'İş yok' denilen fabrikada 3 senede 9 kat büyüme

Demir KAYA

Türkiye'nin en büyük 500 sanayii şirketi arasında yer alan Erkunt Sanayii AŞ son yıllardaki büyümesi ile kârlılığını katladı. Şirketin 2020'de 372 milyon TL olan satış geliri, 2023 yılında 3.1 milyar TL'ye çıktı. Böylece satış gelirlerini neredeyse 9’a katlayan şirket, bünyesinde çalışan işçileri “yok'” gerekçesiyle işe çağırmayıp ücretlerden kesinti yaptı.

Ücret zamlarını ‘asgari ücret zammına’ endeksleyen Erkunt Sanayii AŞ’de ortalama ücret aylık 30 bin TL iken, ücret zamları da şirketin gelir artışı oranında yapılsaydı bugün ortalama ücret 45 bin TL olacaktı.

Firma, iş olmadığı zaman ücret kesintisi yapmasını ise para olmamasına bağlamış, işçilerinden fedakarlık istemişti. 1550 işçinin çalıştığı Erkunt Sanayii, 2023 yılında işçi başına 2 milyon TL gelir elde etti. İşçilerin her biri, bu yıl işverenin cebinden giden maliyetlerinin neredeyse 5 katını bir önceki yıl kazandırmış oldu.

İşçiler arasında ise bir tedirginlik hali hakim. Her sözleşme zamanı öncesinde bu tarz uygulamalar ve işten çıkartmalar ile karşılaştıklarını söyleyen işçiler, ağır koşullar altında çalışırken geçinmekte zorlanıyorlar.

İŞÇİLERİN YARISI KADAR VERGİ ÖDÜYOR

Bir sene boyunca bodrolarında yüzde 20 ve 27’lik kesintileri gören Erkunt Sanayii işçileri 2024’te işçi başına yılda ortalama 61 bin TL vergi ödedi. Yüksek vergilerle boğuşan 1550 işçiden 2024 yılında toplam 94.5 milyon TL gelir vergisi kesildi. 2023 yılında 47.7 milyon TL vergi ödeyen Erkunt Sanayii ise işçilerinin yarısı kadar vergi ödemiş oldu.

Toplam satış geliri 3 milyar TL'yi aşan Erkunt, böylece kendi gelirinin yüzde 1.5'ini vergi olarak ödedi. Kalan kısımları ise teşvik, vergi indirimi, istisna ve muafiyetleriyle sıfırlandı. Önceki senelere baktığımızda da durum çok farklı değil. Kendi satış gelirinin 2022'de yüzde 1.6, 2021'de yüzde 2.5,  2020’de yüzde 1.5, 2019'da yüzde 1.2 oranında vergi ödedi.

Geçim sıkıntısıyla boğuşan işçileri ise kendi gelirinin yüzde 27'sini daha cebine girmeden kaybediyor.

İşçiler 2024'te senelik ortalama 61 bin TL gelir vergisi öderken, Erkunt'un işçi başına ödediği vergi 2023 yılında 31 bin TL 'de kaldı. Üretimdeki işçilere “'Biz bir aileyiz'' denilirken sadece geçtiğimiz sene işçi başına yıllık 188 bin TL kâr edildi.

DÜNDEN BUGÜNE ERKUNT TRAKTÖR

Sadece 270 bin TL sermaye, bir döküm ustası ve 10 işçi ile 1953'te başlayan, en büyüklerden biri olmaya uzanan yol Erkunt Sanayii AŞ'nin yanına açılan Erkunt Traktör Sanayii AŞ ile 2003'de daha da büyüdü ve 2017'de büyük Hint tekeli Mahindra'ya satılması ile yerli sermayenin elinden çıkarılıyor.

Peki bugünlere nasıl gelindi?

Erkunt Sanayii AŞ, 1953'te Mümin Erkunt, kardeşi Abdullah Erkunt ve yurt dışından arkadaşlarının ortaklığı ile kuruluyor. Mümin Erkunt, ilk kurduğu atölyeleri NATO standartlarına göre kurarak NATO'ya ve bileşenlerine bağlı şirketlerden ihaleler almayı kolaylaştırmayı amaçlamış. İlk ihalesini NATO'dan alan şirket yalnızca 8 yılda sermayesini 4'e katlıyor. O sırada Vehbi Koç ile tanışıp onun için üretim yapmaya başlıyor, Türkiye'nin en büyük sermayedarına çalışmanın ise tüm avantajlarını kullanıp büyüdükçe büyüyor Mümin Erkunt. 2002 yılında Piyasa dergisine verdiği röportajda ''Türkiye'de sanayi kuruluşlarının büyük problemleri vardı. Bu problemler ancak sanayicilerin bilgileri ve araştırmaları sonucu oluşturduğu yapıcı tekliflerin yetkili mercilerce hayata geçirilebilmesiyle halledilebilirdi” diyen Erkunt, siyasi hükümetlerin yaptıkları yasalarda ve yürüttükleri bütçe politikalarında işverenler lehine/işçiler aleyhine teklifler verebilmek adına 3 sanayici arkadaşı ile 1961'de Ankara Sanayi Odasını (ASO) kuruyor, o günden bugüne vergi yükünün emekçiye, hazine bütçesinin ise sermayedarlara aktarılmasının yılmaz bir savunucusu.

GREV YAPAN SENDİKA FESHEDİLDİ

Kendisi büyürken işçisinin cebinin aynı oranda büyümesini istemeyen Mümin Erkunt, 1990’lı yılların sonunda sözleşme zamanında zam talebiyle greve çıkan Türk-İş'e bağlı Türk Metal sendikası üyesi işçilerin taleplerini hiçe sayarak sendikayı feshediyor. 5-6 sene işçilerin sendikasızlığa mahkum edildiği Erkunt Sanayii AŞ'de, işçiler kendileri DİSK'e bağlı Birleşik-Metal-İş Sendikasında örgütlenmeye başlayınca ise Mümin Erkunt, Türk Metal sendikasını tekrar fabrikaya getiriyor. Özetle, ''Sendika hiç olmasın, olacaksa işçinin istediği olmasın, işçiler talepleri etrafında bir araya gelirse de feshederim'' deniliyor. 2003 yılında kızı Zeynep Erkunt ve damadına Erkunt Traktör AŞ'yi kurduran Mümin Erkunt'un iki şirketi de bugün Türkiye'nin en büyük 500 sanayii şirketi arasında.

Aynı röportajda Türkiye'nin en büyük problemini ''Yüksek vergiler ile iş aleminin gittikçe küçülmesidir'' olarak tanımlayan Mümin Erkunt'un şirketlerinde çalışan işçiler yüzde 27 gelir vergisi ile maaşlarını ellerine geçmeden kaybederken, şirketleri ise gelirlerinin yüzde 1.5'ini ancak vergi olarak ödedi. İlk yerli ve milli tasarımlı traktör olarak pazarlanan Erkunt Traktör ise bugün dünya devi, Hint tekeli Mahindra'nın elinde.

Avrupa'nın en büyük, dünyanın dördüncü büyük traktör pazarı olan Türkiye'de yerli isimle yerli işçilerle üretim ve satış yapıp zenginleşmesini sağlıyor. Dünya çapında farklı şirketleri olan Mahindra'nın toplam serveti 19 milyar doları aşarken şirketleri yalnızca son 1 sene içerisinde 1 milyar dolar kâr etti.

Hindistan kökenli olan Mahindra, Avrupa'da traktör ve otomotiv üretimi yapmak için üretim ve satış yapacağı ülkelerdeki yerli şirketleri satın alıyor. Hindistan'ın en büyük 100 şirketi arasında bankası ve teknoloji şirketi de olan Mahindra, kendi satın aldığı firmalara ucuza kredi sağlayıp teknik üretim kapasitesini arttırmaya çalışıyor.

Mahindra'nın elini attığı büyükler daha da büyürken, şirket 160 milyar avroluk dünya pazarında hakimiyetini artıyor. Mümin Erkunt, kardeşi, ortakları, kızı, damadı, büyük Hint tekeli Mahindra… Kurulumundan itibaren gelinen 70 yılda hepsi zenginleşebilsin diye Erkunt işçisi bugün ağır koşullarda geçim sıkıntısı ile boğuşmak zorunda kalıyor.