Nedir? | İş yerinde cinsiyet eşitsizliği nedir?

Sinan CEVİZ

İş yerinde cinsiyet eşitsizliği en kaba hali ile, kadın ve erkek çalışanların eşit olmayan muameleye tabi tutulduğu durumlardır. Bu eşitsizlik maaş, terfi, iş fırsatları, iş koşulları ve mesleki gelişim gibi alanlarda görülür. Mesleklerde işçilerin cinsiyetlerine göre konumlandırılması ve eşit hakların tanınmaması ve buna bağlı uygulamaların toplamı iş yerlerinde cinsiyet eşitsizliği olarak ifade edilebilir.

İş yerlerindeki ayrımcılık toplumun her alanında kadına yönelik ayrımcılığın bir yansıması olarak karşımıza çıkar. Kapitalizmde kadının değersizleştirilmesi, fabrikalarda da kadın emeğinin değersizleştirilmesi olarak karşımıza çıkar.

Temel ayrımcılık örnekleri nelerdir?

Eşit işe eşit ücretin uygulanmaması en yaygın eşitsizlik örneği olarak karşımıza çıkar. Ayrıca cinsel taciz de cinsiyet eşitsizliğinin en somut sonuçlarından biridir. Yine kadınların annelik hakkının deyim yerindeyse kullanılamaz hale getirilmesi de yaygın yaşanan örnekler arasındadır. İşe alımlarda beceri ve liyakat gibi kıstaslardan ziyade başvurularda kadınların daha az tercih edilmesi gibi ayrımcılık örnekleri de yaşanmaktadır.

Patronlar cinsiyetler arasında eşitsiz uygulamalarda bulunabilir mi?

Patronlar cinsiyetler arası eşitsiz uygulamalarda bulunamaz. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesinde “İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz” hükmü bulunur.

Ancak yaşanan eşitsizliklere itiraz etmeleri durumunda işçilerin yaşadıklarını ispatlamakla yükümlü olmaları gerekir. İhlalin veya ayrımcılığın ispatı halinde ise tazminat, haklı fesih gibi haklar tanınmıştır. Yine iş kanunun 74. maddesinde gebelikle ilgili haklar düzenlenmiştir. Ancak şunu açıklıkla belirtmek gerekir ki, bu konuda caydırıcı bir önlem yoktur, tüm bu yasal düzenlemeler doğrudan cinsiyet ayrımcılığını önlemeye yeterli değildir.

Kadın işçi ile erkek işçinin ücreti aynı olmak zorunda mı?

Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz. Dolayısıyla patronlar kadınların aleyhine bir ücret uygulaması yapamazlar.

Kadınların lehine pozitif ayrımcılık yapılabilir mi?

Kapitalistler “toplumsal cinsiyet eşitliği”ni bir kavram olarak sıkça kullanmakta ve bu konuda kimi projeler gerçekleştirmektedir. Ancak cinsiyet eşitsizliği patronlar tarafından sıkça sanki kapitalizmden ayrı bir sorun olarak öne sürülür. Örneğin birkaç sene önce Boyner, bünyesinde çalıştırdığı kadın işçilerin ücretsiz savunma sporları öğrenebileceği bir projeyi hayata geçirdiklerini duyurmuştu. Ancak Boyner’e bağlı Altınyıldız’da çalışan işçiler ise düşük ücretle ve kötü koşullarda çalışıyor. Bu örnek kapitalizmin kadınları bir obje olarak gördüğünü gösteriyor. Ancak kapitalist sistem içerisinde sonucundan bağımsız elbette kadınlar lehine pozitif ayrımcılıklar yapılabilir.

İş yerlerinde cinsiyet eşitliği nasıl sağlanabilir?

İş yerlerinde cinsiyet eşitliği, nihai olarak doğrudan tüm eşitsizliklerin ortadan kaldırılması ile mümkün olabilir. Ancak şimdiden elbette yapılabilecekler vardır. Bu da yine örgütlü olmakla doğrudan ilgilidir. Bu konuda Kadıköy Belediyesinde imzalanan bir toplu iş sözleşmesindeki kimi maddeleri örnek gösterebiliriz.

2021 yılında imzalanan TİS’te yer alan bazı maddeler şu şekildeydi:

- Kadın işçilere yönelik cinsel taciz vakalarında, kadının adli makamlara başvurması kaydıyla, kadın işçinin beyanı esas olarak kabul edilecek. Kadının kendini rahat ifade edebilmesi ve yaşananları özgürce anlatabilmesi için 5 kişiden oluşan disiplin kurulunun en az 3 üyesi kadın olacak.

- İş yerinde biri toplumsal eşitlik biriminden olmak üzere 3 çalışan ve 2 sendikalı işçinin yer alığı 5 kişilik mobbing kurulu oluşturulacak. Kadın ve erkek işçi fark etmeksizin işçinin yaşadığı mobbingin değerlendirileceği kurulun üye sayısının yarısından fazlası erkek olamayacak. Kadın işçiler ayda bir gün regl izni kullanacak

- Zabıta, temizlik işçileri gibi standart kıyafetlerin kullanıldığı birimlerde kadınların bedenlerine uygun kıyafetler verilecek.

- Sözleşmede 8+8 hafta olan doğum iznine eklenen 4 haftalık sendikal izin de 6’ya çıkarılacak.

- Hamile işçiler doktor kontrollerine gittikleri günlerde ücretli izinli sayılacak.

- Riskli gebelik ya da gebelik sırasında istirahat gibi tıbbi zorunluluklarda, SGK’nin ödeme yapmadığı ya da eksik yaptığı günlerin ücretleri belediye tarafından verilecek.

- 0-6 yaş aralığında çocukları olan personel Mevhibe İnönü Çocuk Yuvasından ücretsiz yararlanacak. Kapasite nedeniyle şimdilik sadece kadın işçilerle sınırlı tutulan uygulama yeni binaya geçişle birlikte kadın, erkek bütün personel çocuklarını kapsayacak.

Nedir? | Mobbing nedir?