Tedavi değil bağımlılık yaygınlaşıyor

Kübra KIRIMLI

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bağımlılığı, madde kullanımına ve bağımlılık davranışlarına bağlı bozukluklar, ağırlıklı olarak psikoaktif (merkezi sinir sistemini etkileyen kimyasal maddelerin) kullanımı veya belirli tekrarlayan ödüllendirici ve pekiştirici davranışların bir sonucu olarak gelişen zihinsel ve davranışsal bozukluklar olarak tanımlıyor. Bağımlılıklara şeker hastalığı, kalp hastalıkları, astım, şizofreni veya demans gibi ilaç tedavileri ve koruyucu önlemler ile durdurulabilen ancak tamamen iyileşmeyen hastalıklar grubunda yer veriliyor.

Bağımlılık yapan maddeler arasında tütün, alkol, esrar, eroin, ekstazi, kokain, bonzai, bazı mantar türleri, ketamin, metamfetamin, LSD, GHB gibi daha pek çok madde yer alıyor.

AMATEM-ÇEMATEM SAYILARI YETERSİZ 

Bağımlılıkla mücadele 22 yıldır ülkeyi yöneten AKP iktidarlarının son yılarda seçim vaatleri arasında yer aldı. Ancak bağımlıkla mücadele merkezleri denince akla gelen AMATEM (alkol ve madde bağımlılığı tedavi merkezleri) ve ÇEMATEM (çocuk ergen madde bağımlılığı merkezi)’nin sayılarında ciddi bir artış gözlenmedi.

Türkiye’de uyuşturucu bağımlılığı tedavisi gerçekleştiren kurumlar; Sağlık Bakanlığına bağlı devlet hastaneleri, Üniversitelere bağlı tıp fakültesi hastaneleri psikiyatri klinikleri ve bazı özel hastaneler. Türkiye’de uyuşturucu madde bağımlılığı tedavisi ayaktan ve yatarak tedavi olarak sunuluyor.

AMATEM, alkol ve çeşitli madde bağımlılıklarına ilişkin tedavi sunarken; ÇEMATEM ise, 18 yaş ve altı çocuklara ve ergenlere alkol ve madde kullanım bozukluğu olanlara tedavi sunuyor. Ancak Türkiye’de bu her iki merkezin sayısı yalnızca 140. Zaman içinde bu sayının yükseltilmesi hedefleniyor, ancak yaygın madde kullanımı karşısında bu sayıların yetersiz olduğu her defasında dile getiriliyor.

İktidarın 2024 yılı yatırım programında 9 ilde projesi devam eden 450 yataklı AMATEM, 80 yataklı ÇEMATEM gözükürken; 58 ilde ise etüt projeleri toplamında 135 yataklı AMATEM ile 50 yataklı ÇEMATEM yer alıyor. 2016 ve 2020’de başlanan projelerin hepsinin 2026’da son bulması hedefleniyor.

REHABİLİTASYON MERKEZLERİ ÖNEMLİ ANCAK SAYICA YETERSİZ

Yine bağımlılığa yönelik rehabilitasyon mücadele oldukça önemli. Ancak bu merkezlerin sayıları da yok denecek kadar az. Hizmet veren rehabilitasyon merkezlerinin sayısı ise tüm Türkiye’de yalnızca 11. Yine reentegrasyon da mücadelenin bir parçası. Ancak burada da önemli eksikler söz konusu. Sadece Yeşilay’a bağlı YEDAM Atölye’de bağımlıkla mücadele edenler için meslek kursları söz konusu.

YATARAK TEDAVİ İÇİN BAŞVURAN HASTA SAYISI ARTIYOR

Madde bağımlılıkları ile ilgili 2020’de ayakta tedavi için başvuran kişi sayısı 114 bin 262 iken 2023’te bu sayı 170 bin 145 oldu. Yatarak tedavi olmak için başvuran kişi sayısı 2020’de 9 bin 824 iken 2023’te bu sayı 14 bin 42’ye yükseldi. İçişleri Bakanlığının 2024 uyuşturucu raporuna göre 2023 yılı sonu itibarıyla 138 uyuşturucu madde bağımlılığı tedavi merkezi bulunuyor. 60 merkezde hem ayaktan hem yatarak, 78 merkezde ise sadece ayaktan tedavi hizmeti yürütülüyor. 2023 yılı sonu itibarıyla tedavi merkezlerinin toplam yatak kapasitesi 1396.

Sağlık Bakanlığı ise 2024 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Kanun Teklifinden bağımlılıkla mücadeleye 9 milyar 343 milyon 722 bin lira pay ayırıyor.

BAĞIMLILIKLA MÜCADELE İÇİN KURULAN BMYK NE YAPTI?

Bağımlılıkla mücadele için 2019/2 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesiyle Bağımlılıkla Mücadele Yüksek Kurulu (BMYK) kuruldu. BMYK, Adalet, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler, Çevre ve Şehircilik, Hazine ve Maliye, İçişleri, Milli Eğitim, Tarım ve Orman, Ticaret, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlıkları ile Cumhurbaşkanlığı Sağlık Gıda Politikaları Kurulu başkan vekilleriyle yeniden oluşturuldu. 2022’de BMYK çalışma olarak önüne “Ben olsaydım” temalı il/ilçe çalıştayları yapılması kararları almış, 2023’te de bu çalıştaylar gerçekleştirilmiş. BMYK’nin sayfasında bu çalışma haricinde çalışma gözlenmedi.

ÖNLEYİCİ ADIMLAR EN ÖNEMLİ FAKTÖRLER ARASINDA

Bağımlılıkla ilgili önleyici adımlar büyük önem taşıyor. Kamu spotları ve tanıtım videoları dışında henüz adımlar yok. Sağlık Bakanlığına bağlı ALO 191 uyuşturucu ile mücadele danışma ve destek hattı ile ALO 171 sigara bırakma danışma hattı bağımlılıkla mücadelede destek hatları olarak hizmet vermeyi sürdürüyor. Yine Yeşilay’a bağlı ALO 115’te bu destek hatlarından biri olarak hizmet veriyor. Tedavi merkezleri randevulu olarak ya da kişisel başvuru ile hizmet veriyor. Randevular ya bu hatlar üzerinden ya da ALO 182 merkezi hastane randevu sistemi (MHRS) üzerinden oluşturuluyor.

İçişleri Bakanlığının 2024 uyuşturucu raporuna göre ise ALO 191 destek hattından alınan hizmet sayısı ve konu başlıkları altında 2023 itibarıyla AMATEM/ÇEMATEM hakkında bilgi talebi sayısı ise 0.

97 ŞEHİR ARASINDA İSTANBUL 10. SIRADA

Avrupa Uyuşturucu ve Bağımlılık İzleme Merkezi (EMCDDA), tarafından yayımlanan 2023 Avrupa uyuşturucu raporuna göre Avrupa’da en sık kullanılan uyuşturucu türlerinin başında esrar geliyor. Ele geçirilen uyuşturucu sıralamasının başında ise kokain, kök kenevir ve metamfetamin geliyor. Türkiye de bu ülkeler arasında. Ele geçirilen kök kenevirin neredeyse yarısı Türkiye’de yakalandı. EMCDDA’nın atık su kalıntısı çalışmasında metamfetamin konusunda yapılan incelemede 97 Avrupa şehri arasında İstanbul 10., Adana ise 16. sırada yer aldı.