Evrensel'in manşeti | Domates çürüdü, vali yürüdü

İbrahim GÜMÜŞTAŞ
Balıkesir

Balıkesir’in Sındırgı ilçesinde domates eken üreticiler, ürünlerini adeta tarlada çürümeye bıraktı. Tüccar ve sanayi patronlarının 1 lira 20 kuruş fiyat verdiği domateste alım fiyatlarının artırılması talebiyle ağustos ayında eylem yapan üreticilerin eylemini dönemin Bursa Valisi Mahmut Demirtaş, fiyatların artırılacağı vaadiyle bastırmıştı. Vali Demirtaş, 16 Ağustos’ta Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kararıyla emniyet genel müdürü olarak görevlendirildi. Aradan geçen sürede çiftçilere verilen fiyat kuruş artmadı. Çiftçiler ürünlerini tarlada bıraktı. Domatesten bu yıl para kazanamadıklarını, aksine zarar ettiklerini ifade eden üreticiler, sorunlarının çözülmesini bekliyor.

Domates üretiminde sorunlar arttı. 13 Ağustos günü Sındırgı’da, İbirler, Karaağaç, Yüreğir, Alaçatı, Kozlu ve Çelebiler köyleri başta olmak üzere birçok domates üreticisi ürünlerini satamadıkları ve zarar ettikleri için traktörleri ile eylem yapmışlardı.

Tüm Köy Sen Balıkesir Şubesi Yönetim Kurulu Üyesi Şuayip Çetin ile birlikte Sındırgı’da ve eylem yapan üreticilerle görüştük. Sındırgı’da 80’in üzerinde köy (kırsal mahalle) bulunuyor. Geçmiş yıllarda tütün ekiminin yoğun olduğu bu yörede üreticiler domates, kapya biber, karpuz, kavun gibi sebze-meyve yetiştirmeye ve hayvancılık yapıyor. Genel olarak üreticiler ve yetiştiriciler memnun değil. Girdi maliyetlerinin aşırı yüksek olduğunu kaydeden çiftçiler, maliyeti karşılamakta almakta zorlandıklarını söyledi.

Üreticilerle görüşmemize Karaağaç köyünden başladık. Karaağaç köyü yolu boyunca tarlalarda toplanamayan domates tarlaları ile karşılaştık. Bazı boş alanlara, satılamayan domateslerin döküldüğünü gördük.

DOMATES TARLADA KALDI

Karaağaç Mahallesi’nde “rampa” denilen, kantar ve domateslerin tırlara, kamyonlara doldurulduğu alandayız. Burada domatesleri toplayan komisyoncular da bulunuyor. Fabrikalar veya toptancı tüccarlar bu komisyoncular aracılığı ile domatesleri topluyor. Üretici ürününü önce buraya vermek zorunda. Ancak bu yıl fabrika ve toptancılar kısıtlı ürün alıyorlar. Dolayısıyla üretici topladığı ürünün hepsini satamıyor, elinde kalıyor. Domatesin alım fiyatı 1 lira 20 kuruş. Girdi maliyetini dahi karşılamıyor.

Karaağaç köyünde domates üretimi yapan Erol isimli çiftçi, “120 dönüm domates ektim. Yıllık 10-12 ton mazot sarfiyatımız var. Domatesin tonu 1200 TL. Diğer giderlerimizi de hesaplarsan domatesin hepsini satsak bile giderlerimizi karşılayamıyoruz. Domatesi bu fiyata bile satamıyoruz. Hiçbir hükümet yetkilisi gelip halimizi sormadı. Ağustos ayında traktörlerle sesimizi duyurmaya çalıştık. Duyuramadık ki geldik gene bu rampaya, tüccarın gönlü olur belki satarız diye. Pazarlık şansımız yok. Tüccar dediği fiyattan bile istediği kadar alıyor. Biz domatesi, biberi karakucak ekiyoruz. Planlama yok, yol gösteren yok. Devletin planlama yapması ve destek vermesi şart” ifadelerini kullanıyor.

Köy Muhtarı Musa Yılmaz, “Tarım planlaması lazım. Üretimi, malı alma garantisi olsun” diyor ve ekliyor: “1 kamyon toplattım, satamadım, çöpe döktüm. Domatesi 1 lira 20 kuruştan bile satamıyoruz. 1 ton toplatsan ancak yevmiye çıkıyor. Köyümüz 120 hane. Tarım ve hayvancılık yapılıyor. Üreticilerin sorunları nedeniyle ve gelecek göremedikleri için özellikle gençler köyü terk ediyor. Birçok üretici ürününü tarlada bırakıyor. Ama tarlada kalırsa zararlı oluyor. Toprağı bozuyor. Durumu iyi olan bir şekilde tarlayı temizliyor. Gariban ise seneye zorla ekiyor. Bu yıl iyi ürün var diye heveslenmiştik ama hevesimiz kursağımızda kaldı.”

Bir başka üretici, “Alım var” denildiği takdirde köyden günde 30-40 tır domates satılacağını kaydederek “Günde ancak 10-12 tır alıyorlar. Komisyoncular üreticiyi bağlıyorlar. Kışın üreticiyi bağlıyor, ihtiyaçlarını görüyor. Ürün zamanı mecbur onlara satıyoruz. Örgütlü olsak, mesela sendika kooperatif olsa veya dernek olsa sesimizi daha çok duyururuz. Süt Üreticileri Birliği gibi bazı dernekler var. Niye domates üreticiler birliği olmasın” dedi.

21 yaşındaki Ömer ailesiyle çiftçilik yapıyor. “Ben çiftçilik yapmak istiyorum. Bu işi seviyorum da. Ama şartlar kötü” diyor ve ekliyor: “Birçok arkadaşım şehirlere, fabrikalara veya ne iş bulurlarsa gidiyorlar. Ne yapmak lazım, ben de cevabı yok. Sadece bekliyoruz. Ama birlikte olursak sesimizi duyurabiliriz. Ağlamayan çocuğa mama vermiyorlar.”

İŞÇİYE 80 KURUŞ AYRILIYOR

Ailesiyle birlikte domates üreten İsmail de “Aile çiftçiliği yapıyoruz. 15 dönüm ekim yaptık. Yanımda 5-6 işçi çalıştırıyorum. Bunlar mevsimlik işçi. Urfa’dan geldiler. Yevmiyeler kilo hesabı. Kilo başına 65 kuruş ödüyorum. Daha pahalıya, 75-80 kuruşa toplayanlar da varmış” ifadelerini kullanıyor.

ÇİFTÇİLER DERT YANDI

Çiftçi gazetemize şunları söyledi:

İbirler köyünden Mehmet: “Memnun değiliz. Domatesin kilosu 1 liraya satamıyoruz. Seneye üretmeyeceğiz. Kendi yiyeceğimiz kadar ekeriz. Ben emekliyim. Köyde kendi postumu belki taşırım. Emekli olmayanı ve gençlerin işi Allah’a kalmış.”

Çelebiler köyünden Mehmet: “Gerçek sorunlar gençler için. Geleceksizlik var. Emekli olması var. Evlenmesi var. Var oğlu var. Evlenenler kendi başına ekim yapmak istiyor ama bu şartlarda çok zor.”

Ramazan: “Ürünü mevsimlik işçiler sayesinde topluyoruz. Mevsimlik işçiler olmasa ben ekim yapmam, yapamam.”

İbrahim: “37 yaşındayım. 40 dönüm ektim. 500 bin lira zararım var. Kredi çekebilirsem borçlarımı ödeyebileceğim.”

İsmail: “100 dönüm ektim. Henüz toplamadım. Böyle giderse toplamayacağım Önceki sene masrafları çıkardık, ihtiyaçlarımızı görmüştük. Ama bu sene perişan olduk.”

Bir başka köylü: “Geçen senelerde gençler ve çocuklar rampalarda dökülen domates, biberleri toplarlardı. Günlük harçlıklarını çıkarırlardı. Bir nevi başak toplamak gibi. Şimdi domatesin yüzüne bakan yok. Satamayan domatesi oraya buraya döküyor. Domatesler çürüyor ve kokmaya başlıyor.”

ÇİFTÇİDE SEBZE FİYATI AYLIK BAZDA YÜZDE 17.5 AZALDI

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre ağustos ayında tarlada alım fiyatları yüzde 1.56 azaldı. Sebze fiyatları bir ayda yüzde 17.5 geriledi. Tarlada aylık bazda fiyatı en çok düşen tarımsal ürünler sebze grubu oldu.

İHRACATÇI DOMATESİN KİLOGRAMINI 40 LİRADAN SATTI

Akdeniz İhracatçı Birlikleri verilerine göre Türkiye, ocak-ağustos 2024 döneminde 286 milyon dolar tutarında domates ihracatı gerçekleştirdi. Türkiye’den yapılan 339.2 milyon kg domates ihracatının kilogram fiyatı 1.8 dolar oldu. Türk lirası bazında fiyat 40 lira olurken, ürünün ihracat fiyatı çiftçinin fiyatından 33 kat fazla fiyata satıldı.

VALİ ‘MİLLİ SERVETİMİZ DOMATES ÇÜRÜMEYECEK’ DEMİŞTİ AMA…

Bursa’da başlayan ve başta Balıkesir olmak üzere çok sayıda bölgeye yayılan çiftçi eylemlerinin ardından çiftçiler ile görüşen ve “Domateste 3.5 lira alım fiyatı verileceğini” söyleyen dönemin Bursa Valisi Mahmut Demirtaş, eylemlerin yayılması üzerine 17 organize sanayi bölgesi başkanı ve zincir market temsilcileri ile görüşmüştü. Demirtaş yapılan toplantının ardından şu ifadeleri kullanmıştı:

“Başta domates ve biber ürünleri olmak üzere üretim fazlası ürünlerin tarlada kalmaması için çiftçilerimize destek olmak adına görüşmelerimizi sürdürüyoruz. Bu doğrultuda yaptığımız çalışmalar kapsamında tarım ve orman il müdürümüz, ticaret il müdürümüz ve ilimizde faaliyet gösteren zincir market yöneticileri ile bir araya gelerek sürecin sağlıklı bir şekilde işlemesi için görüş alışverişinde bulunduk. Milli servetimizin tarlada çürümemesi ve çiftçilerimizin emeklerinin karşılığını alabilmeleri adına gerçekleştirdiğimiz görüşmelerde sorunun çözümü için katkıda bulunan herkese teşekkür ediyorum. Çiftçilerimizin sorunlarını çözmek için çalışmalarımızı aralıksız sürdüreceğiz.”