Meclis ‘Şimşek’ hızında

Birkan BULUT

2001 krizinde Dünya Bankasından Türkiye ekonomisinin başına getirilen Kemal Derviş, "Güçlü Ekonomi Programı"nı hazırlamıştı. Krizin faturasını emekçilere yıkan program, hâlâ "15 günde 15 yasa" ile anılıyor. Bu süreçte aralarında Merkez Bankası yasası, bankacılık yasası, telekom yasası ve ihale yasasının da olduğu bir dizi kanun Meclisten geçirildi.

Bugün de Mehmet Şimşek’in başına getirildiği kemer sıkma politikalarıyla sermaye lehine yasalar bir bir çıkıyor. Sıkça çıktıkları tatiller ve imtiyazlarıyla gündeme gelen milletfvekilleri, ardı ardına gelen yasa teklifleri için ter döküyor. Peki Meclisin 1 Temmuz'da tatile girmesinin ertelenmesinin ardından komisyon ve genel kurulda birçok torba yasayı görüşen milletvekillerinin kolu hangi yasalara kalktı?

GRİ LİSTEDEN ÇIKIŞ: ŞİMŞEK’İN GÜVENCELERİ

Kripto varlıklara ilişkin düzenlemeleri içeren Sermaye Piyasası Kanunu'nda (SPK) değişiklik teklifi bir ay önce Meclis’te kabul edildi. Kara para ve kripto vurgunlarının gerekçesiyle gri listeye 2021’de girdiği belirtilen Türkiye, bu yasadan iki gün sonra listeden çıkarıldı. AKP, dünyada bol ve ucuz döviz dönemi sona erince, dışa bağımlı ekonomisini illegal ticaret ve kara parayla tahkim etmeye çalışmıştı. Türkiye mafyanın ve kara para trafiğinin merkezi haline gelirken, 2021 yılındaki ‘Dövize vergi yok’ yasası ve ev alana vatandaşlık uygulamalarıyla gri listeye giden süreç açılmıştı. "Nereden buldun" diye sorulmaması, azalmayan yolsuzluk ve rüşvet gibi koşullara rağmen kirpto düzenlemesi gri listeden çıkılması için yeterli görüldü. Ancak mesele kara parayla mücadele değil, Şimşek programıyla uluslararası sermayeye kazanç garantisi verilmesiydi.

SOKAK AYDINLATMASINDAN ‘TASARRUF’

Kemer sıkma programının emekçilerin sırtına yüklenmesi, tasarruf genelgelerine rağmen siyasi iktidarın şatafatı tepkileri yol açınca, devletin tasarrufa gideceği iddia edildi. Ancak söylendiği gibi olmadı. Kamuda tasarruf tedbirleri paketi 19 Temmuzda Meclisten geçti. 1 Ocak 2025’te yürürlüğe girecek düzenlemelere göre uzun süredir fiili başbakan gibi hareket eden Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’e geniş yetkiler çıktı. Bakanlık kamu kurumlarının tasarruf tedbirlerini denetim ve ceza vermekten, devlet iç borçlanma senetlerinin çeşitlerine, satış yöntemlerine, faiz koşullarına, vadelerine, basım ve ödemelerine ilişkin her türlü şartları belirlemeye yetkili kılındı.

Daha önce memurun servisine, kreşine gelen tasarruflar, bu sefer kadınları hedef aldı. Çünkü Genel aydınlatma kapsamında belediyelerin ve il özel idarelerinin bütçe vergi gelirleri payından yüzde 20 kesinti yüzde 30’a çıkarılacak. Çoklu maaşlara yönelik tepkiye karşı “üst sınır” getirilse de AKP’li bürokratlar birden fazla yerden maaş alabilecek. En yüksek devlet memuru maaşına 98 bin TL sınırı getirilmesine rağmen maaşın yanı sıra bir yönetim kurulunda yer alan bürokratlara verilen “huzur hakkı” kaldırılmadı.

ŞİRKETLER’İN VERGİSİ YÜZDE 25’TEN YÜZDE 10’A ÇIKTI (!)

Kemer sıkma programında artan vergiler emekçileri vururken, zaten yıllarca vergi ödemediği ortaya çıkan patrınlara yen kıyaklar gündeme geldi. Meclis’te görüşmeleri süren vergi paketine göre 2024 yılında yaklaşık 150 milyar lira vergi elde edileceği belirtiliyor. Yurt dışı çıkış harcı 500 liraya çıkarıldı. Ancak 2024 bütçesinde vergi indirimi, vergi istisnası adı altında, sermayeden alınmasından vazgeçilen 1 trilyon 800 milyar TL’lik vergiye dair bir düzenleme yapılmadı.

Vergi paketi şirketlerin yüzde 25 vergi oranının çok altında ödediğinin de itirafı oldu. Teklifte verilen örneğe göre, 1 milyon lira ticari bilanço kârı olan bir şirket, iştirak hissesi satış kazancı olan 800 bin lira beyan üzerine matrahtan düşüldü. Şirket böylece 1 milyon liralık kârı ile değil, 200 bin liralık geliri ile vergilendirilerek 50 bin lira vergi ödedi. Vergi paketinde 1 milyon lira bilanço kârının üzerinden indirim ve istisnalar düşülmeden önceki tutardan yüzde 10 asgari vergi alınacağı belirtiliyor. Düzenlemeyle daha önce yüzde 5 olan vergi oranı, yüzde 10’a çıkacak.

Fakat yüzde 10 asgari vergi tutarı her sektör için geçerli değil. Cumhurbaşkanı sektörler, faaliyet konusu, iş kolları ya da üretim alanları itibarıyla yüzde 10’luk vergi tutarını sıfıra indirebilecek ya da yüzde 20’ye çıkarabilecek.

ÇOK ULUSLU ŞİRKETE YÜZDE 15 VERGİ

Çok uluslu şirketler de yüzde 25 kurumlar vergisinin oldukça altında vergi verince, yapılan düzenleme ile çok uluslu şirketlerin bir kısmına yüzde 15 asgari vergi düzenlemesi getirmek hedefleniyor.

740 milyon avrodan fazla satış geliri elde eden şirketler yüzde 15 efektif vergi ödeyecek. Ancak vergi ertelemeleri ile kurumlar vergi oranı düşüyor. Örneğin Koç Holdinge ait Ford Otosan’ın 2023’te efektif vergi oranı yüzde -17 iken, 2022’de yüzde 3 olmuştu. Şirketlerden daha yüksek oranda vergi alınması ise vergide adalet sorununu çözmeyecek. Ücret ve maaşlılardan alınan vergi oranı eylül ayında yüzde 29’a çıkacak.

Düzenlemede yap-işlet-devret modeli ile kamu özel iş birliği projeleri kapsamında elde edilen kazançlardan yüzde 30 oranında kurumlar vergisi alınması da teklif ile hedeflendi.

En düşük emekli maaşına yapılacak artış da vergi paketine eklendi. En düşük emekli maaşı 10 bin liradan 12 bin 500 liraya çıkacak. Ancak yine kök ücrete zam yapılmadığı için, 2025’e girerken birçok emekli sıfır zam tehlikesiyle karşı karşıya kalacak.

ÖĞRETMENLERİ DEĞİL, PATRONLARI DİNLEDİLER

Genel kurulda 22 maddesi kabul edilen ve yeni yasama dönemine ertelendiği belirtilen Öğretmenlik Meslek Kanunu teklifinde, günlerce Meclis kapısına dayanan eğitimcilerin taleplerine kulak tıkandı. Teklifte özel sektör öğretmenlerinin taban maaş ve güvenceli çalışma taleplerine yer verilmezken, Meclis komisyonunda özel okul patronlarının talepleri dinlenildi. Öğretmenlerin iş güvencesini tehdit eden teklifte disiplin yönetmeliği değişiyor sözleşmeli atamalara devam ediliyor. Milli Eğitim Akademisi ile öğretmenler tekrar bir eğitime ve sınava tabi tutulması da en çok tepki gören düzenlemeler arasında.

SOKAK HAYVANLARINA ÖTENAZİ YÖNTEMİ

Mecliste görüşmeleri süren Hayvan Hakları Yasasında yapılacak değişiklik ise sokak hayvanlarının katledilmesine yol açacak. 2020 yılında hayvan haklarıyla ilgili kurulan Meclis araştırma komisyonunda “tek çare kısırlaştırma” kararı alınmasına karşın, bu teklifle sokak hayvanları büyük bir katliam tehlikesiyle karşı karşıya. AKP ve MHP milletvekillerinin “ötanazi” ifadesiyle savunmaya çalıştığı düzenlemede, sokakta yaşayan köpekler bakımevlerinde tecride maruz bırakılacak, ilerleyen süreçte hastalık bahanesiyle öldürülmeleri gündeme gelecek.

AKP SÖZÜNÜ TUTACAK MI?

Mecliste görüşmeleri süren 9. yargı peketinde ise Anayasa Mahkemesi’nin kararına rağmen kadınların yine eşinin soyismini kullanması zorunlu kılınıyor. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş ile görüşen CHP Kadın Kolları Başkanı Aylin Nazlıka, kararın geri çekilmesinde mutabık kaldıklarını duyurdu. AKP’den açıklamaya bir yalanlama gelmezken, iktidarın sözünü tutup tutmayacağı önümüzdeki süreçte netleşecek.

TBMM'DEN NELER GEÇTİ?

Türkiye Büyük Millet Meclisinin (TBMM) son yasama döneminde sermaye lehine kabul ettiği yasa ve bütçe tekliflerinden öne çıkanlar şöyle oldu:

ULUSLARARASI SERMAYE PROGRAMI MECLİS’TEN GEÇTİ

• Uluslararası sermayenin talepleri doğrultusunda Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek eliyle yürütülen ‘Kemer sıkma programının’ kurumsal metni Orta Vadeli Program (OVP-2024-2026) TBMM’den geçti.

FAİZE GİDEN YOLU OVP İLE AÇTILAR

• Söz konusu program ile Türkiye dünyanın en yüksek faiz veren ülkesi oldu. Bütçede faiz ödemelerine ayrılan pay ve miktar buna bağlı olarak arttı. 2022’de bütçeden 327 milyar lira faiz ödemesi yapılırken, 2024 yılında faiz harcamalarına 1 trilyon 276 milyar lira ayrıldı. Böylece 2 yılda yüzde 290 arttı.
• Kamu yatırımlarının faiz harcamalarına oranı da düşürüldü. 2022’de kamu harcamaları faiz harcamalarının üzerindeyken, 2024’te faiz harcamaları kamu harcamalarının üzerine çıktı. Söz konusu oran 2022’de yüzde 75 iken, 2024’te yüzde 115 oldu.
• Meclisten geçen Orta Vadeli Program (OVP) da faiz harcamalarının önümüzdeki yıllarda artacağını gösterdi.

YIL BAŞLAMADAN KIYAK: SERMAYEDEN ALINACAK 2 TRİLYONDAN VAZGEÇİLDİ

2024 yılında uygulanacak bütçe teklifi 2023 yılı sonunda meclisten geçti. 2024’te 7.4 trilyon lira vergi toplanması öngörüldü. İktidar büyük bölümü sermayeden olmak üzere 2.2 trilyon lira vergiden ise vazgeçti. Böylece henüz bütçe hazırlanırken sermayeye vergi affı getirilmiş oldu.

YIL SONUNDA SERMAYEYE VERGİ MUAFİYETİ GETİRİLDİ

• Kasım 2023’te meclise gelen torba yasadan sermayeye kıyak çıktı. Sermayeye yeni vergi istisnası, muafiyeti ve indirimi sağlandı. Yurt dışından kâr payı getiren sermayenin kazancının yarısı tamamen vergi dışı bırakıldı. Yurt dışına verilen mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım, eğitim ve sağlık gibi hizmetlerden kazanılan paranın yüzde 80’i vergiden muaf tutuldu. Yurt dışındaki şirketleriyle ihracattan gelir elde eden şirketlere yüzde 5 kurumlar vergisi indirimi uygulandı. KKM hesaplarındaki kur farkı kazançları kurumlar vergisinden 6 ay daha muaf tutuldu.

2024 BÜTÇESİ İLE 6 AYDA 11 MİLYAR LİRA TEŞVİK VERİLDİ

• Meclis’ten geçen 2024 yılı bütçesi sermayeye teşvik oldu. Sadece 6 ayda 11.2 milyar lira Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı kasasından şirketlere teşvik adı altında aktarıldı. 2023 yılının aynı döneminde bu tutar 2 milyar liraydı.

ÇOK MAAŞLININ VERGİSİ KURUM KASASINDAN

• Komisyon, heyet, komite ve benzeri organlardaki görevlerden doğan huzur hakkının vergi borcunun çalışılan kuruma kesilmesi yasalaştı.

İNŞAAT PATRONLARINA MÜJDE

• “Yap-işlet-devret” modeli çerçevesinde gerçekleştirilecek projelerde bazı kalemler KDV’den 31 Aralık 2023 tarihine kadar istisna edilmişti. Süre 31 Aralık 2028’e kadar uzatıldı.

ENERJİDE BAE VE RUSYA'YA İMTİYAZ

• 29 Ocak 2024 tarihinde TBMM’ye sunulan 16 maddelik yeni torba yasa değişiklikleri, Maden Kanunu’ndan, Enerji Kanunu’na, nükleer düzenlemelerden, yenilenebilir enerji mevzuatına kadar birçok yasada düzenlemeler içerdi.
• Paketle Birleşik Arap Emirliklerine (BAE) ve Rusya’ya enerji alanında imtiyaz verildi.  Nükleer tesislerin en önemli sorunlarından biri olarak gösterilen atıklar ve bunların taşınıp, muhafaza edilmesi sorunu Rus firmasından alınıp, bir yerli sermayeye verildi.
• Kanun teklifi ile “Maliyet kalemlerini azaltmak” için IV. grup maden dışında raporlama zorunluluğu kaldırıldı.