Nedir | İşsizlik Sigortası Fonu nedir?

Sinan CEVİZ

İşsizlik Sigortası Fonu sosyal sigortalar bünyesinde yer alan zorunlu bir sigorta fonudur. İşçilerin işsiz kalmaları durumunda belirli bir süre gelir kayıplarının -belirli ölçüde- karşılanması iddiasıyla oluşturulmuştur. Ülkemizde 1950’li yıllarda tartışılmaya başlansa da 1999 yılında 4447 sayılı Kanun ile düzenlenmiş ve 1 Haziran 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Fon kurulmadan önce işçi ve memur sendikalarının ciddi eleştirilerine neden oldu. Eleştirilerin nedeni ise fonda biriken paraların patronlara teşvik olarak sunulacağı ön görüsüydü.

Sigortalı çalışan işçinin aylık brüt kazancının yüzde 1’i işçiden, yüzde 2’si patrondan yüzde 1’i de devlet katkısı olarak alınır. Bu kesintiler İşsizlik Sigortası Fonunda biriktirilir. Prim kesintileri Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yapılır. Fon gelirleri; prim kesintileri, biriken miktarın faizi, bağış ve yardımlardan oluşur.

KİMLER İŞSİZLİK FONUNDAN YARARLANABİLİR?

Sigortalı işçiler işsiz kaldıkları durumda işsizlik sigortasından yararlanabilir ancak bunun için bazı şartların yerine gelmiş olması gerekmektedir. Örneğin işçinin kendi isteği ve kusuru dışında işsiz kalması gerekir. (Kusurdan kasıt ise çoğu zaman patronların işçileri işten atarken kullandıkları İş Kanunu’nun 25/2 maddesi -ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık- gibi yüz kızartıcı suç tanımlarını kapsamaktadır. Türkiye’de patronlar başta sendikalaşanlar olmak üzere kıdem ve ihbar tazminatı vermemek üzere hileli yola başvurarak işçileri bu maddeyi gerekçe göstererek işten atar.)

Ayrıca son üç yıl içerisinde 600 gün prim ödemesi yapılmış olması, işsiz kalmasından hemen önce 120 gün kesintisiz prim ödemesinin yapılmış olması, 30 gün içinde ise İŞKUR’a başvuru yapılması gerekir.

İŞSİZLİK FONUNDAN HANGİ İŞÇİYE NE KADAR ÖDENİR?

Sigortalı çalışan bir işçi son 3 yılda 600 gün prim ödemiş ise 180 gün (6 ay), 900 gün pirim ödemişse 240 gün (8 ay) 1080 gün prim ödemişse 300 gün (10 ay) işsizlik ödeneği alır. İşsizler İŞKUR’a başvuru yapmalarının ardından ödeneklerini aylık olarak alırlar. Ödenek ya işçinin belirttiği banka hesabına yatırılır ya da PTT’de oluşturulan hesaba yatırılır.

Ödenecek miktar ise işçilerin son 4 aylık gelirinin yüzde 40’ı oranında ödenir. Asgari ücretin de brüt tutarının yüzde 80’ini geçmeyecek şekilde ödenir.

İşsizlik sigortası kapsamındaki işçinin sağlık sigortası karşılanır ve İŞKUR işsizlere iş bulma ve mesleki eğitimler sağlama gibi ek hizmetleri de sunar.

İŞSİZLİK FONUNDAN PATRONLAR YARARLANABİLİR Mİ?

İşsizlik Sigortası Fonunun uygulanması ile ilgili en önemli tartışmayı patronlara verilen teşvikler oluşturur. Fonda biriken paranın, işçilerin mesleki eğitimleri, iş bulma, işsiz kaldıkları sürede gelir kayıplarının karşılanması olarak kullanılması gerekirken, büyük bir bölümü ‘kadın ve genç işçi istihdamı’, ‘yeni işe alımlar’, ‘gelişmekte olan bölgelere yapılan yatırımlar’, ‘sanayi alanında yapılan yatırımlar’ gerekçeleriyle patronlara aktarılır. Yine patronlara asgari ücret desteği adı altında yapılan destekler de bu fondan sağlanır.

İŞÇİLER VE PATRONLAR FONDAN NE KADAR PAY ALDI?

İŞKUR’un verilerine göre, 2023 yılında İşsizlik Fonunun gelirleri 189.9 milyar lira oldu. Bunun 27.4 milyar lirası işçilerden; 54.8 milyarı patronlardan ve 27.4 milyarı da devlet katkısından geldi. Faiz gelirleri 45 milyar lira olurken diğer gelirler de 35.4 milyar lira olarak gerçekleşti.

Fonun giderleri ise 117.3 milyar lira oldu. Bunun 21.7 milyar lirası işçilere ‘işsizlik ödeneği’ olarak ödendi. 39.9 milyar lira ‘teşvik ve destek ödemeleri’ ve 38.6 milyar lira da ‘işbaşı eğitim programları’ olmak üzere patronlara toplam 78.5 milyar TL aktarıldı.