Fazla mesai, ek kâr: Patronların maliyeti düşüyor, kâra milyarlar ekleniyor
Patronlar 450 bin işçiye istihdam yaratmak yerine fazla mesai ile daha ucuz üretim yapıyor. Eğer bu olmasaydı patronların cebinden bir ayda 1.4 milyar TL daha fazla çıkacaktı.
Fotoğraf: Unsplash
Andaç Aydın ARIDURU
İstanbul
Avrupa İstatistik Ofisinin (Eurostat) 2023 yılı verilerine göre Türkiye’de tam zamanlı çalışanlar arasında haftalık çalışma süresi ortalama 45.6 saat. Kayıtlı çalışan nüfusun yüzde 30’u haftada 45 ila 49 saat arasında çalışırken, yüzde 26’sı ise 50 saatin üzerinde çalışıyor. 16 milyonu aşkın kayıtlı işçinin olduğu Türkiye’de, istihdamı artırmak yerine işçilere fazla mesai dayatılıyor. Bu yolla maliyetleri düşüren patronlar milyarlarca liralık ‘değer’e el koyuyor.
Gazetemize konuşan işçiler önceki yıllara göre patronların daha çok fazla mesai dayattığını, işçilerin ise reel olarak eriyen ücretlerini artırmak için fazla mesai çalışmasını ‘çözüm’ olarak gördüklerini kaydediyor.
Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütüne (OECD) üye 36 ülkedeki çalışma süreleri ortalama 37 saatken, haftalık yasal çalışma süresinin 45 saat olduğu Türkiye, ortalama 45.5 saatlik haftalık çalışma süresiyle sondan ikinci sırada (haftalık çalışma süresinin en fazla olduğu ikinci ülke) yer alıyor.
DİSK-AR Türkiye’de 22.5 milyon kişinin kayıtlı ve tam zamanlı işlerde çalıştığına dikkat çekerken, Eurostat’ın verilerine göre ise çalışan nüfusun yüzde 30’u haftada 45 ila 49 saat arasında, yüzde 26’sı ise 50 saatin üzerinde çalışıyor. Bu istatistiklere göre çalışan nüfusun yüzde 56’sı fazla mesaiye kalıyor.
Öte yandan Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) mayıs ayı işsizlik verilerine göre geniş tanımlı işsizlik 10 milyon 31 bin kişi ile yüzde 25.2 oldu.
AZ İŞÇİ, FAZLA MESAİ VE PATRONLARIN CEBİ
Haftalık en az 50 saat çalışan yüzde 26’lık oran üzerinden bir hesap yapıldığında, 5 milyon 850 bin çalışanın haftalık ekstra 5 saatlik mesaisi ile ulaşılan çalışma süresine (29 milyon 250 bin saat) 650 bin kişinin bir haftada 45 saat istihdamı ile ulaşılıyor. Çalışanların tamamının asgari ücret aldığını ve fazla mesai ücretlerinin, saatlik ücretin yüzde 150’si kadar olduğu düşünüldüğünde; patronların 5 milyon 850 bin kişiye ödeyecekleri fazla mesai ücreti, haftalık 3 milyar 315.1 milyon TL, aylık 13.2 TL oluyor. Eğer patronlar aynı çalışma sürelerini karşılayacak kadar işçi istihdam ederse (650 bin işçi) bu kez patronların cebinden bir ayda 15.2 milyar TL çıkacak. Aradaki fark 2.1 milyar TL.
45 ila 49 saat çalışan nüfusun (6 milyon 750 bin çalışan) ise tamamının haftada 48 saat çalıştığını, yani 3 saat fazla mesai yaptığını varsaydığımızda, bu nüfusun fazla çalışma sürelerine (20 milyon 250 bin saat) 450 bin kişinin istihdam edilmesiyle ulaşılabiliyor. Fazla mesaiye bırakılan nüfusun yine tamamının asgari ücretin bir buçuk katı oranında fazla mesai ücreti aldığını kabul edersek patronların ödeyeceği fazla mesai ücreti haftalık 2.3 milyar TL, aylık 9.2 milyar TL!
Yine patronlar aynı çalışma sürelerini karşılayacak kadar işçi istihdam ederse (450 bin işçi) bu kez patronların cebinden bir ayda 10.5 milyar TL çıkacak. Aradaki fark 1.4 milyar TL!
Haftalık çalışma saatleri. (Veri: Eurostat, Grafik: Evrensel)
FAZLA MESAİLER FABRİKALARIN RUTİNİ
Antep’te 53 kişinin asgari ücretle çalıştığı Omega Nonwoven’da çalışan Ahmet, çok yakın tarihe kadar zorunlu pazar mesailerinin olduğunu söylüyor. Zorunlu mesailerin Antep’teki tekstil fabrikalarının çoğunda sıradan bir uygulama olduğunu aktaran Ahmet, “2023’te ve 2024’te ekonomik sorunlardan dolayı fazla mesailer bir nevi zorunlu olmaya başlamıştı. Yani işçi istemese bile geçim sıkıntısı nedeniyle fazla mesai yapmak durumunda kalıyor. Düşük ücretler işçileri daha fazla çalışmaya zorluyor” diyor.
İstanbul’da Duran Doğan Basın ve Ambalaj’da çalışan Birol, iş kazası geçirmesinin ardından fazla mesaiye kalmak istememesi sebebiyle hakkında tutanak tutulduğunu söylüyor. 22 bin TL ücret aldığını, günde 9.5 saat çalışmasına rağmen fazla mesai ücreti ödenmediğini belirten Birol, “12 saat çalıştığımız günlerin 2.5 saati fazla mesai sayılıyor” diyor.
Antep’teki Asil İplik’te çalışan Haydar ise şunları söylüyor: “Saatlik ücretim 90 lira. Bu ücretlerle geçiniyoruz desek yalan konuşmuş oluruz. Çünkü aldığımız ücret arttığı zaman ihtiyaçlarımızın fiyatları da artıyor. Yumurta üç senede on kat artmış. Maaşı alıp kredi kartına yatırıyoruz.”
Sendikasız iş yerlerinde fazla mesai ücretleri saatlik ücretin 1.5 katıyken, sendikalı ve toplu sözleşmeli iş yerlerinde fazla mesai ücreti saat ücretinin iki ya da üç katı olabiliyor. Ancak sendikalı iş yerlerinde çalışan işçiler de geçim sıkıntısı nedeniyle fazla mesailere kalmak zorunda kaldıklarını söylüyor.
Gebze’deki Kroman fabrikasında çalışan Hikmet saatlik ücretlerin 160 TL civarında olan fabrikada fazla mesailerde çift ücret ödendiğini belirtiyor. Hikmet, “Bizde fazla mesai zorunlu değil, işçiler isterse kalıyor. Özellikle bu aylarda yüzde 27’lik vergi dilimine giriyoruz, yaşanan kaybı telafi edebilmek için insanlar fazla mesaiye kalıyor” diyor.
Gebze Novares’te çalışan Kerim ise fazla mesailerde hafta içi yüzde 100, pazar günleri yüzde 500, milli veya dini bayramlarda ise yüzde 300 ücret ödendiğini söylüyor. Kerim de Hikmet gibi vergi kesintilerinden yakınıyor: “Vergi dilimleri aralığı çok dar olduğu için kesinti fazla oluyor, o kesintiyi telafi etme isteği veya genelde o ay içindeki harcamaları karşılama adına fazla mesai yapılıyor.”
Not: İşçilerin isimleri gerçek kimliklerini korumak için değiştirilmiştir.
