Doğum izni nedir?

Sinan CEVİZ

Doğumdan önce 8 hafta doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere kullanılan izne doğum izni denir. Çoklu gebeliklerde ise doğum öncesi 10 hafta doğum sonrası 8 hafta olarak uygulanır. Anne sağlık koşullarının uygun olması halinde son 3 haftaya kadar çalışabilir. Bu durumda doğum öncesi hak ettiği 8 haftalık izinden kalan süre doğum sonrası hak ettiği izin süresine eklenir. Kadın işçilerin doğum izni süreleri sağlık durumu ve çalışma şartlarına göre doktor raporu ile arttırılabilir.

İşverenlerce bu süreler kaldırılamaz yahut kısaltılamaz. Ancak toplu iş sözleşmeleriyle de bu süreler arttırılabilir.

Doğum izninde geçen süreler fiilen çalışılmış gibi yıllık izin ve kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır. Patron “Sen doğum iznindeydin, yıllık izin süren dolmadı” diyemez.

Doğum izni süresince kadın işçiye doğum (iş göremezlik) ödeneği ödenir. Bu ödeneği alabilmek için işçinin doğum iznine başladığı sırada çalışıyor olması ve doğumdan önceki 1 yıl içinde 90 gün prim ödenmesi şarttır.

HAMİLE KADINLARA ZORLA FAZLA MESAİYE BIRAKILABİLİR Mİ?

Yaptırılamaz. Gebe olan kadınlar günde 7.5 saatten fazla çalıştırılamaz ve vardiyalı iş yerlerinde gece çalışma da gebe kadınlara yaptırılamaz. Gebe kadınlar gece çalışmaya ve fazla mesaiye zorlanamayacağı gibi sağlık durumuna göre rapor alması halinde daha hafif işlerde çalıştırılmaları zorunludur. Yük kaldırmak, sürekli ayakta çalışmak veya sürekli oturarak çalışmak gibi koşullar gebelik halinde anne ve bebek sağlığını olumsuz etkileyebilir. Bu durumda sağlık raporu alınır ve iş yeri gebe kadının sağlığını olumsuz etkileyen koşulları değiştirmekle yükümlüdür.

DOĞUM YAPAN İŞÇİ YARI ZAMANLI ÇALIŞABİLİR Mİ?

Doğumdan 8 hafta (çoğul gebelikte 10 hafta) önce başlayan ve doğumdan sonra 8 hafta devam eden ücretli doğum izninden sonra, doğum yapan işçi isterse doğum izni bittikten sonra yarı zamanlı çalışma talep edebilir. Yarı zamanlı çalışma talep eden işçiye ilk doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum halinde bu sürelere 30 gün eklenir. Çocuğun engelli doğması halinde bu süre 360 gün olarak uygulanır. İşçinin İŞKUR’a 30 gün içinde başvurması, haftalık çalışma süresinin yarısı kadar çalışması ve son 3 yıl içinde 600 gün prim ödemek şartıyla çalışmadığı günlerin ücreti asgari ücret üzerinden işsizlik fonu tarafından işçiye ödenir.

DOĞUM İZNİ SONRASI ÜCRETSİZ İZİN VE KISA ÇALIŞMA TALEP EDİLEBİLİR Mİ?

Doğum izin süresi dolan işçi talep ederse bu süre bittikten sonra 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.

Yine doğum yapan işçi, doğum izni bittikten sonra kısmi süreli çalışma da talep edebilir. Bunun için işçinin eşinin çalıştığına dair belgeyle başvuru yapmalı. Kısmi çalışmaya ne zaman başlayacaksa bir ay önceden işveren başvuru yapmalıdır. Bu durumda çocuğu zorunlu ilkokul yaşına gelinceye kadar haftalık çalışma süresinin üçte ikisi kadar çalışıp geri kalan sürede çocuğunun bakımı, gelişimiyle ilgilenebilir. Gerek ücretsiz çalışmada gerek kısmi çalışmada çalışmadığı sürenin ücretleri işçiye ödenmez.

1 YAŞINDAN KÜÇÜK ÇOCUĞU OLAN KADIN İŞÇİNİN İŞE GİRDİĞİ GÜN SÜT İZNİ VAR MIDIR?

Evet vardır, çocuğun 1 yaşına gelene kadar süt izni uygulanır ve yeni işe giren anneler içinde bu hak geçerlidir. Süt izni günde 1.5 saattir ve anneler bu süreyi günün hangi saatlerinde ve kaç kez kullanacağını kendileri belirlerler.

Ayrıca 100 ila 150 arası kadın çalışanın olduğu işyerlerinde kadınların çocuklarını emzirmeleri için emzirme odası sağlaması gerekir ve bunun da iş yerine uzaklığı en fazla 250 metre olabilir. 150’nin üzerinde kadın işçinin çalıştığı yerlerde ise 0-6 yaş aralığına kadar olan çocukların bakımı ve annelerin çocuklarını emzirmeleri için yurt yani kreş açılması zorunludur. Patronlar bunu da iş yerine en fazla 250 metre uzaklıkta kurmalıdırlar. 250 metreden daha uzak olması halinde ise patronlar kadınların ulaşımı için servis sağlamak zorundadırlar.

Doğum yapan sigortalı kadına yahut doğum yapan sigortasız kadının sigortalı eşine emzirme ödeneği verilir. Bunun için emzirme ödeneği ödenecek sigortalının 1 yıldan önce en az 120 gün prim ödemesi gerekmektedir.

Tüm bu yasal haklar kadın işçilerin çalıştığı birçok iş yeri ve fabrikada ne yazık ki uygulanmıyor. Hatta kadın işçilerin gebelik halleri işten çıkarılma gerekçesi yapılabiliyor. Kadın işçilerin yasaların tarif ettiği yoğunlukta çalıştığı iş yerlerinde ise kreş uygulamasına rastlamak pek de mümkün değil. Analık hakkının korunması ve çocukların beslenme ve bakımı, yani hayatta kalmalarının sağlanması için çalışan anneye tanınan haklar fiilen gasp edilmektedir.

İşte burada tüm bu hakların kullanılması ve hatta sözleşmelerle doğum izni sürelerinin artırılması veya SKG dışında patronun doğum yardımı, çocuk parası, eğitim parası gibi sosyal hakları ödemesi sağlanabilir. Bunun sendikalı iş yerlerinde örnekleri mevcuttur ve bu hakların eksiksiz kullanılması ve daha hazla hakkın kullanımı için sendikalaşmak örgütlenmek önemlidir. Aksi halde yasa maddelerinde yer alan birçok hakkın kullanımı fiilen engellenmektedir.