Nedir? | Servis hakkı nedir?

Sinan CEVİZ

Türkiye’de patronların temel borcu işçiye ücret verme borcudur. Yol ve yemek verme borcu ise kanunlarda yer almamaktır. Türkiye’de patronlar nitelikli işçinin tutulabilmesi sebebiyle başta sendikalı yerde olmak üzere mecburen servis hakkını verir. Birçok hakkın net şekilde ifade edildiği İş Kanunu’nda servis hakkı net ifade edilmemiştir. Ancak ülkemizde işçi sınıfının kazanılmış haklarından biridir ve genel bir hak olarak uygulanır. Patronlar, bu sayede işçinin işe başlama saatinden önce iş yerinde olmasını yani üretimi de garanti altına almış olur ancak bu, kapitalist sistemin işleyişi ile birlikte başka bir yazının konusu olabilir.

PATRON SERVİS ARACI SAĞLAMAK ZORUNDA MIDIR?

İş Kanunu’nda patronların servis sağlama zorunluluğu da yol ücreti de tanımlanmamıştır. Dolayısıyla yasaya göre zorunda olduğu söylenemez. Ancak 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda patronların, işçilerin iş yerlerine güvenli bir şekilde ulaşmalarını sağlamakla yükümlü olduğu belirtilir. Bu nedenle işçilerin ikametlerinin iş yerlerine uzaklığı ve ulaşım zorlukları düşünülerek servis hakkı talep edilebilmektedir. Ayrıca bu yukarıda da belirttiğimiz gibi temel olarak uygulanan bir hakka dönüşmüş durumdadır.

Bir iş yerinde uygulanan servis hakkı (zorlayıcı sebepler hariç) iptal edilemez ve kullanımı engellenemez. Çünkü İş Kanunu’na göre düzenli uygulanan bir uygulama temel bir hakka dönüşmüştür.

SERVİS HİZMETİNİN ZORUNLU OLDUĞU DURUMLAR NELERDİR?

İş yerinde uygulanan bir uygulama ile servis hakkı artık genel bir haktır ve zorunlu olarak uygulanması devam eder. Sözleşmelerde servis hakkı tanımlanmışsa sözleşmede belirlendiği hali ile uygulanması zorunludur. Servis hakkının tüm ayrıntılarıyla, yani servis araçlarının özelliklerinden güzergahlarına kadar sözleşmelerle belirlenmesi, genellikle sendikalı iş yerlerinde olmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu ve gece çalışmalarında kadın işçilerin çalıştırılma koşulları ile ilgili esaslara göre gece postasında çalışan kadınları kapsamaktadır, ancak bunun da kapsamı sınırlıdır. Patronun işçileri bir iş yerinin başka işletmesine çalışmaya göndermesi durumunda servis sağlanması zorunludur.

SERVİS HİZMETİNİN VERİLME KISTASLARI NELERDİR?

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisinin verilerine göre 2023 yılında 1932 işçi iş cinayetlerinde hayatını kaybetti. Bu işçi cinayetlerinin yüzde 23’ü servis kazaları sebebiyle meydana geldi. Servis hakkının uygulanmasının başında işçilerin güvenli bir şekilde iş yerine, iş çıkışında da yine güvenli bir şekilde evine ulaştırılması gelmektedir. Servislerle ilgili Ulaştırma Bakanlığı ve belediyelerin ulaşım müdürlüklerinin yönetmelikleri servislerin teknik özelliklerini belirler. Ayrıca 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda belirtilen maddelere uygun sürücü belgesine sahip kişiler servisleri kullanabilir.

Yönetmeliklere uygun olma şartı ile servisler muhakkak personel sayısına yetecek koltuklara sahip olmalıdır. İşçilerin servislerde ayakta taşınmaları iş güvenliği kurallarına aykırıdır. Ayrıca servis araçları yaz ve kış aylarına göre oda sıcaklığının sağlanabildiği klima sistemlerine sahip olmalıdır. Araçların bakımları mutlaka düzenli yapılmalıdır. Ayrıca servis güzergahları işçilerin evden çıktıklarında başka bir araç kullanmaya gerek duymayacakları yakınlıkta olmalıdır.

SERVİS GÜZERGAHI DEĞİŞTİRİLEBİLİR Mİ?

Bolu’ya bağlı Göynük’te bir iş yerinde patronun, servislerin 2 kilometre mesafedeki köye kadar gelebileceğini ilan etmesi üzerine işçiler işe gitmedi. İşçilerin devamsızlıktan işten atılması üzerine konu yargıya taşındı. Yargıtay kararında “Çalışma koşullarının işveren tarafından uygulanmaması sebebiyle işçiler tarafından yapılan eylemli feshin haklı nedene dayandığı anlaşılmakta...” şeklinde ifadeler geçti. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi (Esas No 2023/3247, Karar No: 2023 / 3581). Kararda işçiler için haklı fesih kararına hükmedildiği görülüyor.

Bu karardan da anlaşılacağı üzere servis uygulamasının olduğu bir iş yerinde servis hakkının kaldırılamayacağı gibi servis güzergahı da temel olarak değiştirilemez. İşçilerin ulaşımını engelleyen şekilde değiştirilmesi, servisin kaldırılması gibi haklı sebeple fesih hakkını doğurur.

SERVİS YOKSA EMEKÇİLER YOL PARASI TALEP EDEBİLİR Mİ?

İş yerinde yapılan sözleşme veya personel yönetmeliğinde belirlenmesi halinde işçilere servis yerine yol ücreti verilebilir. Bu durumlarda işçiler belirlenen miktarın ödenmemesi durumunda yasal haklarını kullanarak yol ücretlerini talep edebilirler. Kaldı ki servis sağlanmayan bazı iş yerlerinde yol parası verildiği biliniyor.