İPA’dan Eğitimde eşitsizlik raporu: Seçenekler azalıyor, özel okullar yayılıyor

İstanbul Planlama Ajansı (İPA) eğitimin özelleştirilmesine dair “eğitim kurumlarında özelleşme ve dönüşümün eğitim hakkı üzerinden değerlendirilmesi” isimli raporu yayımladı. Raporda son 10 sene içerisinde üniversite öncesi eğitimin her kademesinde yıldan yıla artan özel okul sayılarına yer verildi. Nitelikli devlet okulu yetersizliği, ortaokul ve lise kademelerinde imam hatiplerin tüm okullara oranının artması, zorunlu meslek lisesi tercihleri ve 4+4+4 gibi uygulamaların çocukları ya eğitim dışına ya da özel okullara mahkum ettiğine yer verildi. Özel okulların hem sayıca hem de oransal olarak artmasının eğitim hakkını zedelediği vurgulandı.

Bu artış aynı zamanda eşitsizliği de perçinliyor. Örneğin eğitim niteliğini etkileyen en önemli faktörlerden biri olan; sınıftaki ortalama öğrenci sayıları arasında uçurum var. İstanbul’daki devlet ilkokullarında derslik başına düşen öğrenci sayısı 31.91 iken, özel okullarda 11.31. Veya ortaokul kademesinde Türkiye genelinde devlet okullarında derslik başına düşen öğrenci sayısı özel okullarda 13.2 iken devlet okullarında 39.86.

OKUL ÖNCESİNDE ÖZELLER TEK SEÇENEK 

Özel okulların hem sayısal hem de oransal olarak en fazla yer kapladığı kademe okul öncesi eğitim kurumları. 2022-2023 eğitim öğretim dönemi için Türkiye’deki okul öncesi eğitim kurumları arasında özel okulların oranı yüzde 19.76, İstanbul’da ise yüzde 43.43. Yani İstanbul’daki okul öncesi seçeneklerinin neredeyse yarısı özel okul.

Türkiye ortalaması için;

2015-2016 eğitim öğretim döneminde 4 bin 658 olan özel okul öncesi eğitim kurumu sayısı 2022-2023 döneminde 7 bin 871'e çıktı. Tüm okul öncesi eğitim kurumları içerisindeki oranı ise yüzde 16.76'dan yüzde 19.76'ya çıktı.

İstanbul için;

2015-2016 eğitim öğretim döneminde 1534 olan özel okul öncesi eğitim kurumu sayısı 2022-2023 döneminde 2 bin 128'e çıktı. İstanbul’daki tüm okul öncesi eğitim kurumları içerisindeki oranı ise 2017-2018 yılları arasında yüzde 51.67'ye kadar çıktı, 2022-2023 döneminde yüzde 43.43 oldu.Küçükçekmece, Esenyurt, Kağıthane, Sultangazi, Sultanbeyli, Zeytinburnu, Arnavutköy, Silivri olmak üzere 8 ilçe dışında, tüm ilçelerde özel okul öncesi kurum sayısı devlet okullarından fazla.

ÖZEL İLKOKUL SAYISI İKİ KATINA ÇIKTI

Özel ilkokullar açısından ise son 10 yılda iki kattan fazla artışlar gerçekleşti. Okul öncesi eğitim kurumlarından farklı olarak ilkokullarda özel okul patronlarının öncelikli tercihi ortalama gelir seviyesi daha yüksek olan semtler oluyor. Hatta Beylikdüzü, Ataşehir, Çekmeköy ve Üsküdar'da devlet ilkokulundan çok özel ilkokul bulunuyor.

Türkiye’de 2012-2013 ve 2022-2023 eğitim öğretim dönemleri arasında;

Özel ilkokul sayısı 992’den 2 bin 65’e, Özel ilkokulların sayısının tüm ilkokullara oranı yüzde 3.4’ten yüzde 8.20’ye,Özel ilkokullarda okuyan öğrenci sayısı 167 bin 381'den 348 bin 720'ye,Özel ilkokullarda okuyan öğrencilerin tüm ilkokul öğrencilerine oranı yüzde 2.99'dan yüzde 10.74'e çıktı.

İstanbul’da ise aynı dönemde;

Özel ilkokul sayısı 279’dan 583’e,Özel ilkokulların İstanbul’daki tüm ilkokullara oranı yüzde 17.93’ten yüzde 35.44’e, Özel ilkokullarda okuyan öğrenci sayısı 51 bin 658'den 104 bin 568'e, Bu öğrencilerin İstanbul’daki tüm ilkokul öğrencileri arasındaki oranı yüzde 5.46'dan yüzde 10.74'e çıktı.

ÖZEL ORTAOKULDA OKUYAN ÖĞRENCİ SAYISI 3 KATINA ÇIKTI

Özel ortaokulların sayısının artış hızında pandemi sonrasında bir düşüş gözlemlense de son iki yılda yeniden yükselme gerçekleşti. Ortaokul kademesinde de özel okul patronlarının ilk tercihi sosyoekonomik olarak daha yüksek semtler. Bakırköy, Ataşehir, Beylikdüzü, Çekmeköy ve Üsküdar ilçelerinde özel ortaokul sayısı devlet ortaokulu sayısından fazla.

Ayrıca okul öncesi ile ilkokul kademelerinden farklı olarak; 4+4+4 sistemiyle ortaokul seviyesinde imam hatipler ve proje illerde mesleki ve teknik ortaokullar bulunduğundan eğitimin bu kademesinde velilerin seçenekleri iyice daralmaya başlıyor.

Türkiye geneli için 2012-2013 ve 2022-2023 eğitim öğretim dönemleri arasında;

Özel ortaokul sayısı 904'ten 2 bin 266'ya, Özel ortaokulların tüm ortaokullara oranı yüzde 5.32'den yüzde 11.98'e, Özel ortaokullarda okuyan öğrencilerin sayısı 164 bin 294'ten 376 bin 426'ya, Bu öğrencilerin tüm ortaokul öğrencilerine oranı yüzde 2.95'ten 6.81'e çıktı.

İstanbul’da ise aynı dönemde,

Özel ortaokul sayısı 252'den 609'a, Özel ortaokulların İstanbul’daki tüm ortaokullara oranı yüzde 16.40'tan yüzde 34.52'ye, Özel ortaokullarda okuyan öğrencilerin sayısı 45 bin 269'dan 108 bin 450'ye, Bu öğrencilerin İstanbul'daki tüm ortaokul öğrencilerine oranı yüzde 4.7'den 10.96'ya çıktı.

İSTANBUL’DA ÜÇ DEVLET ORTAOKULUNDAN BİRİ İMAM HATİP

Özel okullara benzer hızla çoğalan bir başka kurum türü ise imam hatip ortaokulları. 2012-2013 eğitim öğretim döneminde uygulanmaya başlayan 4+4+4 ile beraber açılan ortaokul kademesinde imam hatipler büyük bir hızla yaygınlaştırılıyor. İmam hatip ortaokullarının İstanbul’da ilçelere dağılımı incelendiğinde ise özel ortaokulların tam aksi şekilde yoksul semtlerde yoğunlaştığı görülüyor. Ümraniye, Sultangazi, Kağıthane gibi ilçelerde farklı şekilde daha fazla imam hatip ortaokulu bulunurken Pendik’te imam hatip ortaokulu sayısı tavan yapıyor. İlçede 35’e yakın imam hatip olmayan ortaokul bulunurken 25’e yakın imam hatip ortaokulu bulunuyor.

Türkiye’de son 10 senede,

İmam hatip ortaokullarının sayısı 1597'den 3 bin 432'ye, Tüm devlet ortaokulları içindeki oranı yüzde 10.07'den yüzde 20'62'ye,İmam hatip ortaokullarında okuyan öğrencilerin sayısı 385 bin 830'dan 695 bin 499'a,Bu öğrencilerin tüm devlet ortaokullarındaki öğrencilere oranı yüzde 8.11'den yüzde 14.46'ya çıktı.

İstanbul’da ise aynı dönemde;

İmam hatip ortaokullarının sayısı 197'den 357'ye, İstanbul'daki tüm devlet ortaokulları arasındaki oranı yüzde 17'den yüzde 30.91'e, İmam hatip ortaokullarında okuyan öğrencilerin sayısı 99 bin 202'den 133 bin 685'e,Bu öğrencilerin İstanbul'daki tüm devlet ortaokullarındaki öğrencilere oranı yüzde 12.68'den yüzde 17.04'e çıktı.

HER İKİ LİSEDEN BİRİ ÖZEL

Türkiye’de özel liseler, okul öncesi eğitim kademesiyle beraber en hızlı artan ve oransal olarak devlet okulları içerisinde en yaygın olanlardan. Gittikçe yaygınlaşan imam hatip ve meslek liseleri, LGS’yle beraber puansız mahalledeki en yakın liseye yerleşme uygulamaları yurttaşların nitelikli bir ortaöğretime ulaşımını güçleştiriyor. Bu tabloda özel okul sayıları da hızlı şekilde artıyor.

Türkiye’de son 10 senede;

Özel lise sayısı 907'den 3 bin 85'e,Özel liselerin tüm liseler arasındaki oranı yüzde 21.52'den yüzde 46.29'a,Özel liselerde okuyan öğrencilerin sayısı 156 bin 665’ten 535 bin 964’e, Bu öğrencilerin tüm lise öğrencilerine oranı 3.14’ten yüzde 8.48’e çıktı.

İstanbul’da ise aynı dönemde;

Özel lise sayısı 331'den 711'e,Özel liselerin İstanbul'daki tüm liseler arasındaki oranı yüzde 53.4'ten 2018'de yüzde 74.5'e kadar çıkarken yüzde 68.10 oldu.Özel liselerde okuyan öğrencilerin sayısı 59 bin 420’den 146 bin 517’ye, Bu öğrencilerin tüm lise öğrencilerine oranı yüzde 6.28’den yüzde 12.26’ya çıktı.

ÖZEL MESLEKİ LİSELERİ TEŞVİKLE ARTIRILIYOR

Daha öncesinde meslek liseleri arasında çok yer kaplamayan özel meslek liseleri de hızla artıyor. Türkiye’de son 10 senede özel meslek liselerinde okuyan öğrenci sayısı neredeyse 10 katına çıktı. Bu liselerin hızla artmasında teşviklerin de payı büyük. Ağustos ayında Resmi Gazete’de yayımlanan karara göre MEB, 2024-2025 eğitim-öğretim yılında organize sanayi bölgeleri (OSB) içinde ve dışındaki özel mesleki ve teknik Anadolu liselerinde öğrenim gören öğrenci başına bu okulların patronlarına 57 bin TL'ye varan teşvikler veriyor.

Türkiye’den son 10 senede;

Özel mesleki liselerde okuyan öğrenci sayısı 17 bin 854'ten 151 bin 655'e, Bu öğrencilerin tüm lise öğrencilerine oranı yüzde 0.79'dan yüzde 6.45'e çıktı.

İstanbul’da aynı dönemde;

Özel mesleki liselerde okuyan öğrenci sayısı 5 bin 41'den 22 bin 732'ye, Bu öğrencilerin İstanbul'daki tüm lise öğrencilerine oranı yüzde 1.25'ten yüzde 5.64'e çıktı.

YOKSUL SEMTLERDE İMAM HATİP LİSELERİ DAHA FAZLA

İmam hatip liselerinin sayısında ilk göze çarpan fark bu liselerin sayısının fazla olduğu ilçelerin İstanbul’daki yoksul semtler olması. En fazla imam hatip lisesi Pendik’te bulunurken bu ilçeyi Gaziosmanpaşa, Esenler ve Sancaktepe takip ediyor. Sancaktepe’de imam hatip lisesi sayısı imam hatip olmayan liselerin sayısından fazla. Ayrıca imam hatip lisesi sayısının artış hızı bu okullarda okuyan öğrencilerin sayısının artış hızından çok daha fazla. Yani olası kontenjanın çok daha üstünde imam hatip liseleri açılıyor, imam hatip liseleri nitelikli liselere yerleşemeyen çocukların üstünde bir sopa gibi sallanıyor.

Türkiye’de 2014-2015 ve 2022-2023 eğitim öğretim dönemleri arasında;

İmam hatip liselerinin sayısı 1017’den 1715’e,İmam hatiplerin tüm devlet liseleri arasındaki oranı yüzde 13.64’ten yüzde 18.51’e,İmam hatip liselerinde okuyan öğrenci sayısı 546 bin 443'ten 579 bin 306'ya, Bu öğrencilerin tüm devlet okullarındaki lise öğrencilerine oranı 13.73'ten 13.77'ye çıktı.

İstanbul’da aynı 8 senelik dönemde;

İmam hatip liselerinin sayısı 130’dan 223’e,Bu liselerin tüm devlet liselerine oranı yüzde 18.16’dan yüzde 23.6’ya,İmam hatip liselerinde okuyan öğrenci sayısı 105 bin 305'ten 109 bin 695'e çıktı. Bu öğrencilerin İstanbul'daki tüm devlet okullarındaki lise öğrencilerine oranı yüzde 16.18'den yüzde 16.17'ye düştü.

ÖZELDE OKUYAN ÖZELE, DEVLETTE OKUYAN DEVLETE

Üniversiteye geçiş istatistiklerine göre ise devlet lisesinde okuyan öğrencilerin yüzde 86.61’i devlet üniversitelerini, yüzde 13.39’u vakıf üniversitelerini tercih ediyor. Özel lise çıkışlı öğrencilerin ise yüzde 58.35’i devlet üniversitelerini, yüzde 41.65’i vakıf üniversitelerini tercih ediyor. En az 450 puanla kapatan bölümlerin büyük çoğunluğunu ise devlet lisesi çıkışlı öğrenciler dolduruyor.

ÖZEL OKULLARA TEŞVİK AKIYOR

Yeni teşvik düzenlemesiyle eğitim sektörüne yapılacak yatırımlar öncelikli yatırımlar kapsamına alındı. Bu düzenlemeyle özel okul ‘yatırımcıları’ en az beşinci seviyede teşvikten yararlanabiliyor. Bu kapsamda yeni okul açacak, kapasite artıracak veya özel okulunda yenilemeye gidecek özel okul patronları; KDV istisnası, kurumlar veya gelir vergisinden yüzde 80 oranda muafiyet, 7 yıl boyunca yüzde 36 sigorta primi muafiyeti, hazine arsaları veya kamu binalarının özel okullara yatırım yeri olarak tahsis edilmesi, faiz gibi imkanlardan yararlandırılıyor.