Tahsis edilen ormanların yüzde 68'i AKP döneminde

Nisa Sude DEMİREL
Burkay RENDE
İstanbul

Erdoğan Atmış, Damla Yıldız ve Cihan Erdönmez'in "Ormansızlaşma ve orman tahribatında farklı bir boyut: Türkiye'de ormanların ormancılık dışı kullanımları" isimli çalışması, ormanlık alanların farklı kullanımlar için tahsis edilmesine dair ayrıntılı bilgiler içeriyor. Çalışmada 1993-2022 yılları arasında ÇED Yönetmeliği'nin Ek-1 listesinde yer alan projelerden yalnızca 67'si olumsuz bulunan 6 bin 926 ÇED raporundan detayların yer aldığı 1353 nihai ÇED dosyası inceleniyor.

ENERJİNİN YÜZDE 72’Sİ ORMANLIK ALANDA

Ormancılık dışı orman kullanımında kullanımların tüm orman alanları içindeki payının yüzde 3.5'e ulaştığının aktarıldığı çalışmada, şu bilgiler paylaşılıyor: “Orman alanı kullanımı açısından enerji ve madencilik sektörleri öne çıkmaktadır. Çalışmanın bulgularına göre 2014-2022 yılları arasında ÇED olumlu kararı alan enerji projelerinin yüzde 72.7'sinin, madencilik projelerinin ise yüzde 64.6'sının orman alanı tahsisi olduğu tespit edilmiştir. Bu projelerin alansal dağılımı incelendiğinde, enerji projelerinin toplam alanının yüzde 33.54'ünün, madencilik projelerinin ise yüzde 31.3'ünün orman alanlarında yer aldığı görülmektedir. Diğer bir deyişle, bu projelerin gerçekleşmesi halinde proje alanlarının üçte biri ormanların içinde kalacak ve bu orman alanları yok olacaktır."

18 YILDA 156 BİN 678 HEKTAR MADENE KURBAN EDİLDİ

Çalışmada şu veriler yer alıyor:

• 2022 yılı sonu itibarıyla, ormancılık dışı kullanımlara tahsis edilen toplam orman alanı 811 bin 356 hektar
• 2004'ten 2022 sonuna kadar yapılan toplam tahsisler 557 bin 356 hektara ulaşmıştır. Bu miktar, tüm zamanlarda yapılan toplam tahsislerin yüzde 68.6'sına karşılık gelmektedir. 2012-2022 yılları arasındaki 11 yılda toplam 63 bin 979 adet izin verilmiş ve 406 bin 202 hektar orman alanı fiilen orman ekosistemi özelliğini kaybetmiştir.
• 2004-2022 yılları arasındaki 18 yılda 47 bin 563 izin ile 156 bin 678 hektar orman alanı madencilik faaliyetlerine tahsis edilmiştir.
• Sektörlere göre nihai ÇED raporlarının dağılımı şöyle: Grup I, II ve V maden sektörüne ait nihai ÇED raporlarının payı yüzde 44.09, enerji sektörüne ait pay yüzde 35.44, yüzde 17.95'i petrol-doğal gaz-III. ve IV. grup madenler, yüzde 2.52'si turizm sektörüne ait. Enerji sektörü için sunulan nihai ÇED raporlarının yüzde 33.15'i enerji nakil hatları için, yüzde 24.59'u rüzgâr enerjisi santralleri için ve yüzde 20.95'i hidroelektrik santralleri için hazırlandı. Turizm alt sektörleri için sunulan nihai ÇED raporlarının yüzde 66.67 gibi büyük bir kısmı turistik tesis yatırımlarını içermektedir.
• En fazla ÇED raporuna sahip il 75 proje ile Ankara. İkinci ve üçüncü sırada sırasıyla 66 proje ile Çanakkale ve 55 proje ile Konya illeri yer almaktadır. Nihai ÇED raporlarının coğrafi bölgelere göre dağılımı incelendiğinde, raporların yüzde 22.47'sinin İç Anadolu Bölgesi'nde, yüzde 19.30'unun Marmara Bölgesi'nde, yüzde 15.43'ünün Ege Bölgesi'nde, yüzde 15.04'ünün Akdeniz Bölgesi'nde, yüzde 11.75'inin Karadeniz Bölgesi'nde, yüzde 10.97'sinin Doğu Anadolu Bölgesi'nde ve yüzde 5.04'ünün  Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde olduğu görülüyor.

ENERJİ NAKİL HATLARININ YÜZDE 37’Sİ ORMANDA

• Enerji sektörü ÇED projelerindeki orman alanı tahsislerinin alt sektörlere göre dağılımı incelendiğinde, en yüksek tahsis 159 bin 793 hektar ile elektrik iletim hatları alt sektöründedir. Enerji iletim hatları projelerinin yüzde 27'si orman alanları içerisinde, nükleer enerji santrallerinin ise yüzde 100'ü. Enerji alt sektörleri arasında rüzgar enerjisi santrallerine ilişkin projelerde kullanılan toplam alanın yüzde 58'i orman alanı.
• Turizm sektöründe 579.54 hektarlık proje alanının 22.34 hektarı orman alanı. Orman alanı kullanımının yüzde 6.48'i otel, motel, tatil köyü, golf sahası vb. turistik tesisler içindir
• Her 100 enerji projesinden 72.7'sinde orman tahsisi yapılmakta ve enerji sektörü bu oranla ilk sırada yer almaktadır. Bu oran petrol ve doğal gaz ile III. ve IV. grup madenlerde yüzde 68 iken, I., II. ve V. grup madenlerde yüzde 63, turizmde ise yüzde 6.
• Türkiye'de her yıl orman yangınlarında kaybedilen orman alanının ortalama 4 katından fazlası madencilik, enerji, turizm, ulaşım vb. ormancılık dışı kullanımlar için yapılan orman tahsisleri nedeniyle kaybediliyor.

OGM’NİN YANGIN PANELİ ÇALIŞMIYOR

Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Yangın İzleme Panelinde katmanı haritaya eklenmiyor. 5 gün önce yer yer nerede orman yangını olduğu görülen haritada son günlerde yangınlar görünmüyor. Orman yangınlarının görünmemesi ise yanan yerlerin gizlenmek istediği fikrini akıllara getiriyor. Orman yangınlarını önlemede ve yangınlara müdahale etmekte yetersiz kalan iktidar çareyi yangınları göstermemekte buluyor.

Orman yangınlarının önlenmesinde orman köylüleri ve orman işçilerinin varlığı ve niteliği en önemli iki faktör olarak tarif ediliyor. Öz Orman-İş Sendikası EYT nedeniyle azalan işçi sayısıyla en az 7 bin 500 yangın işçisinin istihdam edilmesi gerektiğini, mevcut yangın işçisinin ise yetersiz olduğunu ifade ediyor. Tarım-Orman İş Sendikası Genel Başkanı Şükrü Durmuş ise orman yangınlarının önlenmesinde orman köylülerinin çok önemli bir faktör olduğunu vurguluyor. Durmuş, “İktidar orman köylülerini ormanı korumaktan uzaklaştırdı, göçe zorladı. Ormanların, orman köylülerinin yaşam alanı olması ve köylülerin orman işçisi gibi sorumluluklarının olması, onları yangın çıkmadan ormanı korumaya, herhangi bir yangın anında da hemen müdahale etmeye iten sebeplerdi. Bu nedenle ormanlar şimdi olduğundan daha güvendeydi. Ancak orman köylülerinden bu görev alındı ve orman köylüleri ekonomik koşullarla birlikte göçe zorlandı. Bu da orman yangınlarına müdahalenin artık daha geç olmasına neden oluyor” ifadelerini kullandı.

"YANGIN İŞÇİSİ YETERSİZ"

Tarım-Orman İş Sendikasının verilerine göre her şeflikte 5 orman muhafaza memuru hesabıyla toplamda 13 bin orman muhafaza memuru olması gerekirken 3 bin 754 kadrolu, 3 bin 700 sözleşmeli olmak üzere toplam 7 bin 454 orman muhafaza memuru bulunmakta.

Sendikanın verilerine göre yaşanılan yangınlarda işçi eksiği ortaya çıkarken kurumun elindeki 1077 yangın söndürme arazözünde en az altı işçi bulunması gerekirken iki veya üç işçi ile faaliyet yürütülüyor. Yangınla Mücadele Eğitim Merkezi, İzmir ve Antalya'da kuruldu fakat İzmir Buca'da bulunan eğitim merkezi ihtiyaç duyulmadığı gerekçesi ile kapatıldı. Tarım-Orman İş Sendikası konuyla ilgili şunları söylüyor: “Orman yangınları öncesinde kurumun skandal bir usulsüzlüğü, yangını tercih ettiğinin göstergesidir. 2020 yılında Kamu İhale Kanunu’na yapılan ilave düzenleme ile tanesi 2 milyon 156 bin TL olan 28 lüks makam aracı satın alınması tercihini açıkça ortaya koymuştur. Alınan bir adet makam aracı karşılığında 4 adet tam donanımlı arazöz alınabilirdi veya 11 adet ilk müdahale aracı alınabilirdi. Ya da 110 işçi bir yıl süre ile çalıştırılabilirdi.

ELEKTRİK KAYNAKLI YANGINLAR HEKTARLARCA ALANI KÜL EDİYOR

Orman yangınlarında elektrik nakil hatları ise yangınların başlıca kaynaklarından biri. Elektrik nakil hatları nedeniyle çıkan yangınlar şu şekilde:

• 20 Haziran’da Diyarbakır Çınar'da kırsal Köksalan Mahallesi’nde elektrik telleri nedeniyle çıkan yangın 15 kişinin ölümüne ve 72 kişinin yaralanmasına sebep olmuştu.
• 20 Haziran’da Diyarbakır’ın Yenişehir ilçesine bağlı kırsal Yukarı Nasırlar Mahallesi’nde rüzgar nedeniyle elektrik tellerinin birbirine çarpması sonucu ortaya çıkan kıvılcımlar yangına neden oldu.
• 23 Haziran’da Mardin’in Derik ilçesindeki Hofî mezrasında 30 dönümlük zeytin ve meyve ağaçlarının bulunduğu bahçede çıkan yangın da elektrik hatları kaynaklı.
• 27 Haziran’da Adıyaman’ın Çelikhan ilçesinin Koçali köyünde elektrik tellerinden kaynaklı yangın çıktı. Örtü yangını şeklinde başlayan yangın geniş bir alana yayıldı.
• 28 Haziran’da Bartın'ın Kurucaşile ilçesinde Karaman köyü Hasanlar Mahallesi’nde rüzgar nedeniyle kopan elektrik tellerinin yarattığı kıvılcımların ardından ormanda yangın çıktı. Ormandan fındık bahçesine de sıçrayan yangın, bir dönümlük alanı küle çevirdi.
• 3 Temmuz’da Çorum’da İskilip Cezaevi karşısındaki Kazanlı mevkiinde elektrik tellerinden saçılan kıvılcımlar yangına neden oldu. Çıkan yangın, çevredeki tarım arazilerine yayılarak büyük zarara yol açtı. Tarım arazilerinde bulunan saman balyaları ve ağaçlar kül oldu.
• 8 Temmuz’da Mersin Gülnar’ın Sarıkavak Mahallesi'ndeki zirai alanda elektrik tellerinden kaynaklı yangın çıktı. Alevler nedeniyle badem ve ceviz ağaçlarıyla üzüm bağları zarar gördü.
• 16 Temmuz’da Kilis’in Polatlı ilçesinde elektrik hattından çıkan kıvılcımlardan kaynaklı, ormanlık alanda yangın çıktı. Çıkan yangında 50 dönüm arazi yandı.
• 23 Temmuz’da Batman’ın Beşevler Mahallesi’nde bir bahçenin üzerinden geçen elektrik tellerinden biri koptu. Bahçeye düşen elektrik telleri yangına neden oldu.
• 28 Temmuz’da Antalya’nın Serik ilçesinde çıkan yangınının da nedeni elektrik direğinin devrilmesiydi. Yangın nedeniyle bazı sera ve evler zarar gördü.
• 28 Temmuz’da İzmir Torbalı’nın Karakızlar Mahallesi’nde kopan elektrik telleri, yere düşerek kuru otların tutuşmasına neden oldu. Mahalle sakinlerinin hızlı müdahalesi sayesinde büyümeden kontrol altına alındı.
• 29 Temmuz’da Aydın'ın Efeler ilçesinde ormanlık ve zeytinlik alanda elektrik tellerinden gelen kıvılcımlar nedeniyle yangın çıktı. Yangında 300 dönümlük alan zarar gördü.
• 10 Ağustos’ta Karabük’ün Safranbolu ilçesinde elektrik tellerinin kopmasıyla orman yangını çıktı. Yangın ormandan tarlalara da sıçradı.
• 15 Ağustos’ta Çanakkale Eceabat ilçesi Büyükanafarta köyü yakınındaki ormanda çıkan yangının nedeni elektrik direğinde çıkan kıvılcımdı. Kontrol altına alınan yangında 700 hektarlık ormanlık alan kül oldu.
• 16 Ağustos’ta Dersim’de elektrik tellerinden araziye düşen kıvılcımlarla yangın çıktı. Orman yangını 150 dönüm araziye zarar verdi.