Milyarlık dizi sektöründe set işçileri: Ücretler düşük, mesailer uzun, güvence yok

Şeyma AKCAN

Türkiye, ABD ve İngiltere’den sonra en çok dizi ihraç eden ülke durumunda. The Economist’in paylaştığı verilere göre, 2020-2023 yılları arasında Türk dizilerine olan talep yüzde 184 arttı. Diziler bölüm başına 100 bin dolarla 600 bin dolar arasında değişen fiyatlara ihraç edilirken, elde edilen kazancın büyük kısmı yapım firmalarının kasalarına giriyor. Sektörün en altındakiler ise set emekçileri. Set işçileri hem çalışma koşullarının kötü olmasından hem de düşük ücretlerden yakınıyor. Günde 12 saatten fazla çalıştıklarını belirten set işçileri ortalama 25 ila 30 bin TL ücret alıyor.

BİR BÖLÜMDEN 100 BİN DOLAR İHRACAT GELİRİ

Hizmet İhracatçıları Birliği (HİB) Eğlence ve Kültür Hizmetleri Komitesi Başkanı Fatih Aksoy, Türk dizilerinin her yıl yaklaşık 170 ülkeye ihraç edildiğini, her bir ülkenin yılda 10-12 dizi ısmarladığını söylüyor.

Dizilerde bölüm başı maliyet yaklaşık 300 bin dolar seviyesinde. Ancak yapımcıların geliri yurt dışı satışlarıyla birlikte artıyor. Reklam gelirlerinin televizyon kanallarından dijitale kayması, sektördeki sermaye için ihracatı daha önemli hale getiriyor.

Bölüm başı maliyeti yaklaşık 300 bin dolar olan diziler, bölüm başı 100 bin dolarla 600 bin dolar arasında değişen fiyatlara ihraç ediliyor. İhracat rakamı ülkeye ve projeye göre değişiyor. Bölüm sayısı fazla olunca ve tüm bölümler satılınca önemli bir gelir elde ediliyor.

BÜYÜK PAY YAPIM ŞİRKETİNE

Türkiye’de 2023 yılında çekilen yaklaşık 150 dizinin toplam cirosu 1.5 milyar dolar. TÜİK’in 2023 verilerine göre de her yıl yaklaşık 1500 saat dizi üretiliyor.

Dizilerden elde edilen kazancın yüzde 30 ila 40’ı yapımcılara, yüzde 5 ila 10’u senaristlere ayrılıyor. Ünlü oyuncular yüzde 20 ila 30 arasında bir pay alırken, geri kalan tutar ise (ortalama yüzde 20 ila 45) set ekibi, teknik personel ve diğer masraflar için kullanılıyor.

2006’dan beri dizi setlerinde çeşitli işlerde çalışan bir işçi, ulusal kanallardaki dizilerle dijital platformlardaki işlerde çalışmayı kıyaslarken hem ücretler açısından hem de daha kısa süreli diziler çektikleri için çalışma koşulları açısından dijital platformların daha rahat olduğunu söylüyor.

Setlerin genel çalışma süresinin normalde günlük 12 saati aşamadığını, haftada 4 saat mesai hakkı olduğunu belirten set işçisi, 12 saat sınırlamasının, önceki çalışma koşullarına göre kazanılmış bir hak olduğunu ama bunun uygulanmadığını söylüyor. Sinema Televizyon Sendikası sayesinde taban ücretler belirlendi, çalışma saati 12 saate düşürüldü ve sabitlendi. Buna rağmen, örneğin Beykoz’da kurulacak set için Beylikdüzü’de yaşayan bir işçinin Kadıköy veya Mecidiyeköy’de sabah saat 8’de kalkan servise binmesi gerekiyor. Bunun için de sabah 5’te uyanması gerekiyor:

“Gidip seti kurmak ve kaldırmak, yolda geçen saatler bu 12 saatlik çalışma süresine dahil edilmiyor. Biz akşam seti kaldırıp tekrar servisle bir yere bırakılıp oradan eve varana kadar zaten gece oluyor. Gece bazen duş almaya bile vaktin olmuyor, çok az bir süre uyuyup sabah uyanman gerekiyor. Bu süreçte de telefonun 24 saat açık olmalı, çünkü işe dair haberleşmen gerekiyor.”

PATRONLARIN GÖZÜ ÇİN PAZARINDA

Set işçileri bu koşullardayken yapım şirketleri 2024’te Çin pazarına girmeyi ve ihracatta 1 milyar dolar rakamına ulaşmayı hedefliyor. Geçen yıl ihracatını 75 milyon doların üzerine çıkartan Medyapım Group da yeni pazarlara açılma peşinde.

Ortalama 3.5 milyon dolarlık dizi ihracatına imza atan NTC Medya, 2024 yılında yaklaşık 8 milyon dolarlık ihracat yaparak, yüzde 128’lik bir büyüme hedefliyor. Şu an doğrudan ihracatını yaptığı 6 projesi devam eden şirket, bu projelere ek olarak 2 yeni projeyi de ihraç etmeye hazırlanıyor. Ayrıca bu rakamların dışında dolaylı olarak ihracat yapılan 8 proje de dahil olmak üzere toplamda 16 proje için 2024’te yeni pazarlara açılma planı var.