Savaşların gölgesinde ‘Dünya Barış Günü’

Cihan ÇELİK

1 Eylül 1939… Hitler yönetimindeki Nazi orduları Polonya’ya girerken II. Dünya Savaşı resmen başlamış oldu. Savaşta 60 milyon insan öldü. Hitler faşizmi 8 Mayıs 1945'te Sovyetler Birliği tarafından yengiye uğratıldı ve savaşın başladığı 1 Eylül, “Dünya Barış Günü” olarak ilan edildi. Biz de “Dünya Barış Günü” vesilesiyle SIPRI ve ICNA’nın yayımladığı raporlardan emperyalistlerin savaşa ayırdığı bütçelerdeki artışı, devasa kârlar elde eden silah tekellerini, artan nükleer silah tehdidinin boyutunu derledik.

Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsünün (SIPRI) 2024 yılı “Silahlar, silahsızlanma ve uluslararası güvenlik” raporuna göre savaş ve iç çatışma yaşanan devletlerin sayısı 2022’de 55 iken, 2023'te bu sayı 52'ye düştü ancak çatışmaya bağlı tahmini ölüm sayısı 153 bin 100’den 170 bin 700'e yükseldi. Üstelik bu veriye Gazze’de ocak 2024’ten bu yana İsrail saldırılarında yaşamını yitiren Filistinliler dahil değil. İsrail’in saldırılarının başladığı 7 Ekim’den bu yana Gazze’de yaşanan can kaybı 40 bini geçti.

Ortadoğu ve Kuzey Afrika'da Irak, Suriye ve Yemen'de yüksek yoğunluklu silahlı çatışmalar yıl boyunca devam etti. Bu bölgelerde sadece 2023 yılında çatışma kaynaklı en az 35 bin 900 ölüm yaşandı. Sahra Altı Afrika ise en çok silahlı çatışmanın yaşandığı bölge olmaya devam ediyor. Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Etiyopya, Nijerya ve Güney Sudan’da düşük yoğunluklu iç çatışmalar sürüyor. Sudan, Burkina Faso ve Somali’de çatışmaya bağlı ölüm oranlarında kayda değer artışlar yaşandı. Nijer'deki darbe ve Mali'nin “Birleşmiş Milletler barış gücü askerlerini” sınır dışı etme kararı bölgesel gerilimleri artırdı.

Amerika kıtası ise 2018-2024 döneminde büyük bir silahlı çatışmanın yaşanmadığı tek bölge olurken, bölgede çatışma kaynaklı ölümlerin en yüksek olduğu iki ülke Brezilya ve Meksika oldu. Haiti'de suç çeteleriyle bağlantılı şiddet olayları, Myanmar'da darbe sonrası başlayan iç savaş devam etti.

KÜRESEL ASKERİ HARCAMADA REKOR: 2.5 TRİLYON DOLAR

SIPRI’nin verileri küresel askeri harcamaları 2023’te bir önceki yıla göre yüzde 6.8 artışla 2009’dan bu yana ani yükselişe işaret etti. Askeri harcamalar 2023’te 2 trilyon 443 milyar dolara ulaştı. Savunmaya en çok harcama yapan ülkeler ABD, Çin ve Rusya oldu. Temmuz 2024’te toplanan NATO toplantısında ise bu harcamaların daha da artırılması kararı alındı.

ABD EN ÇOK HARCAMA YAPAN ÜLKE

2023’te en çok askeri harcama yapan ilk 10 ülke ABD, Çin, Rusya, Hindistan, Suudi Arabistan, İngiltere, Almanya, Ukrayna, Fransa ve Japonya oldu. ABD 916 milyar, Çin 296 milyar dolar harcadı. ABD’nin savunma yatırımı, NATO'nun toplam askeri harcamasının yüzde 68'ini temsil ediyor.

Rusya’nın harcamaları ise 2023’te 109 milyar dolara çıktı. 64 milyar 800 milyon dolarla en çok harcama yapan 8. ülke olan Ukrayna’nın 2014-2023 döneminde askeri harcamaları ise yüzde 1270 arttı.

İsrail'in askeri harcamaları 2023'te yüzde 24 artarak 27.5 milyar dolara ulaştı. İran 10.3 milyar dolar askeri harcama yaptı.

Türkiye, 2023'deki askeri harcamalarını bir önceki yıla göre yüzde 37 arttırarak 15.8 milyara çıkardı.

NÜKLEER SİLAHLANMA YARIŞI

Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması için Uluslararası Kampanya Örgütünün (ICAN) 2023 raporuna göre Çin, Fransa, Hindistan, İsrail, Kuzey Kore, Pakistan, Rusya, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri nükleer silahlara toplamda 91.4 milyar dolar harcadı. Bu saniyede 2 bin 898 dolar harcama anlamına geliyor.

ABD'nin 2023 yılı nükleer silah harcamaları içindeki payı 51.5 milyar dolar. Bu miktar diğer tüm nükleer silaha sahip ülkelerin toplam harcamalarından fazla. Çin 11.8 milyar dolar harcama ile ikinci, Rusya 8.3 milyar dolar üçüncü sırada yer alıyor. Birleşik Krallık'ın harcamaları ise 8.1 milyar dolara yükseldi.

Nükleer silahların geliştirilmesi ve bakımı konusunda çalışan 20 şirketin 2023 yılı kârı 31 milyar dolar oldu. İlk 10’a giren şirketler arasında 6 ABD’li, 3 Çinli şirket yer alıyor.

İLK 100'DE 5 TÜRK ŞİRKETİ

Türk savunma ve havacılık sanayii sektörü ise 2022’de üç ve 2023’te dört şirketle Defense News’in dünyanın en büyük 100 savunma ve havacılık sanayii şirketi listesine girerken, 2024’te bu sayı 5'e yükseldi. Listeye giren şirketler ve savunma gelirleri (2023) sırasıyla şöyle: ASELSAN 2 milyar 986 milyon dolar, TUSAŞ 2 milyar 205 milyon dolar, ROKETSAN 1 milyar 256 milyon dolar, MKE 905 milyon dolar, ASFAT 656 milyon dolar.

KÜRESEL SİLAH İHRACATINDAKİ PAYLAR

SIPRI raporuna göre dünya genelindeki silah ve askeri teçhizat satışında ilk sırada, önceki beş yıllık dönemle karşılaştırıldığında satışlarını yüzde 17 artıran ve yüzde 42 küresel paya ulaşan ABD yer alıyor. Rusya üçüncü sıraya gerilerken, ikinci sıraya Fransa yerleşti. Türkiye, silah ihracatını yüzde 106 artırarak yaklaşık iki katına çıkardı, 11'inci silah ihracatçısı konumuna geldi. Türkiye en fazla silahı BAE’ye (yüzde 15), Katar (yüzde 13) ve Pakistan'a (yüzde 11) sattı. Türkiye, Sahra Altı Afrika’ya yüzde 6.3 ile en çok silah tedarik eden dördüncü ülke oldu.