Evrensel'in manşeti | Emekliye sefalet yılı

Aydın Andaç ARIDURU
İstanbul

Prim gününü ve emeklilik yaşını tamamlayan işçi ve memurlar, emekli maaşlarının yaklaşık yüzde 30 oranında düşeceği kaygısıyla hareket ediyor. Emeklilik dilekçesinin verildiği tarihteki güncelleme katsayısı ömür boyu alınan emekli aylığı miktarını da etkiledi. Uzmanlar 2024'de emekli olanların 2025'e oranla yüzde 31 ile yüzde 37 arasında daha fazla maaş alacağını vurguladı.

Kemer sıkma politikaları kapsamında iktidar emeklilik aylıklarını düşürme planını yürürlüğe koydu. İşçilerin 2024 sonunda emekli olma eğilimi artarken patronlar işçileri emekli olmaya teşvik ediyor. İşçi sendikaları konfederasyonları plana net bir tepki göstermezken Hak-İş’e bağlı Öz Çelik-İş emeklilikte insanca yaşayabilecek maaş ve kıdem tazminatını korumak için mücadeleyi değil, üyelerine ‘Maaşlarınız düşmesin emekli olun’ çağrısında bulundu.

Ayrıca tamamlayıcı emeklilik sistemi (TES) 2025-2027 orta vadeli programı (OVP) kapsamında yeniden gündeme geldi. Çalışma Ekonomisti Prof. Dr. Aziz Çelik TES’i enflasyon sebebiyle zaten kuşa dönen kıdem tazminatına bir saldırı olarak niteledi. Çelik, emekliliği hak etmiş işçilerin hem emekli maaşlarının düşmemesi hem de kıdem tazminatlarının enflasyon karşısında daha fazla erimemesini istedikleri için emekli olmayı düşündüklerini söyledi.

MÜCADELE ÇAĞRISI YERİNE ‘EMEKLİ OL’ ÇAĞRISI

Öz Çelik-İş Sendikası X hesabı üzerinden yaptığı duyuruda üyelerine 2024’te emekli aylığı bağlanmasında enflasyon oranının etkili olacağını ve 2025 yılında düşüş eğilimi göstermeye devam edeceğini belirterek 31.12.2024 tarihine kadar emekliliklerine müracaat etmelerini, aksi halde 2025 yılına sarkması durumunda tahmini verilere göre yüzde 30-35 arası düşük maaş yatırılacağını kaydetti. Sendika bu ifadelerle işçilerini emekli olmaya çağırdı.

Gazetemize konuşan işçiler iş yerlerinde emekliliğin daha çok tartışıldığını ve emeklilik başvurularının arttığını söyledi. THY iştiraki Turkish Technic işçilerine sendikanın duyurusunun SMS ile gönderildiğini söyleyen bir işçi, “Emekli maaşlarımız düşmesin kaygısıyla 11 bin işçiden 1000’e yakını emekli olacak. Emekli olunca maaşlar yarı yarıya düşüyor. Ben dahil hemen hemen hepimiz emekli olup başka iş yerlerinde işe girmeye çalışacağız’ şeklinde konuştu. Kıdem tazminatlarının da her sene enflasyona ezildiğini belirten işçi, “Tazminatlar her geçen seneden sonra kuşa döndü. Yeni OVP’de duyurulan TES sisteminin kayba sebep olacağı endişesi taşıyoruz. Ben de emekli olmayı bu yüzden düşünüyorum” ifadelerini kullandı.

‘EL MAHKUM EMEKLİ OLACAĞIZ AMA ÖFKELİYİZ’

Kayseri'de Erbosan Boru'da ise Özçelik-İş’in herhangi bir duyurusu yapılmadı. Görüştüğümüz bir işçi, “Emekliliği gelen işçi arkadaşlarımız var. Henüz herkesin kafası karışık. Sendikanın açıklamasından iş yerinde temsilcinin bile haberi yok. Sendika neden şimdi emekli olunması için çağrıda bulunuyor? Bir işçi sendikası işçinin emeklilik hakkının ve emekli maaşının düşmesinden önce bir şey yapmıyor. Bir de utanmadan emekli olun çağrısı yapıyor. Bizler emekli olmayı hak etsek bile bekliyoruz. Çünkü maaşlarımız yarı yarıya düşecek. Maaşlarımız yarıya düşmesin diye emekli bile olmak istemiyorduk. Şimdi el mahkum emekli olacağız. Ama öfkeliyiz. Ücretler artmadan insanca yaşamamız mümkün değil” dedi.

‘EMEKLİ MAAŞIYLA YAŞANMAZ’

Başka bir Erbosan işçisi, “Emekli olsak ne olacak? Memlekette emekli maaşıyla yaşanmaz. İş yerinde emekli olup çalışanlar da var. Hem emekli hep işçi maaşı alıyor yoksulluk sınırının yarısından bile daha aza denk geliyor. Ben de emekli olsam tekrardan çalışmak zorundayım çünkü çocuklarım daha küçük. İşçilerin emekli olma ya da olmama gibi lüksleri yok. Çünkü koşullar gün geçtikçe kötüye gidiyor. Ama üyesi olduğumuz sendika da mücadele etmek yerine üyelerine emekli olun çağrısı yapıyor. Maaşların artması, emekli aylıklarının yükselmesi gibi bir çağrıları yok. Sendikamızın yöneticileri, genel başkanı çifte maaş alır gibi yaşadıkları için kaygıları bizim kaygılarımız gibi değil. Çünkü işçi gibi yaşamıyorlar. O yüzden bütün ücretlerin artması için işçilerin sendikaları hareketlendirmesi şart” diye konuştu.

Hatay’da kurulu MMK Metalurji’de de işçiler sendikanın ‘emeklilik çağrısını’ SMS ile öğrendi. Bir işçi, “Burada işçilerin hiçbirinin emekli olmaya niyeti yok. Geçinmek bu ücretlerle mümkün değil. Fabrikada herkesin kredi borcu, kart borcu var. Sendikacılar işçi gibi yaşamadıkları için tepeden ‘Emekli olun’ diyor’ şeklinde konuştu. Mesajın ardından işçilerin arasında sendikaya önceden de olan tepkilerin daha da arttığını söyleyen işçi, “Sendikacılar sözleşmelerin erimesi ve vergi dilimleri yüzünden yaklaşan seçimlerde oy alamayacağını da biliyor. Zaten işçiden çok fabrika yönetimine yakınlar. Amaçları yeni alımlarla birlikte kendine oy vermeyecek işçileri dışarı çıkarmak. Patronlar da yeni işçileri düşük maaştan başlatarak kârını arttırmak istiyor diye düşünüyorum. Sendikacılar işçilerin emekli maaşları düşecekmiş diye bir şeyi kesinlikle dert etmiyor. O zaman maaşlar düşmesin kıdem tazminatı tavanı kaldırılsın diye mücadele etmeye çağır da görelim” dedi.

UCUBE EMEKLİLİK SİSTEMİ MAAŞLARI ERİTİYOR

Şimşek programıyla 2025 yılında emekli olan işçiler 2024 yılında emekli olacak işçilerden yüzde 30 daha az emekli aylığı alacak.

Prof. Dr. Aziz Çelik kaybın sebebini, “Henüz 2024 yılı TÜFE belli olmadığı için hesaplanan aylığa 2024 yılı güncelleme katsayısı yerine emekli aylıklarına 2024 ocak ve temmuz döneminde yapılan artış oranları ayrı ayrı uygulanacak. Emeklilere ocak 2024’te yüzde 49.25, temmuz ayında da yüzde 24.7 zam yapılmıştı. Böylece 2024 yılı için emekli aylığı yüzde 86.1 oranında artacak.  Ocak 2025’te ise ayrıca tahmini yüzde 11-12 civarındaki 2025 ocak zammını alınacak. Eğer 2024 yılı için enflasyon yüzde 38 ve büyüme de yüzde 5 olursa aralık 2024 ayında emekli olanlar yüzde 33, eğer enflasyon yüzde 40 ve büyüme yüzde 5 olursa yüzde 31 oranında daha fazla zam alırlar. Örneğin aralık 2024’te emekli olan 20 bin TL emekli aylığı alabilecek, Ocak 2025’te başvuran 15 bin lira civarında aylık alacak’ şeklinde açıklarken enflasyonun olduğundan çok az açıklanmasının ve emeklilik sistemindeki ucube hesaplama yöntemleri bu duruma yol açıyor” ifadeleriyle anlattı.

Çelik, OVP ile yeniden gündeme gelen TES’i ‘Kıdem tazminatına çökmenin yeni planı’ şeklinde niteledi. Yapılan açıklamalarda 2025’in son çeyreğinde uygulanmaya başlaması öngörülen sistemin emeklilere ikinci bir maaş olacağı yönünde bir veri sunmadığının altını çizen Çelik, “İşçilere fazladan emekli maaşı verilecekse özel fonlara gerek yok, SSK’ye verilebilir. Ayrıca yüzde 3 civarında prim kesintileriyle toplanan bu miktar verilmeye başladığında emekli maaşının yarısı tutarında bile olmayacaktır. Buna maaş yerine ancak cep harçlığı denilebilir’ şeklinde konuştu. Çelik patronların TES için ödeyecekleri kesintileri giydirilmiş ücretlere yansıtarak yine işçilere ödeteceklerini” söyledi.

Geçtiğimiz ay içinde 3 işçi sendikası konfederasyonunun basın açıklamalarında ve mitinglerinde yer alan ‘Kıdem tazminatı kırmızı çizgimiz’ söyleminin yeni OVP karşısında test edileceğini belirterek, sendikaların emekli maaşlarında insanca yaşanacak seviyeleri talep etmek ve kıdem tazminatına sahip çıkmak için mücadele etmek zorunda olduğunun altını çizdi.

KIDEM TAZMİNATI VE EMEKLİ MAAŞLARI AKP’Lİ YILLARDA BÖYLE ERİDİ

AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan 2024 yılını emekliler yılı ilan etti. Bugün itibarıyla en düşük emekli maaşı 12 bin 500 TL. Bu miktar BİSAM’ın açıkladığı açlık sınırının 6 bin 544 TL altında. 2003 yılında AKP’nin iktidara geldiğinde en düşük emekli maaşı asgari ücretin 1.47 katıydı. Emekli maaşları 2008’de asgari ücretin 1.13 katına düştü ve 2024’te asgari ücretin 0.73’üne kadar geriledi. 2000 öncesi 2000-2008 arası ve 2008 sonrası için ayrı ayrı düzenlemeler üzerinden hesaplanan maaşlarda her gelen yeni düzenlemeyle prim yatırılan gün sayısı karşısında aylık bağlama oranları sürekli düştü. 2000 yılında 7 bin 200 gün prim ödeyen bir işçi çalışırken aldığı aylığının yüzde 69’u oranında emekli maaşı alırken 2008’de maaşlar çalışırken alınan ücretin yüzde 40’ına indi.

7 bin 200 gün prim ödeyerek emekli olan bir işçinin 2012’de kıdem tazminatı tavanı üzerinden aldığı tazminat olan 59 bin 500 TL ile 33 bin dolar alabiliyordu. 2024 yılında 7 bin 200 gününü doldurup emekli olan bir işçisi ise 816 bin TL’lik kıdem tazminatıyla ancak 24 bin dolar alabiliyor. Aynı tazminat ile 2012 model bir sedan otomobile 33 bin 500 TL ödeyerek sahip olunabilirken bugün ise piyasanın en ucuz aile sedanı için bir işçinin 20 yıllık kıdem tazminatının üzerine 191 bin 330 TL bulması gerekiyor. 2012’deki kıdem tazminatıyla 383 altın alınabilirken, bugün ise 177 çeyrek altın alınabiliyor.

AKP’NİN EMEKLİLİK FORMÜLÜ: DAHA ÇOK PRİM ÖDE, GEÇ EMEKLİ OL, AZ YAŞA

AKP Genel Başkan Yardımcısı Nihat Zeybekci 15 Ağustos’ta katıldığı televizyon yayınında, “Maalesef emeklilik sistemi, sosyal güvenlik sistemimizi çok dar bir koridora soktuk. 16 milyonun üzerinde emeklimiz var. 1.4 milyon civarında prim ödeyen çalışanın baktığı emekli… Bu sürdürülebilir bir şey değil. 1.4’ü artırmak için tedbir almalıyız’ dedi. Zeybekçi programda emekli sayısının fazla olduğunu söylerken hükümetin EYT düzenlemesinde fedakarca davrandığını söyledi. Zeyrek prim ödemelerinin artması gerektiğini düşündüğünü” söyledi.

AKP Grup Başkanı Abdullah Güler 3 Eylül’de ‘Emeklilik sisteminin güncellenmesi’ hakkında yaptığı açıklamada “Gelişmiş ülkelerdeki uygulamayı esas alırsak emeklilikte üç tane başlık öne çıkıyor. Bir tanesi, ödediğiniz prim miktarı, ödediğiniz süre ve yaş. Avrupa’nın gelişmiş ülkelerinde bizim ülkemizde olduğu gibi 40’lı, 45’li ve 50’li yaşlarda bir emekliliğe rastlayamazsınız. Avrupa’da emeklilik yaşı 65’tir, 67’dir. Kimi ülkelerde de 70 yaşına kadar emeklilik yaş durumu vardır. Bu, sürdürülebilirlik çizgisi açısından önemlidir” ifadelerini kullandı.

AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan 2024 yılını emekliler yılı ilan etti. Bugün itibarıyla en düşük emekli maaşı 12 bin 500 TL. Bu miktar BİSAM’ın açıkladığı açlık sınırının 6 bin 544 TL altında. 2003 yılında AKP’nin iktidara geldiğinde en düşük emekli maaşı asgari ücretin 1.47 katıydı. Emekli maaşları 2008’de asgari ücretin 1.13 katına düştü ve 2024’te asgari ücretin 0.73’üne kadar geriledi. 2000 öncesi 2000-2008 arası ve 2008 sonrası için ayrı ayrı düzenlemeler üzerinden hesaplanan maaşlarda her gelen yeni düzenlemeyle prim yatırılan gün sayısı karşısında aylık bağlama oranları sürekli düştü. 2000 yılında 7200 gün pirim ödeyen bir işçi çalışırken aldığı aylığının yüzde 69’u oranında emekli maaşı alırken 2008’de maaşlar çalışırken alınan ücretin yüzde 40’ına indi.

7 bin 200 gün prim ödeyerek emekli olan bir işçi 2012’de kıdem tazminatı tavanı üzerinden aldığı tazminat olan 59 bin 500 TL ile 33 bin dolar alabiliyordu. 2024 yılında 7 bin 200 gününü doldurup emekli olan bir işçi ise 816 bin TL’lik kıdem tazminatıyla ancak 24 bin dolar alabiliyor. Aynı tazminat ile 2012 model bir sedan otomobile 33 bin 500 TL ödeyerek sahip olunabilirken bugün ise piyasanın en ucuz aile sedanı için bir işçinin 20 yıllık kıdem tazminatının üzerine 191 bin 330 TL bulması gerekiyor. 2012’deki kıdem tazminatıyla 383 altın alınabilirken, bugün ise 177 çeyrek altın alınabiliyor.

TES İLE NE AMAÇLANIYOR?

Sabah gazetesinin yaptığı TES taslağı haberine göre patronlar işçilerin ücretlerinin yüzde 8.33 oranındaki miktarı oluşturulacak TES fonuna tazminat olarak yatıracak. Fona işçilerin brüt maaşlarından yapılan prim kesintisi kadar patronlar da prim ödeyecek ve oluşan toplamın üzerine henüz belli olmayan bir miktar devlet katkısı da yapılacak. İşçiler 60 yaşına kadar bu fona erişim sağlayamayacak ancak bir defaya mahsus işten ayrılmaları durumunda oluşan birikimin bir kısmını çekmelerine izin verilecek. Şu an işlemekte olan otomatik katılım sistemi BES’in de TES gibi emekliliği destekleyici bir yapıya dönüştürüleceği belirtiliyor.

Dünya gazetesinde yer alan habere göre ise TES, BES sisteminin yerini alacak bir sistem olacak. Şu an için otomatik katılınan BES sistemine dahil olmak istemeyen çalışanlar ne zaman sistemden çıkmak isterlerse birikimlerini çekerek çıkış yapabilmekte. Yeni gelecek TES sisteminde ise sistemden çıkış yapılamayacağı gibi birikimlere de erişim sağlanmayacak.

SENDİKALAR OVP’DEKİ EMEKLİLİK SİSTEMİNE NE DEDİ?

TÜrk-İş ve DİSK açıkladıkları eylem planları çerçevesinde düzenledikleri basın açıklamaları ve mitinglerde ‘Kıdem tazminatına saldırıların karşısında oluruz’ mesajı verdi. DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu 11 Ağustos’ta yaptığı konuşmada TES ve OVP’yi ‘İşçi sınıfının önüne bir tuzak kurulmak isteniyor’ şeklinde niteledi. Çerkezoğlu, “TES’in asıl amacı son kalemiz, kırmızı çizgimiz dediğimiz kıdem tazminatını ortadan kaldırmaktır” dedi.. Hak İş Genel Başkanı Mahmut Arslan ise Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Aslan ile buluşmasında konfederasyonunun OVP’ye ‘dair talep ve görüşlerini’ aktardı.

MÜCADELE YOK EMEKLİ OLUN ÇAĞRISI VAR

Kıdem tazminatı hakkına sahip çıkıp insanca yaşanacak bir emekli maaşı talep etmesi gereken sendikalar sessiz. Hak-İş’e bağlı Özçelik-İş’in yaptığı ise bu kadar da olmaz dedirtti. SMS mesajı ve sosyal medyadan yaptığı açıklamayla üyelerine “Yüzde 30-35 arası düşük maaş almamak için emekli olun” çağrısı yaptı. İşçiler öfkeli: “Asıl amaçları patronun düşük ücretle yeni işçi almasını sağlamak.”

"SIRA BEKLERKEN CAN VEREN YAŞLILAR VAR"

Temel ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelen emekliler huzurevlerine yöneliyor. Ancak yaşlılık aylığı 4 bin 180, emekli maaşı 12 bin 500 lirayken, kamu huzurevi fiyatlarının 11 bin liraya kadar çıkarılması çaresiz bırakıyor. Özel huzurevlerinin yanına ise yaklaşılmıyor.

Kamuya ait huzurevlerinin sayısı da yetersiz. 17 ilde hiç yok. SES Bursa Şube Eş Başkanı Alican Özden, “Huzurevi sırası beklerken hayatını kaybeden yaşlılarımız var” dedi. Kadın dernekleri ise bakımın tüm yükünün kadınlara kalmaması için devletin atım atmasını istiyor.

8 milyon 723 bin: Türkiye’deki 65 yaş üstü nüfus

1 milyon 670 bin: Tek başına yaşayan yaşlı sayısı

Yüzde 25: 4 haneden 1’inde yaşlı fert var

14 bin 704: Kamu huzurevlerinde kalanlar

Yaşlı bakımı özelleşiyor, yük kadına kalıyor