İl dışında tercih yapmak zor, bölümden önce iş arıyorlar

Nisa Sude DEMİREL
İstanbul

Ölçme Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) tercih işlemlerinin bugün tamamlanması bekleniyor. Tercih listelerini tamamlamaya çalışan üniversiteli adayları ise başta barınma olmak üzere temel ihtiyaçlarını nasıl karşılayacağı konusunda endişeli. Öğrenciler, tercih yaparken hayallerinden veya hedeflerinden önce gidecekleri şehrin barınma koşullarını, okurken çalışabilecekleri iş imkanlarını düşünüyor. Kiraların her sene daha da artması, KYK yurtlarında koşulların ve kapasitenin yetersizliği, şehir içi ulaşımın dahi yurttaşların bütçesini zorlaması; öğrencileri ya okulu dondurmaya ya da puanı baka kentlerdeki üniversiteler tutsa bile yaşadığı şehirde okumaya itiyor.

IPSOS’un 2022’de gerçekleştirdiği araştırmaya göre, öğrencilerin yüzde 95’i eğitimleri için gerekli bütçenin kendilerini ve ailelerini zorladığını belirtiyor. Başka kentlere öğrenim için gitmek durumunda olan öğrenciler için en büyük sorun barınma. Yaşadığı şehirden başka şehre giden öğrenciler arasında her dört öğrenciden üçü yurtta kalmayı amaçlıyor. Yurtta kalmayı düşünen öğrencilerin içinde ise her on kişiden dokuzu devlet yurtlarını hedefliyor. Her on öğrenciden biri ise devlet yurdunda yer bulamazsa kaydını dondurup beklemeyi düşünüyor. Her on öğrenciden sekizi devlet yurtlarını da olması gerekenden pahalı buluyor.

"ÖĞRENCİLER GİDECEĞİ ŞEHİRDEKİ İŞLERE BAKIYOR"

Bu sene Antep’te liseden mezun olan Mehmet, tercih yaparken listeye Antep dışında bir il yazmayacak. Antep dışında bir il yazmayı aklından dahi geçirmediğini anlatan Mehmet, “Şehir dışında, özellikle de büyük şehirlerde kira, yemek, hatta ulaşım benim karşılayamayacağım masraflar. Bunların yanı sıra Antep’e gelmek istediğimde gidiş-dönüş bile benim için büyük bir yük olacak” diyor. Maddi zorluklar nedeniyle Mehmet birinci sıraya Gaziantep Üniversitesini yazmış. Ardından kentteki vakıf üniversitelerinin tam burslu bölümleri ve yakın şehirlerdeki üniversiteleri eklemiş. Çevresindeki arkadaşlarını sorduğumuzda ise şöyle yanıt veriyor: “Arkadaşlarım da hep Antep’teki üniversiteleri yazdı. Farklı şehirleri yazan arkadaşlarım da öncesinde şehirdeki iş imkanlarına bakıyor. Örneğin Kıbrıs’ta okumak isteyen arkadaşlarım var çünkü kumarhane veya gazinolarda iş bulup artık orada geçinebileceklerini düşünüyorlar.”

Eğer ekonomik kaygıları olmazsa nasıl bir tercih yapacağını ise “Elbette şehir dışındaki pek çok iyi üniversiteden birini yazardım. Seçeneklerim daha geniş olurdu, kendi isteklerime göre tercih yapardım. Hatta KYK yurtlarının kapasitesi az ve koşulları kötü olmasa bile başka şehirlerden üniversitelere gitmek isterdim. Bugünkü koşullar nedeniyle tercih listeme ekleyemiyorum ama başka türlü olsa kesinlikle şehir dışından birçok üniversite isterdim” diye anlatıyor.

"YURT ÇIKMAZSA OKUYAMAM"

Baver de Diyarbakır’da yaşıyor. Kendisine tercih yaparken nelere dikkat ettiğini sorduğumuzda “Benim durumum da diğer gençlerden farklı değil, nasıl geçineceğime bakıyorum. Ailemin durumu çoğu liseli genç gibi iyi değil” diyor. Uzak mesafedeki hiçbir ilden tercih yapamayacağını söyleyen Baver; turizm rehberi olmak istiyor, bu nedenle sınava dil bölümünden girmiş. Puanı İzmir’de Almanca öğretmenliği okumak için yeterli ancak şehir dışından bir tercih yapmıyor. Baver listede ilk sıraya Diyarbakır yazmış; ardından Van ve Mardin, Batman, Adıyaman. Baver, başka bir ile gittiği zaman kendisine yurt çıkacağı konusunda da şüpheli. Koşullar ne olursa olsun bir öğrenci olarak ‘katlanabileceğini’ söyleyen Baver, “Ancak yurt çıkmazsa gidemem. Ailemin ekonomik durumu bir ev kirasını kaldıramaz. Bizim gibi yoksul ailelerden gelen gençler bu tarz seçimlerden yoksun kalıyor. Puanımız yetse de akademik olarak daha kötü seçenekleri tercih ediyoruz” diye anlatıyor. Yurt çıktığı durumda dahi beslenme gibi temel ihtiyaçlarını dahi karşılamakta zorlanacağını anlatan Baver’in üç kardeşi daha var, babası özel güvenlik olarak asgari ücrete çalışıyor.

Eğer şehir dışında bir üniversite yazsa ve yurt çıkmasa ya özel yurda ya da tarikat yurtlarına mahkum kalacağını vurgulayan Baver, “Ki bu yurtlarda da öğrencilerin nasıl baskıya maruz kaldığını, kaç tane öğrencinin hayatını kaybettiğini biliyoruz. Açlığı gideriyorsun, barınma kalıyor, barınmayı gideriyorsun zorbalık kalıyor. Ülkede yoksul gençlerin okumasına izin verilmiyor artık” ifadelerini kullanıyor.

"İŞ İMKANINDAN DOLAYI İSTANBUL’DAN TERCİH YAPIYORUM"

Ezgi’de ailesiyle Çorlu’da yaşarken iyi bir gelecek hayaliyle lisede Cağaloğlu Anadolu Lisesine yerleşmiş, psikoloji okumak istiyor. Muhtemelen İstanbul Üniversitesinde Psikoloji Bölümü tercihi yapacağını söyleyen Ezgi, “Aslında Ankara’da okumak isterdim, aklımda o vardı. Ancak burada bildiğim bir dershanede bu dönem ders verip para kazanabileceğim bir iş buldum. İstanbul’da tercih yapmamın en önemli ve neredeyse tek nedeni bu” diyor. Şimdi yine yurtta kalacağını söyleyen Ezgi, kendisine KYK yurdu çıkacağını düşünmüyor. Henüz özel yurt fiyatlarına bakmadığını söyleyen Ezgi, “Çünkü bakmaya korkuyorum. İstanbul Üniversitesinin yurtlarının KYK yurdundan daha pahalı olduğunu duydum. Beni zorlayacak ama onun da çıkacağını zannetmiyorum. Özel yurt fiyatları desen eve çıkmaklar neredeyse aynı hale gelmiş. Ne yapacağımı bilmiyorum” diye anlatıyor.

HER 8 ÖĞRENCİDEN BİRİNE YURT VAR

2022-2023 öğretim yılı yükseköğretim istatistiklerine göre, Türkiye’deki 208 yükseköğretim kurumunda toplam 6 milyon 950 bin 142 üniversite öğrencisi var. Gençlik ve Spor Bakanlığından yapılan en yakın tarihli açıklamaya göre ise KYK yurtlarının toplam kapasitesi 876 bin 942. Yani yurt kapasitesi öğrenci sayısının sekizde biri.

İstanbul Planlama Ajansının 2023’te hazırladığı rapora göre İstanbul’da bulunan toplam yurt kapasitesi 135 bin 998. KYK yurtları İstanbul’daki toplam kapasitenin yüzde 29.15’ini oluştururken, üniversitelerin sadece kendi öğrencilerine hizmet veren yurtlar toplam kapasitenin yüzde 29.85. Toplam kapasite içinde en geniş pay ise yüzde 37.18’le özel yurtlara ait. Özel yurtların bir kısmı ise ‘imtiyazlı vakıflara’ yani büyük oranda tarikat ve cemaatlere ait. Sadece İstanbul’da bu vakıflara ait en az 9 bin 840 kapasitelik yurtlar bulunuyor. Bu sayı, İstanbul’daki tüm yurt kapasitesinin yüzde 7.24’üne denk geliyor. 2022-2023 döneminde özel yurtta kalan bir öğrencinin ortalama barınma maliyeti 3 bin 300 TL 2023-2024 senesi için bu miktar 10 bin 360 TL oldu. Bir öğrencinin geçim maliyeti ise aylık 5 bin 127 TL’den 14 bin 83 TL’ye çıktı.

GENÇLERİN İŞ BULMA SÜRESİ BİR SENEDEN FAZLA

TÜİK yükseköğretim istihdam verilerine göre Türkiye’de lisans mezunlarında ortalama ilk iş bulma süresi 14.4 ay, ön lisans mezunlarının ortalama ilk iş bulma süresi ise 15.9 ay. T.C. Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisinin verileri ise üniversite öğrencilerinin iş bulma sürelerinin uzunluğunu ve ilk işlerinde aldıkları ücretlerin düşüklüğünü ortaya koyuyor:

                                                      Tablo 1: Üniversite mezunu gençlerin ilk işlerinde aldığı ücrete göre yüzdelik oranları

                                                     Tablo 2: Üniversite mezunu gençlerin ilk işlerini bulma süresine göre yüzdelik oranları