynaklarının ustalaşması ve keşfi genellikle daha fazla enerji yoğun toplumlar yaratmıştır.

180'den fazla ülkeden 15 bin bilim insanından oluşan bir grup, ekolojik kriz ve gelecekte bizi neyin beklediği konusunda alarm veren bir mektup imzaladı. Tahminleri kasvetliydi ve önerileri -kasıtlı veya değil- modern kapitalizmin toptan reddedilmesi anlamına geliyordu. Temel sorunumuz kolayca ifade edilebilir: Modern medeniyet çok fazla enerji kullanıyor. Ve bu sorunun çözümü de aynı şekilde kolayca ifade edilebilir ancak uygulanması çok zordur: İnsanlık, modern zamanlarda hakim olan enerji tüketim oranını düşürmelidir. Bu oranı düşürmenin en iyi yolu, teknolojik ilerlemenin mesihçi sanrıları değil, kâr ve üretim odaklı kapitalizmin yapılarını ve teşviklerini kırarak ve doğal dünyamızla uyumlu bir geleceğe öncelik veren yeni bir ekonomik sistem kurmaktır.

Socialist Review’dan Evrensel tarafından çevrilmiştir.