Nedir? | Yemek hakkı nedir?

Sinan CEVİZ

4857 sayılı İş Kanunu’na göre patronların işçiye ödemesi gereken tek borç ücret borcu olarak tanımlanmıştır ve yemek başta olmak üzere diğer tüm sosyal haklar zorunlu değildir. Ancak yapılan bireysel veya toplu iş sözleşmeleri ile sosyal haklar düzenlenebilir.

İş Kanunu’nun 68. maddesinde ara dinlenmeler düzenlenmiştir. Ara dinlenmeler işçilerin vücudunun dinlendirilmesi ve beslenme ihtiyaçlarının karşılanması olarak değerlendirilir. Örneğin 7.5 saatlik bir çalışma süresinin uygulandığı iş yerinde 30 dakika ara dinlenme uygulanır. Bu süre iş yerlerinde yemek molası olarak kullanılır. Beslenme temel insani bir haktır. İş Kanunu’nda bir hak olarak tanımlanmasa da yapılan sözleşmelerle fiili bir hakka dönüşmüştür.

HANGİ ZAMAN DİLİMLERİNDE YEMEK VERİLİR?

Yukarıda da belirtildiği gibi işçiler ara dinlenme hakkı içerisinde beslenme ihtiyaçlarını giderirler. İşçilerin 7.5 saate kadar 30 dakika, 7.5 saati aşan çalışma sürelerinde 1 saat dinlenme hakları vardır. İşçinin çalıştığı vardiyalara göre öğle yemeği, akşam yemeği, kahvaltı gibi günlük döngüye göre yemek verilir. Ayrıca bir iş yerinde iş sözleşmesi ile yemek hakkı veya yemek kartı, yemek parası gibi uygulamalar varsa bu ‘yasal’ bir hakka da dönüşür ve patronlar bu hakkı istedikleri zaman kaldıramaz.

İŞ YERİNDE YEMEKLERİN İÇERİĞİ NASIL OLMALIDIR?

Yemeklerin, sadece işçiyi tok tutması yeterli değildir. Öncelikle düzenli tüketim halinde insan sağlığını bozan ürünlerden yapılmamalı. Taze ve mevsimine uygun ürünler olmalı. Protein ve karbonhidrat dengesi sağlanmış menüler olmalı. Ancak tüm bunların sağlanması işçi ile patron arasında yapılan sözleşmelerle düzenlenebilir. Tabi ki bireysel sözleşmelerde işçinin talepte bulunarak bunu sağlayabilmesi daha zor olacaktır. Ancak toplu iş sözleşmelerinin olduğu fabrika ve iş yerlerinde yemek hakkı ayrıntılı şekilde düzenlenebilir. Birçok iş yerinde toplu iş sözleşmesi kapsamında işçiler tarafından yemekhane komisyonları kurulabilir. Bazı iş yerlerinde yemeklerin doğrudan fabrika yemekhanesinde günlük olarak yapılması da sağlanabilir. Somut örneklerinin incelenmesi için sendikaların toplu sözleşmelerine bakılabilir. Yemek komisyonlarının nasıl kurulduğu ve yemek öğünlerinin kalitesi ve içerikleri incelenebilir.

Bir somut örnek vermek gerekirse sendikalaşma mücadelesi veren Karınca Lojistik işçilerinin talepleri arasında sıcak su sağlanması ve yenemeyecek durumda olan yemeklerin düzeltilmesi de vardı. 2022 yılı şubat ayında işçiler iş durdurmuş ve imzalanan protokolün sosyal haklar kısmında işçilerin yemek talepleri “Yemekhanede işçilerin ayakta bekletilmesi önlenecek, yeteri sayıda masa ve sandalye temin edilecektir. Kaliteli ve besin değeri yüksek yemekler temin edilecek; aylık yemek listeleri temsilcilerin bilgisine sunulacaktır” şeklinde düzenlenmişti. Bu örnek göstermektedir ki nitelikli, besleyici ölçülerde bir yemeğin elde edilmesinin yolu işçilerin birlikte hareket etmesine ve yapılan sözleşmelere bağlıdır.

PATRON YEMEK VERMİYORSA İŞÇİ NE YAPABİLİR?

İş yerlerinde yemek yerine yemek kartı ve yemek parası verilebilir. Yemek, yemek kartı ya da yemek parası; şekli ne olursa olsun iş sözleşmesinde tanınmış ve uygulamada olan beslenme hakkı ortadan kaldırılamaz. Hatta iş sözleşme yapılmasa da iş yerinin sürekli bir uygulamasıysa yine bu hak ortadan kaldırılamaz. Yani yemek hakkının düzenli olarak uygulandığı bir iş yeri olduğunu varsayarsak patronun bu hakkı kesmesi halinde işçiler yargı yoluna başvurabilir. Yemek parası tazminat olarak talep edilebilir ya da işçiye iş akdini haklı nedenlerle fesih hakkı tanır.

İZİN GÜNLERİNDE YEMEK PARASI KESİLİR Mİ?

2024 yılı için kamuda yemek parası 170 TL + yüzde 10 KDV olarak belirlenmiştir. Ancak yemek parası konusunda bir sınırlandırma yoktur ve yapılan sözleşmelerle miktar düzenlenebilir. Ve sözleşmelerle yemek parası düzenlenmiş ise patronun ödeme hükümlülüğü doğmuş olur. Yemek parası uygulamasının olduğu yerlerde ise aylık miktar belirlenir ve bu tatil günlerinde kesilemez.

Ayrıca sermayedarlar için her şey kâr zarar meselesi oluğu için yasal düzenlemelerle işçiye verilen yemeğin parası da aslında dolaylı olarak yine işçinin cebinden çıkmaktadır. Bir iş yerinde yemek verilirken yapılan masraflar gelir vergisinden muaf tutulmaktadır. Yemek kartı ve parası verilmesi hallerinde de benzer bir durum söz konusudur.

Nedir? | Servis hakkı nedir?