İktidarın sopası 3 kurum: BİK, RTÜK, BTK…

Gözde TÜZER

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın medyayla yıldızı hiçbir zaman barışmadı. Farklı seslere tahammül seviyesi azaldıkça ‘engelleme’ oranı arttı.

Kimi zaman TMSF eliyle televizyonlara el konuldu, kimi zaman gazeteleri satın almak için havuzlar oluşturdu. Son 10-15 yıldır hayatımızın vazgeçilmez parçası haline gelen sosyal medya ise ele geçirilemeyince engellenme yoluna gidildi. Instagram’ın ve çevrim içi oyun platformu Roblox’a erişim engeli getirilmesiyle ise durum daha da vahim hale geldi.

“İktidarın sopası” ya da “iktidarın cezalandırma aracı” olarak tanımlanan 3 kurum hem medya engellemeleri hem de toplumu şekillendirme aracı olarak karşımıza çıktı. Yazılı basın için Basın İlan Kurumu (BİK), görsel ve işitsel basın için Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve sosyal medya için Bilgi Teknolojileri İletişim Kurumu (BTK). Bu kurumların verdiği cezalara bakınca da ortak bir örüntü göze çarpıyor: “Genel ahlak”, “aile değerlerine aykırılık”, “çocuklara olumsuz etkileri”, “milli ve manevi değerler” ve “Eleştiri sınırlarını aşmak”. Tüm bu gerekçeler bakalım nelerden verilmiş…

ERDOĞAN’IN HASSASİYETLERİ BTK’DE

Bir yandan internet ve sosyal mecraların gelişmesi AKP iktidarının geliştiği yıllarla kesişti, iktidar sosyal medya mecralarında istediği kontrolü sağlayamadı. Bu süreçte sosyal medya sürekli olarak hedefe konuldu. Mesela Erdoğan, 11 Mart 2014’te “Facebook, YouTube ulusal güvenliği tehdit eder mahiyet arz etmeye başladı” demişti. Aradan 10 yıl geçti, değişen bir şey olmadı. Erdoğan 5 Ağustos’ta Instagram’a getirilen erişim engeli ile ilgili “Bir dijital faşizmle karşı karşıyayız” dedi, Türkiye’nin hassasiyetleri konusunda iş birliği yapılmadığını söyledi.

BTK eliyle kapatılan siteler arasında kimler ve hangi siteler yoktu ki… İfade Özgürlüğü Derneği verilerine göre 2008 yılından bu yana Türkiye’de toplam 953 bin 415 web sitesi ve alan adına erişim engeli getirildi. EngelliWeb’e göre, sadece 2023 yılında erişim engeli sayısı 240 bin 857 oldu.

Google’a ait sosyal medya platformu YouTube’a da Türkiye’de 2008’den 2010’a kadar erişim engeli getirildi. Platform, 2015’e kadar Türkiye’de farklı gerekçelerle defalarca kapatıldı.

Dünyanın en büyük dijital ansiklopedisi olan Wikipedia ve Türkçe versiyonu Vikipedi de 2014 yılından itibaren çeşitli engellemelere maruz kaldı. Anayasa Mahkemesi 2019’da internet sitesine erişim engelinin kaldırılmasını hükmetti ve site ocak 2020’de erişime açıldı.

Önceden Twitter olarak bilinen X platformu da Türkiye de defalarca erişim engeline takıldı. 2014 ve 2015’te iki kez tamamen yasaklanan uygulama, bir kere Anayasa Mahkemesinin kararı, bir kere de tartışmalı paylaşımların kaldırılması sonucu yeniden erişime açıldı.

WATTPAD, EKŞİ SÖZLÜK, BLOGGER…

Bununla beraber Ekşi Sözlük, WordPress, Blogger, Blogspot, Myspace gibi blog siteleri de zaman zaman yasaklandı.

Hikaye ve şiir paylaşım platformu Wattpad de erişime engellenen platformlardan. Wattpad, 16 Temmuz 2024 Salı günü erişime kapatıldı.

LGBTİ+ tanışma ve partnerlik ağı Hornet’in internet sitesine 2020 yılında erişim engeli geldi. Bir yıl sonra aynı tarihte Hornet aplikasyonunu Apple’dan indirip kullanan kullanıcılar uygulamaya giremedi. Anayasa Mahkemesi (AYM) 6 Şubat 2024’te yayımladığı kararla, erişim engelinin ifade özgürlüğünün ihlali olduğuna hükmetti. Hornet’e benzer bir uygulama olan Grindr’a da 2013’ten beri Türkiye’de erişilemiyor.

TV’LERİ HİZAYA GETİRME ARACI: RTÜK

Bir diğer kurum ise RTÜK. “İktidarın televizyonları hizaya getirme kurumu” ya da cezalandırma aracı RTÜK, sadece 2023’te televizyon ve radyolara toplam 625 ceza kesti, bu cezalarının mali karşılığı 81 milyon 901 bin TL. Üst Kurulun, kanunun 8. maddesi kapsamındaki cezalarını en çok ‘‘Genel ahlak, manevi değerler ve ailenin korunması’’ ilkesi ihlali gerekçesiyle kesti. Aynı maddede yer alan ‘‘Siyasi partilerle ilgili tek yönlü veya taraf tutar nitelikte yayın yapılamaz’’ ilkesi kapsamında ise hiç ceza verilmemesi dikkat çekti.

RTÜK’ün radarında olan televizyon kanallarından en çok cezayı Halk TV ve Tele1’in aldığı görüldü. 2023’te 15 kez program durdurma ve 12 idari para cezası ile en çok Halk TV’ye ceza verildi. İkinci sırada 17 idari para cezası ve yedi gün yayın durdurma ve sekiz kez program durdurma cezası verilen Tele1 geldi. 

RTÜK’ün son cezaları da oldukça dikkat çekiciydi. RTÜK temmuz ayında Açık Radyo’nun lisansını iptal etti, mahkeme karar hakkında yürütmeyi durdurdu. Ayrıca Video Prime’a ceza verildi, müzik kanalları uyarıldı.

DEMOKLES’İN KILICI GİBİ…

Basın İlan Kurumu ise gazetelerin başında Demokles’in kılıcı gibi beklemeye devam ediyor. Kurulmasındaki amaç ‘besleme basının’ oluşmasını engellemek ve yerel basının güçlenmesine olanak tanımak olan BİK, hükümeti ve Erdoğan’ı rahatsız eden haberler nedeniyle yazılı basına ilan kesme cezaları veriyor. Bununla da kalmıyor, gazetelerin ilan haklarını elinden alıyor. Tıpkı gazetemiz Evrensel’e yaptığı gibi.

2022’de Basın İlan Kurumu (BİK), gazetemiz Evrensel’in resmi ilan ve reklam yayımlama hakkını tümüyle iptal etti. Eylül 2019’da alınan resmi ilan ve reklam durdurma kararı sebebiyle gazetemize ilan verilmiyordu. Ağustos 2022’de alınan bu kararla, askıda tutulan bu hak tümüyle iptal edilmiş oldu. BİK Genel Müdürlüğü tarafından gazetemize iletilen tebligatta, okurlarımızın bayilerden birden fazla gazete satın alması, kurum abonelikleri ve kayıt defterlerinin düzenli tutulmadığı iddiası iptal kararına gerekçe gösterildi.