Erişim engelini değerlendiren Uyanık: Türkiye sansür tarihine adını altın harflerle yazdırdı

Gözde TÜZER

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından Instagram'a erişim engeli getirilmesi, Anayasa Mahkemesinin (AYM) sitesine erişim engeli getirilmesi ve AYM’nin İletişim Başkanlığının "Dezenformasyona karşı faaliyette bulunmak" yetkisini iptal etmesi… Türkiye 2 gündür “sansür”le yaşıyor.

İletişim Uzmanı ve Toplumsal Bilgi ve İletişim Derneği Kurucu Yönetim Kurulu Üyesi Şevket Uyanık; Instagram sansürü ya da engellemesinin, Türkiye’nin sansür tarihine adını altın harflerle yazdığını söylerken “Sansür aşılabilir. Önemli olan, bu zihniyetin aşılabilmesi” dedi.

"TOPLUMSAL HASSASİYETLER" VURGUSU

Türkiye’de 57 milyon kullanıcısı bulunan Instagram’a BTK tarafından erişim engeli getirildi. İletişim Başkanı Fahrettin Altun’un Instagram’dan rahatsız olduğu bilinen bir gerçekti. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Instagram’a erişim engeli kararı alırken "toplumsal hassasiyetler"i gözettiklerini söyledi. AYM ise 2 Ağustos akşamında “Anayasa Mahkemesinin internet sayfasına erişimde yaşanan sorunlar giderilmiş ve sayfa erişime açılmıştır” dedi.

YARGIYA TAŞINDI

Ankara Barosu, Instagram engeli hakkında Ankara 10. İdare Mahkemesine yürütmeyi durdurma davası açtı. Barodan yapılan açıklamada kararın temel hak ve özgürlükleri ortadan kaldıran ve kanunun çizdiği sınırları aşan nitelikte olduğuna vurgu yapıldı.

Instagram yasağını yargıya taşıyan bir diğer kurum ise MLSA oldu. Erişim engeli nedeniyle ifade, basın, bilgiye erişim ve haberleşme özgürlüklerinin ihlal edildiğini belirten MLSA, BTK’nin işleminin durdurulmasını ve iptalini talep etti.

"ÖNEMLİ OLAN ZİHNİYETİN AŞILABİLMESİ"

Konuya dair konuştuğumuz İletişim Uzmanı ve Toplumsal Bilgi ve İletişim Derneği Kurucu Yönetim Kurulu Üyesi Şevket Uyanık sözlerine “Bu Instagram sansürü ya da engellemesi ile, Türkiye sansür tarihine adını altın harflerle yazdı” derken; Instagram’ın, Türkiye’de 16-64 yaş arası insanlar tarafından en çok kullanılan sosyal medya platformu olduğunu vurguladı.

“Böylesi güçlü bir platformun engellenmesi, engelleme sebebini de aşan bazı unsurlar içeriyor. Sansürün sebebini herkes biliyordur. Ama ‘sebep’ çok da önemli değil gibi. Demek ki yasaları/kanunları, toplumu kısaca her şeyi hiçe sayarak ‘fişi çekme’ hakları var” diyen Uyanık, sorgulanması gereken daha derin bir mevzu olduğunu vurguladı ve şöyle dedi: “Bu bana, eski sansür zamanlarında ‘Ben giriyorum, şöyle yapın girin’ minvalinde cümleler yazan insanları hatırlattı. Girmek mesele değil. Sansür aşılabilir. Önemli olan, bu zihniyetin aşılabilmesi.” 

INSTAGRAM’I SANSÜRLEDİNİZ DİYE "GERÇEK" DEĞİŞTİ Mİ?

İfade Özgürlüğü Derneğinin verilerine göre Türkiye’de 600 bine yakın alan adı ve web sitesinin engelli olduğunu, Wikipedia’nın yıllarca sansürlendiğini hatırlatan Şevket Uyanık “Siz bu siteleri kapattınız diye ya da işte Instagram’ı sansürlediniz diye oradaki ‘gerçek’ değişti mi?​” diye sordu. Uyanık şöyle dedi: “Görmek istemediklerinizi halk bu bilgi dünyasında zaten bir şekilde görür. Devlet kaçıncı kez bu streisand etkisini yaratıyor ben artık sayamıyorum. İşin bir komik tarafı da şu, sansürü yaparken bazen de ellerine yüzlerine bulaştırıyorlar. Biliyorsunuz, AYM, İletişim Başkanlığı bünyesinde ‘manipülasyon ve dezenformasyonla mücadele’ için kurulan Stratejik İletişim ve Kriz Yönetimi Dairesi Başkanlığı ile ilgili Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yapılan düzenlemeyi iptal etti. Komik tarafı, AYM’nin X hesabından yapılan paylaşım silindi. Sonra bu kararın AYM’nin sitesinden de kaldırıldığını gördük. Ardından sıvama geldi ve ‘yoğunluk’ sebebiyle bunların yaşandığı söylendi. Yiyen, yedi.”

"KURUMLARA DESTEK VERİLMELİ"

Uyanık son olarak kullanıcılara da uyarı yaptı: “Bizlere düşen ‘neden sansürlenmiş’ sorusu ya da ‘Ben giriyorum ya’ rahatlığı olmamalı... İnternet özgürlüğü mücadelesi veren kurumlara destek vermeli, katkı sunmalıyız. Eğer bunu yapmazsak, sansürün nedenini de bilemeyeceğiz ve o çok sevdiğimiz platformları da açamayacağız.”

FACEBOOK DİYANETİN VİDEOSUNU SİLDİ, HESABINI KISITLADI

Facebook, Hamas Lideri İsmail Haniye için Ayasofya Camii’nde kılınan cenaze namazının videosunu paylaşan Diyanet İşleri Başkanlığının hesabını kısıtladı.

Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş’ın Ayasofya Camii’nde Haniye için cuma günü kıldırdığı cenaze namazının videosu, Diyanetin sosyal medya hesaplarından paylaşıldı. Kısa süre sonra Facebook videoyu sildi.

Ayrıca platform, başkanlığın hesabında reklam ve canlı videolar oluşturma, arama başlatma özelliklerine de kısıtlama getirdi.

"MERKEZ, HUKUKİ DAYANAĞINI KAYBETTİ"

AYM’nin İletişim Başkanlığının ‘Dezenformasyona karşı faaliyette bulunmak’ yetkisini iptal etmesi ile birlikte İletişim Başkanlığı bünyesindeki ‘Dezenformasyonla Mücadele Merkezinin ne olacağı tartışma konusu oldu. MLSA Eş Direktörü Veysel Ok, merkezin varlık sebebinin ortadan kalktığını belirtti.

Anayasa Mahkemesi, 2 Ağustos’ta yayımladığı kararında, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile İletişim Başkanlığına verilen “Türkiye Cumhuriyetine karşı … dezenformasyona karşı faaliyette bulunmak” yetkisini, temel hak ve özgürlüklerin Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenemeyeceği gerekçesiyle iptal etti.

İletişim Başkanlığı ise karar üzerine yaptığı açıklamada, Dezenformasyonla Mücadele Merkezinin çalışmalarının Anayasa Mahkemesi kararından etkilenmeyeceği belirtildi.

MLSA’da yer alan habere göre; Eş Direktör Veysel Ok, Anayasa Mahkemesinin iptal kararı ile İletişim Başkanlığının dezenformasyon ile mücadeleye ilişkin herhangi bir tedbir alamayacağını dolayısıyla Dezenformasyonla Mücadele Merkezinin hukuki dayanağını kaybettiği görüşünde. MLSA Eş Direktörü Veysel Ok; “Çok açık ki Anayasa Mahkemesi, Dezenformasyonla Mücadele Merkezinin bilgiye ve iletişim araçlarına yönelik sansür yetkisini iptal etti. Aksi yöndeki bilgi paylaşımları ise dezenformasyonun ta kendisidir” diyerek, İletişim Başkanlığının açıklamasını eleştirdi.

"DEZENFORMASYONLA MÜCADELE MERKEZİ" NEDİR?

İletişim Başkanlığı tarafından kuruluşu, 5 Ağustos 2022’de duyurulan ‘Dezenformasyonla Mücadele Merkezi’, sosyal medya hesabından ve yayımladığı ‘dezenformasyon bülteni’ üzerinden dezenformasyon denetimi yaptığını iddia ediyor. Merkezin web sitesinde yer alan açıklamada, merkezin amacı “Gerek yurt içi gerek yurt dışı kaynaklı algı operasyonlarının, komplo teorilerinin ve manipülasyon girişimlerinin önemli bir parçası olan dezenformasyonun erken aşamada tespitini ve eş zamanlı olarak ele alınmasını hedefler” olarak belirtiliyor. (MEDYA SERVİSİ)