Üsler, limanlar, yollar, okullar: Afrika'da Türkiye'nin büyüyen izi

Cihan ÇELİK

Türkiye, son on yılda, yandaş sermaye grupları ile Afrika'da hızla yayılan bir güç olarak öne çıkıyor. Bu genişleme, Somali'den başlayarak kıtanın geneline yayılan yatırımlar, sağlanan askeri ve ekonomik desteklerle kendini gösteriyor. Mayıs 2024'te AB Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü tarafından yayımlanan "Türkiye'nin dünyadaki kartları" raporu, Türkiye'nin Afrika'daki stratejik hamlelerini ele alıyordu. (1) Türkiye, 54 ülkeden oluşan Afrika kıtasının 48 ülkesini kapsayan Sahra Altı Afrika’da altyapı yatırımlarını stratejik olarak genişletirken uzun vadeli imtiyazlarla da varlığını derinleştiriyor.

Afrika, dünya krom ve platin rezervlerinin yüzde 90'ını, kobalt arzının yüzde 70'ini ve elmas rezervlerinin yüzde 65'ini barındırıyor. Bu zenginlikler, tüm emperyalistlerin kıtaya ilgisini artırırken, ekonomik ve askeri yatırımlarla bu kaynakları kontrol altına alma mücadelelerini de yoğunlaştırıyor.

Genç nüfusu, ucuz iş gücü ve zengin doğal kaynaklarıyla Sahra Altı Afrika, AKP döneminde palazlananlar başta olmak üzere Türkiye sermayesinin da iştahını kabartıyor. Tüm yatırım ve ‘dostluk’ anlaşmalarının, Türkiye’nin Sahra Altı Afrika’da askeri varlığını artırma girişimlerinin, vakıflardan Diyanete, THY’den AA’ya kadar devletin tüm imkanlarının seferber edilmesinin temelinde de bu var.

TÜRKİYE’NİN AFRİKA REPERTUVARI: CEMAAT OKULLARINDAN İHA’LARA

Türkiye’nin kurumlarıyla, sivil toplum kuruluşları ve şirketleri ile Afrika’ya gözünü dikmesinin ilk hamlesi 2005’in “Afrika Yılı” ilan edilmesine dayanıyor. Aynı yıl Afrika Birliğinde gözlemci statüsüne geçen Türkiye, İstanbul'da düzenlenen ilk Türkiye-Afrika zirvesiyle 2008 yılında Birliğe stratejik ortak oldu. Bugüne kadar en az dört ortak zirve düzenlendi. Düzenlenen ekonomik ve ticari forumların yanı sıra Erdoğan da 30 Afrika ülkesine yaptığı ziyaretlerle Türkiye'nin kıtadaki etkisini artırmak için ne kadar istekli olduğunu gösterdi. Son 20 yılda Afrika'ya en fazla büyükelçilik açan ülke olan Türkiye, 2002'de 12 olan elçilik sayısını 2024 itibarıyla 44’e çıkardı.

Afrika deyince ilk akla gelen mefhumlardan biri elbette Gülen Cemaati. Cemaat Afrika’ya özel bir ilgi gösterip özelikle çok sayıda okul aracılığıyla kıtaya yayılmıştı. 15 Temmuz 2016'daki darbe girişiminden sonra bu okulları devralmak amacıyla Türkiye Maarif Vakfı kuruldu. Bugün vakfın 52 ülkede 443 okul, 1 üniversite, 21 eğitim merkezi ve 39 yurdu bulunuyor.

Devletin olanakları ile beslenen Türkiye Maarif Vakfına bu yıl Erdoğan'ın imzasını taşıyan kararla Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinden 5.7 milyar lira kaynak aktarılmasına karar verildi. Vakfa, yaklaşık olarak, 2019’da 422 milyon TL, 2020’de 259 milyon TL, 2021’de 1.1 milyar TL, 2022’de 1.9 milyar TL, 2023’te 3 milyar TL aktarılmıştı.

Türkiye’nin dış yatırımlarını organize eden Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) aracılığıyla da pek çok ülkede hastane açıldı. Somali’deki hastane Recep Tayyip Erdoğan’ın adını taşıyor. 2015’te hastanenin açılışına bizzat katılmıştı. Nijer'de de Türkiye-Nijer Dostluk Hastanesi bulunuyor. Yılbaşında Libya TİKA arasında Trablus'ta "Libya-Türkiye Mesleki Eğitim Merkezi" açılması konusunda anlaşmaya varılmıştı. Kıtadaki faaliyetlerin bir diğer aracısı da Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı Diyanet Vakfı.

Türkiye, Afrika'daki siyasi ve askeri varlığını 2008’den bu yana genişletiyor. Özellikle, 2021 ve 2022 yıllarında birçok ülkeye Bayraktar TB-2 İHA'lar, zırhlı araçlar ve personel taşıyıcıları sattı. İHA satışları ile birlikte askeri eğitim de veriliyor. 2017 yılında Somali’nin Mogadişu' kentinde kurulan Camp Turksom, Türkiye’nin en büyük yurt dışı askeri üssü. Burada Somali ordusuna eğitim veriliyor.

SAHRA ALTI AFRİKA’YLA TİCARET: HACMİ

Türkiye’nin Sahra Altı Afrika ile ticareti özellikle 2013 ve 2023 arasında önemli ölçüde arttı. Güney Afrika, Nijerya, Fildişi Sahili, Gana ve Sudan, Türkiye'nin en önemli ticaret ortakları. 2023’te bu ülkeler, toplam ticaret hacminin yüzde 41'ini oluşturdu. Türkiye ile Sahra Altı Afrika arasındaki ticaret 2003’ten 2023'e yüzde 800 arttı. 2023’te bölgeye yapılan ihracat 7.1 milyar avro, ithalat 2.8 milyar avro oldu.

2014-2022 yılları arasında Sahra Altı Afrika'ya yapılan toplam resmi kalkınma yardımı (ODA) ödemeleri ise 812 milyon avro. Bu yardımdan en büyük payı yüzde 56.61 ile Somali aldı. Erdoğan, 2020’de Somali'nin IMF’ye olan 3.5 milyon dolarlık vadesi geçmiş borcunu da ödemişti.

Türk özel sektörünün yurt dışındaki ilişkilerini yönetmekle görevli Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Sahra Altı Afrika'da 2014'te 16 olan konsey sayısını 2023'te 44'e yükseltti. Buna karşılık, Fransa sermayesinin ihracat artışını teşvik etmekten sorumlu olan Business France'ın 27 ülkeyi kapsayan 8 bölgesel ofisi, İtalyan ticaret ve yatırım ajansının ise 28 ülkeyi kapsayan 9 ofisi bulunuyor. Bu anlamda Türkiye’nin daha yaygın bir varlık gösterme çabasında olduğu görülüyor.

Türkiye’nin Sahra altı Afrika’daki doğrudan yabancı yatırım (FDI) stoku ise 2022'de 379 milyon avro ile sınırlı kaldı. Buna karşılık, aynı yıl Çin’in FDI stoku 35.8 milyar avro, Fransa’nınki 41.8 milyar avro oldu.

Türk özel sektörünün kıtaya girişi 2005’te Sudan’ın başkenti Hartum'daki Ael Mek Nimir köprüsünün inşası gibi daha küçük projelerle başlarken, bugün büyük ölçekli "merkez" altyapı işlerine dönüştü. Konferans merkezleri, oteller, stadyumlar, üniversiteler, finans merkezleri inşa ediyor; deniz ve hava limanları, demir yolu gibi pek çok alanda faaliyet gösteriyorlar. Ticaret Bakanlığının açıklamasına göre Türk müteahhitleri Afrika kıtasında 87 milyar dolar değerinde proje üstlenmiş durumda.

Afrika'ya en çok yatırım yapan Türk şirketleri arasında, özellikle Senegal, Kongo, Nijer, Ruanda'daki yatırımlarıyla dikkat çeken Summa AŞ; Mozambik, Fildişi ve Senegal dahil birçok ülkede yatırımı bulunan Limak; Etiyopya ve Tanzanya'da demir yolu yatırımları yapan Yapı Merkezi; Mozambik, Gana dahil birçok ülkede elektrik hizmeti veren Karadeniz Holding (Karpower); Somali, Gine, Kongo ve Gambiya’da liman işletmelerini üstlenen Albayrak AŞ bulunuyor.

Bu şirketlere biraz yakından bakalım:

LİMANLARDA ALBAYRAK, İNŞAATTA SUMMA

Summa AŞ ve Albayrak Grubu gibi şirketler, Sahra Altı’da birçok havaalanı ve liman inşasını yaptı ve uzun vadeli işletme imtiyazları elde etti. Stratejik olarak konumlanmış bu altyapılar, petrol ve ham madde gibi temel kaynaklar için ana deniz yollarında yer alıyor.

ALBAYRAK GRUBU

Afrika’daki liman işletmeciliğinde en önemli sermaye grubu Albayrak Grubu. 2003’te Türkiye’de Trabzon Limanı ile sektöre giren Albayraklar, 2014’te Somali (Mogadishu Limanı), 2019’da Gine (Conakry Limanı) ve 2024’te Kongo’da (Pointe-Noire Limanı) üç liman işletme hakkına sahip oldu. Yakın zamanda Albayrak Grubunun Gambiya’daki Banjul Limanının işletme hakkını aldığını da öğrendik. Ülkenin tek ticaret limanı olan Banjul Limanını 20 milyon avroya yenileyecek olan Albayraklar, ayrıca Sanyang Derin Deniz Limanının da temelini atacak. Sanyang devreye girince Banjul devre dışı bırakılacak. Banjul Limanının daha sonra lüks küçük bir kente dönüştürülmesi planlanıyor.

Albayraklar, Gine’de liman işletmeciliğinin yanı sıra temizlik ve katı atık hizmetlerinden toplu taşımaya, inşaattan tarıma kadar birçok alanda var. Albayrak, limanla girdiği Gambiya’da da aynı sistemi kurmayı planlıyor.

Albayrak Grubunun başlattığı liman işletme işine Yıldırım Holding de katıldı. Nisan 2024’te Gana’daki Takoradi Limanının işletme hakkını alan Yıldırım Holding, Liberya pazarına girmek için de görüşmelerde bulundu.

ERDOĞAN'LA BÜYÜDÜ

2002-2023 yılları arasında 5 dönem AKP milletvekilliği yapan Nurettin Canikli, Ocak 2024'te Albayrak Grubu yönetim kurulu başkan yardımcılığı görevine atandı. 2004-2007 yılları arasında KİT komisyonu başkanı, 2007-2014 yılları arasında AKP grup başkan vekili, 2020-2023 yılları arasında AKP’de ekonomiden sorumlu genel başkan yardımcısı, 62. hükümette gümrük ve ticaret bakanı, 65. hükümette başbakan yardımcısı ve milli savunma bakanı olarak görev yaptı. Albayrak Holdingin yönetiminde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yakın arkadaşı Nuri Albayrak ile 5 kardeşi yer alıyor.

1997'de özelleştirilen Ereğli Entegre Tekstil Fabrikasını, 2003'te SEKA Balıkesir Kağıt Fabrikasını, 2004'te TÜMOSAN'ı 2018'de Erzurum ile Erzincan Şeker Fabrikalarını satın alan Albayrak Grubunun şirketleri kamudan aldığı devasa ihalelerle gündeme gelmişti. Albayrak Grubu, 2007 yılında kurulan TVNET televizyon kanalının ve Yeni Şafak gazetesinin de sahibi.

SUMMA AŞ, LİMAK…

Sahra Altı’da birçok havaalanı inşasında ise karşımıza Summa İnşaat çıkıyor. Summa, Limak ile Senegal’de Blaise Diagne Havalimanının inşaatını 2017’de tamamladı. Havalimanının yüzde 33'lük hissesi Limak gurubuna ait. Limak Çimento’nun, Mozambik'te çimento fabrikası bulunuyor. Sanko Holding de İnci Grup ile birlikte Fildişi Sahili’nin ticari merkezi konumundaki Abidjan’da beton santrali kurmuştu.

Summa İnşaat ile devam edersek havalimanı işini aldığı Senegal’de konferans merkezi, fuar merkezi, otel, istasyon, stadyum da yapmış durumda. Sierra Leone’de bir, Nijer’de iki havalimanı yapan Summa, 2018’de Sudan’ın başkenti Hartum’da kurulacak yeni havaalanının ihalesini de kazanan şirket oldu. Gine Bissau’daki havalimanı yapımına da 2023’te başladı.

Gabon ile üniversite hastanesi inşası için anlaşma imzaladı. Uganda ile şehir stadyumu yapılması için anlaşma imzaladı. Konferans merkezi, otel, üniversite yaptığı Ruanda’da stadyum yaptı. Ekvador Gine’sinde kongre merkezi, hükümet binası, AVM yaptı. Kongo’da kongre merkezi ve otel yaptı.

Senegal Vergi ve Alanlar Genel Müdürlüğü Temmuz 2024'te Summa'nın Hazineye olan 23 milyar CFA franklık (1 milyar 250 milyon TL) borcunu tahsil etmek için kamyonlar, makineler, beton santralleri, hidrolik ve mekanik kepçeler, yükleyiciler, buldozerler ve vinçlere el koydu. Summa grubunun el konulan varlıkların satışına itiraz etmek üzere temyiz başvurusunda bulunduğu bildirilmişti.

MİLVEST: Havalimanı yenilemesi işindeki bir diğer holding ise Miller. Miller’e bağlı inşaat şirketi Milvest Kongo’da havalimanının yenilenmesi, şehir stadyumu, spor salonu projelerini aldı. Kongo’da büyük bir kongre merkezi inşa etti.

FAVORİ LLC: Somali’de ise Aden Abudulle Uluslararası Havalimanının işletme hakkını 2013’te 20 yıllığına Kozuva Şirketler Grubunun iştiraki Favori LLC aldı. Favori LLC, THY’nin havalimanı güvenliğini de sağlıyor. Kozuva Grubu yolcu garantili Adana Çukurova Havalimanı ihalesini de almıştı. Süleyman Kozuva, AKP’nin Çorlu belediye başkanı ve 2023’te de Tekirdağ milletvekili aday adayı olmuştu.

THY: Geçtiğimiz günlerde yurt dışı uçuşlarda TÜGVA, Okçular Vakfı, İsmailağa Derneği gibi iktidarla iltisaklı oluşumlara yıllardır "ayrıcalık" tanındığı ortaya çıkan Türk Hava Yolları, 36 Sahra Altı Afrika ülkesinde 45 noktaya uçuş gerçekleştiriyor.

SİLAH SATIŞI: EN BÜYÜK PAZAR NİJERYA

2014’te Nijerya’ya silah taşındığı iddiaları yalanlansa da sonrasında açıklanan rakamlar hem Sahra Altı Afrika’yla hem de Nijerya’yla silah ticaretinin arttığını gösterdi. Buna göre Türkiye, Sahra Altı Afrika’ya yüzde 6.3 ile en çok silah tedarik eden 4. ülke olurken, en fazla satış Nijerya'ya yapıldı.

SURİYELİ MİLİSLERİN NİJER'E GÖNDERİLDİĞİ İDDİASI

Bu yıl da Türkiye'nin Suriyeli silahlı grupları Afrika’ya gönderdiği iddiası gündeme geldi. Londra merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevinin (SOHR) haber sitesi Suriyeli milise dayandırdığı haberinde aylık 1500 dolar maaşla Türkiye tarafından Afrika’ya götürülen Suriyeli silahlı grup üyelerine yaralanmaları halinde 35 bin dolar, ölmeleri halinde ailelerine 60 bin dolar ödeneceği iddiası yer aldı. İddiayı haberleştiren AFP’ye konuşan milisler ise SADAT’ın adını vermişti. AFP’nin ulaştığı ve Nijer’e gitmeye hazırlanan 3 kişi özel güvenlik şirketi olarak tanımladıkları SADAT ile anlaşma imzaladıklarını söylemişti.

TOSYALI

Türkiye Varlık Fonunun (TVF) yönetim kurulu üyesi olan ve Erdoğan’a yakınlığıyla bilinen Fuat Tosyalı’nın şirketi Tosyalı Holding, Senegal’de çelikhane ve haddehane kurdu. Senegal’de “özel ekonomik bölge” statüsünde endüstri bölgesi de oluşturmak istiyor. Tosyalı Angola’da da 2 milyar ton demir cevheri rezervi bulunan Kassinga Bölgesi’nde cevher ve parça cevher çıkarmak istiyor. Fuat Tosyalı aynı zamanda DEİK/Türkiye Afrika İş Konseylerinin de Koordinatör Başkanı.

Limak, İskenderun limanının özelleştirme ihalesini alırken, Tosyalı Holding de denizi doldurmuştu.

Geçen yıl, Tosyalı Holdinge ait demir çelik fabrikası Tosçelik’te meydana gelen patlamada bir işçi hayatını kaybetmişti. Tosyalı Holding sahiplerinden Mehmet Fatih Tosyalı 2019 seçimlerinde AKP’den İskenderun belediye başkanı olmuştu.

ÇALIK HOLDİNG

AKP döneminde en hızlı yükselen gruplardan biri olan ve son olarak Erzincan İliç'te yaşanan maden katliamının ortaklarından Çalık Holding, Afrika’da da maden, enerji, finans alanlarında faaliyette. Senegal, Gine, Malawi, Moritanya gibi Sahra Altı Afrika ülkelerinde çok sayıda HES ve enerji santral projesi alan Çalık Türkiye'de, özelleştirmeler, TOKİ ihaleleri, yurt dışı anlaşmaları ve uygun kredi koşullarıyla enerjiden telekoma, finanstan tekstile, inşaattan medyaya kadar birçok sektörde hızla büyümesiyle biliniyor.

KARADENİZ HOLDİNG GRUBU

Enerji gemisi filolarına sahip olan Karadeniz Holding iştiraklerinden Karpowership, platform ya da gemi üzerine kurulu, LNG, doğal gaz ve fuel oil ile çalışabilen yüzer enerji santrallerine sahip. 2010’dan bu yana 40 Powership üreten şirket; Gana’nın yüzde 23, Mozambik’in yüzde 10, Gambiya’nın yüzde  60, Sierra Leone’nin yüzde 80, Gine Bissau'nın yüzde 100, Senegal'in yüzde 15, Gine Konakri’nin yüzde  10, ve Fildişi Sahili’nin yüzde 7.5 elektrik ihtiyacını karşılıyor. Şirket Sudan’a da elektrik satıyor.

Karpowership, 2023’te borcu nedeniyle Gine Bissau'ya elektrik tedarikini kesmişti. Şirkete olan 48 milyon dolarlık borcun bir kısmının ödenmesi sonrası elektrik tekrar verilmeye başlanmıştı. Reuters'e konuşan Doktor Jeredine George, hastanelerde elektrik kesilmesi sonucu ana çocuk hastanesindeki bir bebeğin hayatını kaybettiğini duyurmuştu.

AKSA ENERJİ

Kazancı Holdinge ait olan Aksa Enerji de 2015’te Gana Cumhuriyeti’nde elektrik santral kurulumu ve garantili enerji satış anlaşması ile Afrika’ya girdi. Aksa Enerji'nin Madagaskar, Mali ve Kongo'da da elektrik santralleri bulunuyor. Aksa Enerji’nin Gana, Madagaskar ve Mali santralleri 2017'de elektrik üretimine başladı. 

FT’DEN ‘AKSA ENERJİ GANA’DA RÜŞVET DAĞITTI’ İDDİASI

İngiliz Financial Times (FT) gazetesi, 2020'de AKSA Enerji'nin, Gana’da elektrik santrali yapımı için, ABD'li Goldman Sachs’tan sağladığı finansmanla 4.5 milyon dolar rüşvet dağıttığını öne sürmüştü. FT, rüşvete aracılık yaptığı iddiasıyla Goldman Sach hakkında ABD'de suç duyusunda bulunulduğunu yazmıştı. AKSA'dan rüşvet aldığı ve rüşveti koordine ettiği iddia edilen Goldman Sach’ın Londra’daki yöneticisi Asante Berko, Genel Müdürlük görevini yürüttüğü Gana'nın önemli petrol rafinerisi Tema Oil Refinery’deki görevinden istifa etmişti.

YAPI MERKEZİ İNŞAAT

Yapı Merkezi İnşaat ise Sahr Altının doğusunda limanları kara ülkelerine bağlayan demir yollarına ağırlık veriyor. Tanzanya’da hızlı tren ihalesini alan Yapı Merkezi 1000 km’den fazla yeri içeren demir yolu hattı inşaatı faaliyetine devam ediyor. Denize kıyısı bulunan Tanzanya'da yapılan Darüsselam-Mwanza demir yolu Uganda, Ruanda, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Tanzanya limanını birbirine bağlıyor. Şirket, Etiyopya’nın kuzeyi ile merkezdeki Djibouti Limanı arasına da 390 km uzunluğunda bir demir yolu hattı, Senegal'de ise başkent Dakar ile AIBD Havalimanı arasında hızlı tren hattı yapıyor.

2023'te Tanzanya'daki demir yolu şantiyesinde çalışan ve aylarca maaşını alamayan yaklaşık 2 bin işçinin grevi kazanımla sonuçlanmıştı. 2022'de de Yapı Merkezi İnşaat Şirketinin Etiyopya demir yolu projesinde çalışırken işten atılan ve aylarca kıdem ile ihbar tazminatları ödenmeyen işçiler haklarını alabilmek için mücadele etmişti.

Geçiş garantili yap-işlet-devret modeli ile yapılan Çanakkale Köprüsü ihalesini de Yapı Merkezi, Güney Kore sermayeli iki şirket ve Limak ile birlikte almıştı.

MNG HOLDİNG

MNG Holdingin iştiraki MNG Gold, Afrika’da Liberya’da iki, Burkina Faso’da bir altın madeni bulunuyor. MNG’nin şirketi Mapa İnşaat da 2013 yılında Uganda’nın en büyük enerji santrali inşaatına ilişkin ihaleyi kazanmıştı. Ancak daha sonra bu ihale Çin’e verilmişti.

MNG Holdingin altın madenciliği şirketi Avesoro Resources'a ait Liberya’daki altın madeninde ekim 2023'te meydana gelen kazada 1 işçi ölmüş, 2 işçi yaralanmıştı. Liberya medyası madende daha önce de kaza olduğu, bir dizi güvenlik sorunu yaşandığını belirtmişti. 

KOÇ HOLDİNG

Koç Holding, 2011’de Güney Afrika'nın en büyük beyaz eşya üreticisi olan Defy'i satın almıştı. 

KİRALIK ARAZİLERDE ‘HAYALET TARIM’

Erdoğan’ın 2017'de 100'den fazla iş insanıyla Sudan'a ziyaretinde 22 iş birliği (13'ü devlet, 9'u özel sektör düzeyinde) anlaşması imzalandı.

2018'de MTA ile Sudan arasında altın ve ilgili maden aranması ve işletilmesi için imtiyaz anlaşması, 2018’de TPAO ile Güney Sudan sınırında zengin petrol yatakları bulunan Abyei’de iki noktada sondaj için anlaşması imzalandı.

Türkiye ile Sudan arasında 2019'daki anlaşma çerçevesinde Sevakin Adası restorasyon için denilerek 99 yıllığına Türkiye'ye tahsis edildi.

2018’de Denizli Şirketi, Sudan'ın Kızıldeniz eyaletinde altın aramak için adım attı, Sudan Maden Bakanlığı, Denizli Şirketi ile Sudanlı "Business Haidar Mining" şirketinin ortaklık anlaşması imzaladığını açıkladı.

AKP, 2013 yılında Sudan'da tarım yapmak için girişimlerde bulunmaya başladı. 780 bin 500 hektarlık arazi 99 yıllığına kiraladı. Yüzde 80'i Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne (TİGEM), yüzde 20'si Sudan'a ait Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık AŞ kuruldu. Şirket Sudan'da tarımsal üretim yapılacağı ve Türk tohumu üretileceği iddiasıyla kuruldu. Ancak 2023'te tasfiye edildi ve hiçbir üretim faaliyeti başlatılmadı. Türkiye bu devlet şirketine ve şirket yöneticilerine milyarlarca lira kaynak ve huzur hakkı ile ikramiye aktardı. TİGEM Nijer’de de 1 milyon hektarlık alan kiralamıştı.

Türkiye Sudan'ın hem ithalat hem ihracatında 6. sırada yer alıyor. Türkiye'nin Sudan'a ihracatı 250 milyon civarında. 

SERMAYENİN SAHRA ALTI’DA ARAZİ KİRALAMALARI

Sahra Altı Afrika ülkelerinde arazi kiralamayı sadece devlet yapmadı. Ceyhan Girişimci İş Adamları Derneğinin üyeleri Sudan'da 20 bin dönümlük alana inşa edilmiş bir süt işleme çiftliğini, Altınbaş Holdingin sahibi İmam Altınbaş, Else Tekstil Yönetim Kurulu Başkanı Seyfettin Koçak ve Özaltın Tarım’ın ortağı Kasım Külek Öz'ün oluşturduğu şirket Etiyopya'da 30 bin hektarlık arazi, Pınar Un’un Eski Genel Müdürü Muammer Öksüzhan Tanzanya'da 30 bin dönümlük arazi, Ali Demir İnşaat ve Gıda adlı şirket Zambiya'da 5 bin dönüm arazi, Anatolia Agroculture adlı şirket Nijerya'da 5 bin dönüm arazi kiralamıştı.