Diyanet bütçesi bakanlıkları solladı

Nisa Sude DEMİREL
Andaç Aydın ARIDURU
İstanbul

Cumhurbaşkanlığı bütçesi ile beraber Cumhurbaşkanlığına bağlı Diyanet İşleri Başkanlığı bütçesi bugün Plan ve Bütçe Komisyonu gündeminde görüşülecek. İçişleri, Dışişleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Kültür ve Turizm, Sanayi ve Teknoloji ile Ticaret Bakanlıkları bütçesini sollayan Diyanet İşleri Başkanlığının bütçe teklifinde en çok göze çarpan nokta Eğitim Hizmetleri Müdürlüğüne ayrılacak paydaki devasa artış.

BÜTÇE YÜZDE 41 ARTIRILACAK

2025 yılı için sunulan bütçe teklifinde İçişleri Bakanlığı için ayrılan bütçe 96.4 milyar, Dışişleri Bakanlığı için 39.1 milyar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı için 45.3 milyar, Kültür ve Turizm Bakanlığı için 53.2 milyar, Ticaret Bakanlığı için 56.2 milyar TL. Şehirlerin başta deprem olmak üzere afetlere karşı dönüşümünü hedefleyen afetlere dirençli şehirler projesine ayrılan tutar ise 120 milyar TL. Diyanet İşleri Başkanlığı için teklif edilen 2025 bütçesi ise 130.1 milyar TL. 2024’te bu miktar 91.8 milyar liraydı. Yani bu sene bütçenin yüzde 41.7 artması planlanıyor. Ayrıca başkanlık harcamaları genelde belirlenen bütçeyi aşıyor. 2023’te Başkanlığa 35.9 milyar lira ayrılmışken, belirlenen bütçe yüzde 33.4 aşılarak 47.9 milyar lira harcama yapılmıştı.

PROPAGANDA BÜTÇESİNDE DEVASA ARTIŞ

Eğitim Hizmetleri Müdürlüğü bütçesinde bu sene devasa bir artış var. Bu kaleme 2023’te 520 milyon 388 bin, 2024’te 906 milyon 667 bin TL ayrılmıştı. 2025 için teklif edilen miktar ise 6 milyar 105 milyon 993 bin TL. Bu miktar 2024’ün 6.7, 2023’ün 11.7 katı.

Bu sıçramanın kaynağı ise geçici süreli çalışanlara ayrılan bütçe. 2023’te ve 2024’te böyle bir bütçe harcanmazken 2025’te Eğitim Hizmetleri Müdürlüğü bütçesi kapsamında geçici süreli çalışanlar için 4 milyar 991 milyon 360 bin TL teklif ediliyor. Yani Diyanet İşleri Başkanlığı ‘eğitim hizmeti’ kapsamında bu sene ne için olduğu belli olmayan yüzlerce geçici personel alacak.

Eğitim Hizmetleri Müdürlüğünün ilke ve hedefleri arasında şunlar bulunuyor: “Çocuk, genç, yetişkin, kadın, erkek, engelli vb. toplumun tüm kesimlerinin yaygın din eğitimi faaliyetlerinden faydalanmasını sağlamak. Yaygın Kur’an kursları ile din eğitimi sunmak. Kur’an ve sünnet temelli eğitim vermek.”

Strateji Geliştirme Başkanlığına ayrılan bütçede de ciddi bir artış söz konusu. 2023’te bu kaleme 52 milyon 985 bin TL, 2024’te 135 milyon 331 bin TL ayrılmıştı. 2025’te ise bu miktar 277 milyon 785 bin TL olarak teklif edilerek 2024’ü ikiye katladı.

HEDEFLERİN PAYDAŞI TARİKATLAR

Bütçeye göre 2025’te din hizmetleri programı kapsamındaki hedefler şöyle: 7 milyon 765 bin 50 kişiye fetva yoluyla ulaşmak, ‘Halkı aydınlatma’ adı altında 45 bin kişiye ulaşmak, 6 milyon 555 bin hutbe ve vaaz vermek ve 165 Kur’an metni ve mealini incelemek. Bütçede ayrıca yarısı kadın olmak üzere 675 bin kişiye ‘manevi danışmanlık ve rehberlik hizmeti’ sunulması hedefleniyor. 2024’te 325 bin kadına manevi danışmanlık hizmeti verildiği belirtiliyor. Başkanlığın yurt dışı hedefleri de var. Bu kapsamda yurt dışında 2 milyon 100 bin kişiye ve 28 milyon 630 bin kişiye camiler yoluyla ulaşmak planlanıyor. Programın amaçlarına ulaşılması için belirli işler tarikatlar ve cemaatlere taşere edilecek; ‘yardım’ adı altında bu tarikat ve cemaatlere kaynak aktarılacak.

Bütçede yer alan yaygın din eğitimi programı kapsamında 13 bin 412 kişinin hafızlık sınavında başarılı olması, 4 milyon 760 bin kişinin Kur’an kurslarına katılması, 46 bin kişinin mesleki ve hizmet içi eğitime alınması, çeşitli dillerde 722 adet propaganda materyali hazırlanması hedefleri var. Din hizmetleri ve yaygın din eğitimi programına bütçeden 127.2 milyar TL ayrılacak.

TARİKATLARA 505 MİLYON AKTARILACAK

Bütçenin kalanı yönetim ve destek programına ayrılacak. Bütçe içerisinde cari transferler kaleminden 505 milyon 656 bin TL ‘Kâr amacı gütmeyen kuruluşlar’ adı altında tarikat ve cemaatlere akacak. Ancak başkanlık bugüne kadar bütçede ayrılandan daha fazlasını tarikatlara aktardı. Örneğin 2023’te din hizmetleri ve yaygın din eğitimi programından 183 milyon TL tarikatlara ayrılırken yıl sonu bütçe gerçekleşmelerinde 249.2 milyon lira aktarıldığı görüldü. Ayrılanla gerçekleşen arasındaki fark yüzde 36.16.

Ayrıca bütçede yer almayan kaynak aktarımları da gerçekleştirildi. Örneğin 2023 ve 2024’ün ilk 6 ayında özel ödenekler kaleminde (Böyle bir harcama planlanmamışken) sırasıyla 21 milyon 414 bin 940 TL ve 4 milyon 625 bin 418 cemaat ve tarikatlar tarafından yönetilen vakıf ve derneklere aktarıldı.

PROPAGANDA DİB’LE SINIRLI DEĞİL

Din propagandasına ayrılan bütçe Diyanet İşleri Başkanlığı ile de sınırlı değil. Özellikle Milli Eğitim, Aile ve Sosyal Hizmetler, Gençlik ve Spor gibi diğer bakanlıklar da kendi bütçelerinden ayrıca çeşitli protokoller kapsamında “eğitim” adı altında din propagandasına bütçe ayırıyor.

Bakanlıkların 2023 yılı faaliyet raporu verilerinde önemli bir pay tutan harcamalarda milyonlarca genç hedefleniyor. ÇEDES gibi projelerle dinci gerici müfredatın yaygınlaştırılması eğitim emekçilerinin ve sendikaların tepkilerine yol açarken, tarikat ve cemaatlerin bakanlıklar içinde kadrolaştığı iddiaları da uzun zamandır tartışma konusu. Özellikle Menzil Tarikatına yakın şirketlerin Sağlık Bakanlığından aldığı ihaleler göze çarpıyor.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Diyanet İşleri Başkanlığıyla imzaladığı 4-6 yaş arası çocukların Kur’an kurslarında eğitime alınması projesinde 2023’te 83 bin 48 öğrenciye ders verildi. Kurslara 50 milyon 789 bin 850 lira ödeme yapıldı. 2024’ün ilk ayında ise 41 milyon 367 bin lira ödeme yapıldı.

Milli Eğitim Bakanlığının 2023 faaliyet raporuna göre ise 2.9 milyar TL bütçe ayrılan Maarif Vakfı ise Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) Yunus Emre Enstitüsü (YEE) gibi kuruluşlarla ortak çalışmalar yapılıyor. Aynı rapora göre bakanlık 2021 yılında din eğitimi alanında temel eğitimde (1-8. sınıflar arası) 10 milyar 780 milyon TL; lisede ise 21.5 milyar TL harcama yaptı. MEB, Diyanet ve Gençlik ve Spor Bakanlığı ortak protokolü kapsamında yürütülen çevreme duyarlıyım, değerlerime sahip çıkıyorum projesi (ÇEDES) kapsamında okullarda imam vaiz ve müezzinler değer eğitmeni olarak derslere giriyor. ÇEDES kapsamında 42 bin okul; 1.5 milyon öğrenci, 3 milyon veli hedefleniyor.

Diyanet İşleri Başkanlığı 2013, 2015 ve 2023 yıllarında da Gençlik ve Spor Bakanlığı ile imzaladığı protokoller ile KYK yurtlarında kurduğu manevi danışmanlık ve rehberlik istasyonları kurdu. 2023’te Diyanet İşleri Başkanı Erbaş’ın açıklamasına göre 711 manevi danışman yurtlarda çalışıyor. Diyanet 250 manevi danışmanı ise Sağlık Bakanlığı ile imzaladığı protokol kapsamında hastanelerde görevlendiriyor.

Diyanetin bir diğer protokolü ise 2021’de TRT ile imzaladığı protokol. Protokol kapsamında TRT Diyanet Çocuk kanalı yayın faaliyetini sürdürüyor.