Evrensel'in manşeti | Ortak Çin’den, şarj devletten

Andaç Aydın ARIDURU
İstanbul

Yiğit Akü ve Çinli Ganfeng LiEnergy şirketi 16 Ağustos’ta “stratejik iş birliği çerçeve anlaşması” imzaladıklarını açıkladı. Anlaşmaya göre iki şirket Türkiye’de Lityum iyon batarya ve pil fabrikası kuracak. Anlaşma Kamuyu Aydınlatma Platformuna (KAP) bildirildi. Fabrika için 500 milyon dolar yatırım yapılacağı ifade edildi.

KAP’a yapılan bildirimde yatırım için High Tech Türkiye 2030 (HIT-30) isimli yüksek teknoloji yatırım programı kapsamında teşvik başvurusu yapılacağı ifade edildi: “Ortak girişim şirketinin, yüksek öncelikli teknoloji alanlarında uzmanlaşmış projelere kapsamlı destek ve teşviklerin sağlandığı, özel ihtiyaçlara göre geliştirilen özel çözümlerin sunulduğu bir yatırım programı olan HIT-30 programı kapsamında verilecek teşviklere de başvuracaktır.”

Cumhurbaşkanı Erdoğan 27 Temmuz’da HIT-30’un tanıtım programında konuştu ve sermayeye ‘çağrılarını’ açıkladı. Erdoğan’ın açıklamasının hemen ardından açıklanan yatırım planı ile Yiğit Akü ve Genfeng LiEnergy devletten yüzlerce milyon dolar teşvik ve hibe alacak.

Yiğit Akü lityum iyon batarya üretimine 2023’te başladı. Ancak üretimin sürdüğü fabrikanın kapasitesi otomobil bataryası üretimi için yetersiz. HIT-Batarya teşviklerinden yararlanabilmek için ise yıllık toplam 5 GWh üretim kapasitesine ulaşmak zorunda. Bu noktada Yiğit Akü’nün imdadına Çin sermayeli Genfeng LiEnergy yetişiyor.

500 MİLYON DOLARIN 305 MİLYONUNU GERİ ALACAKLAR

İki şirket 132 bin metrekare alanda kuracakları fabrika için toplam 500 milyon dolarlık yatırım yapmayı planlıyor. 400 işçinin çalışacağı ifade edilen fabrikanın üretim kapasitesi 5 GWh olacak. Ne tesadüf ki yatırım kapsamında başvurulacak HIT-Batarya teşvikinin tek şartı da yılda 5 GWh (gigawatt/saat) üretim kapasitesi. Bu şartın yerine getirilmesi durumunda yatırım miktarının yüzde 25’i hibe olarak şirkete ödeniyor. Yani Yiğit Akü ve Genfeng LiEnergy 500 milyon dolarlık yatırım için devletten 125 milyon dolar hibe alacak.

Teşvikler bununla sınırlı değil. Fabrikanın üretime geçmesinin ardından 2030’a kadar üretilecek her 1 MWh (megawatt/saat) kapasiteli batarya için de şirkete 6 bin dolara varan hibe ödenecek. Yani fabrika 2025’te faaliyete geçer ve 2030’a kadar tam kapasiteli üretim yaparsa 125 milyon dolarlık yatırım hibesinin haricinde 180 milyon dolar da üretim teşviki alacak. Şirketin karşılığında 6 bin dolar teşvik alacağı her bir 1 MWh kapasiteli bataryanın 2023’teki ortalama piyasa fiyatı ise 13 bin 900 dolar.

Şirkete ayrıca yatırım için finansman (kredi) desteği, istihdam destekleri, alan tahsisi ve vergi desteği (KDV/Gümrük) ve yüzde 60’a varan vergi teşviki sağlanacak.

Yani Yiğit Akü-Genfeng LiEnergy ortaklığı 500 milyon dolarlık yatırımının 305 milyon dolarını doğrudan nakdi olarak amorti edecek. Üstüne kurumlar vergisinin yüzde 60’ını ödemeyecek, istihdam edeceği her işçi için 2024 yılında belirlenene göre 700 TL “ücret desteği”, ayrıca işçi sigorta primi desteği alacak.

Şirketin 5 yılda devletten alacağı hibe ve satışlardan elde edeceği gelirin ise 650 milyon doları aşması bekleniyor. Ucuz iş gücü ve yatırım teşvikleri için Türkiye’ye gelen Genfeng LiEnergy; Yiğit Akü ile birlikte devasa fabrikayı 5 yılda amorti edecek ve üzerine 152.5 milyon dolar da gelir elde etmiş olacak.

TÜRKİYE TARİHİNİN EN BÜYÜK KAYNAK AKTARIMI

HIT-30 yatırım programı için Erdoğan “Türkiye tarihinin en büyük yatırım destek programı” diyor. Program kapsamında şirketlere verilecek hibe ve teşviklerin toplam değeri 19.7 milyar dolara ulaşıyor. İktidar program kapsamında 6 farklı alanda sermayeye çağrı yapıyor: HIT-Elektrikli Araç, HIT-Batarya, HIT-Çip, HIT-Güneş, HIT-Rüzgar ve HIT-ARGE. Bu alanlarda belirlenen büyüklükte üretim yapan ya da yapacak şirketlere yer tahsisi, hibe, teşvik, vergi muafiyeti ve istisnası sağlanacak.

YİĞİT AKÜ GEÇEN YILLARDA DA VERGİ ÖDEMEDİ

Yiğit Akü teşviklerden ilk kez yararlanmıyor. Şirket 2022 eylül ve kasım aylarında 20 milyon 565 bin TL’lik iki yatırımla çatısına güneş panelleri kurdu. Bu yatırımların yüzde 30 karşılığı olan 6 milyon 169 bin TL’yi yatırım katkı oranı (YKO) olarak devletten aldı. Bu yatırımlar için ayrıca ikişer kez KDV istisnası, 6 yıl sigorta primi işveren hissesi desteği ve yüzde 70 vergi indirimi elde etti.

2023 yılında İSO 500 listesinin 331. sırasında yer tutan Yiğit Akü’nün aynı yıl net kârı 592 milyon 54 bin TL; net satış toplamı ise 3.9 milyar liranın üzerindeydi. Şirket 2021’de 114 milyon 58 bin, 2022’de ise 282 milyon 507 bin net kâr elde etti.

2021’de hiç vergi ödemeyen şirket, 2022’deki 282 milyon 507 bin liralık net kârına karşılık yalnızca 5 milyon 924 bin lira kurumlar vergisi ödedi. Kurum kazancının yüzde 25’i olması gereken kurumlar vergisi Yiğit Akü için vergi istisnaları ve muafiyetleriyle yüzde 5.82’e kadar çekildi. 2023’te devlete 15 milyon 21 bin TL vergi ödeyen şirketin bu yılki kurumlar vergisi ise yüzde 11.47 üzerinden oldu. İstisna ya da muafiyet uygulanmasaydı şirketin ödemesi gereken kurumlar vergisi 2021’de 15 milyon 141 bin TL, 2022’de 12 milyon 905 bin TL, 2023’te ise 64 milyon 425 bin TL olacaktı. Yiğit Akü’nün 2021’de kurumlar vergisini “sıfırlamasına” imkan tanıyacak herhangi bir teşvik veya vergi istisnası duyurusu da bulunmuyor.

ORTAKLARI YABANCI

Yerli üretim reklamı yapan Yiğit Akü’nün ortaklık yapısı yabancı sermayeyi de barındırıyor. Şirketin yüzde 25.34 hissesinin sahibi İngiliz Start Holding Anonim Şirketi. Fatih Valiant Holding Anonim Şirketi Yiğit Akü’nün yüzde 25.34 ortağı iken Behay Holding Anonim Şirketi yüzde 16.04, Artuk Grup Enerji Sistemleri Anonim Şirketi yüzde 8.32 hisseyi elinde tutuyor. Şirketin yüzde 24.95 hissesi ise mayıs 2024’ten beri borsada işlem görüyor.

MADEN TEKELİ DÜNYAYA KAN KUSTURDU

Fabriknın yatırım ortağı olan Genfeng LiEnergy, Genfeng Lithium Şirketinin çatısı altında faaliyet yürütüyor ve Çin’de 6 adet fabrikası bulunuyor. Genfeng Lithium, lityum madenciliği alanında dünyanın en büyük üçüncü tekeli konumunda. Şirket Çin’de 5, Avustralya’da 3, Arjantin’de 4, Moğolistan, İrlanda, Mali ve Meksika’da ise 1’er maden işletiyor. Çin dışındaki maden işletmelerini yerel ortaklarla sürdürüyor.

Arjantin’de maden işleten ve Kanada Arjantin ortaklığı Lithium Americas Corperation’un yüzde 49; Genfeng Lithium’un ise yüzde 51 hissedarı olduğu Minera Exar’ın halkın yaşam alanlarını işgal ettiği, şikayetçi olanları ise tehdit ettiği biliniyor. Bölgeyi madencilik faaliyetleriyle kirleten şirket ayrıca halkın temiz suya ulaşım hakkını da ihlal etti.

Meksika’da 2022’de yeni seçilen hükümetin lityum madenlerini millileştirme kararının ardından Ganfeng Lithium hisse sahibi olduğu Sonora Mining eliyle kendisine tanınan maden imtiyazının kaldırılması kararını Dünya Bankasına iptal ettirerek üretime devam etti.

Çinli Şirket eylül 2023’te Afrika’da yerli ortaklıklar üzerinden kurduğu Lithium Africa Şirketiyle Fildişi Sahili, Gine, Mali ve Zimbabwe’de toplam 2 bin 500 kilometrekare alanda lityum arayacak. Toplam 20 milyon dolar ile Lithium Africa’nın yüzde 19.9’luk hissesinin sahibi olan Genfeng Lithium kurulacak maden arama şirketinin yüzde 50 ortağı olacak.