Almanak 2024 | Geçmişin gölgesi: 2024 Türkiye medyası
Yargı bağımsızlığının zayıflaması hem bireysel olarak gazetecilere hem de siyasal iktidarla mesafeli duran medya kuruluşlarına yönelmesine zemin hazırlamaktadır.
Görsel: Evrensel, Erdoğan Fotoğrafı AA'ya aittir.
Vahdet Mesut AYAN
“Ben 24 yıldır gazetecilik yapıyorum Türkiye’de, gerçek anlamda gazetecilik yapabildiğimi, öğrendiğim her şeyi aktarabildiğimi asla iddia edemiyorum. Ben otosansür ile gazetecilik yapıyorum. Bildiklerimin çok azını aktararak Türkiye’de gazetecilik yapıyorum” diyordu İrfan Aktan katıldığı bir programda. İki üç cümleden oluşan bu açıklama, 2024 Türkiye’sinde gazeteciliğe veya biraz daha genişletirsek medya ortamına dair epey bilgi veriyor. Ancak bu cümlelerin kurulmasının ardında, AKP dönemiyle derinleşen ama kökleri 1980’li yıllara dayanan yapısal sorunların olduğu da aşikar. Kırk yılı aşkındır süregiden ekonomik, siyasi ve ideolojik politikalar, kümülatif bir etki yaratarak 2024 Türkiye’sinde gazetecilik mesleğini neredeyse yapılamaz hale getirdi.
SİYASİ BASKILAR ARTIYOR
Uluslararası Sınır Tanımayan Gazeteciler örgütünün hazırladığı 2024 dünya basın özgürlüğü endeksinde Türkiye’nin 180 ülke arasında 158’inci sırada yer alması dahi durumun vahametini tam anlamıyla yansıtmamaktadır. Bu tabloyu destekleyen bir diğer veri, Türkiye Gazeteciler Sendikası tarafından hazırlanan 2023-2024 basın özgürlüğü raporudur. Rapora göre, gazetecilik mesleği üzerindeki siyasi baskılar giderek artmaktadır. Gazeteciler, yalnızca hukuki yaptırımlarla değil, aynı zamanda düşük ücretler, güvencesiz istihdam ve esnek çalışma koşulları gibi ekonomik zorluklarla da mücadele etmektedir. Sonuç olarak gazetecilik, iki önemli tazyikle karşı karşıyadır. İlki, yargı bağımsızlığının zayıflaması neticesinde ceza hukukunun medyaya yönelik bir baskı unsuruna dönüşmesi, bunun neticesinde gazetecilerin soruşturma, kovuşturma ve cezalara maruz kalmaları; RTÜK ve BİK örneğinde gördüğümüz gibi medya alanını düzenleyen, denetleyen kuruluşların siyasi etkiyle kamu kaynaklarının dağıtımını ve/veya müeyyideleri baskı ve kayırma aracı olarak kullanması önemli noktalardır. Örneğin RTÜK’ün 1995’ten bu yana yayın yapan Açık Radyo’nun yayın lisansını iptal etmesi; Halk TV, Flash Haber, TELE 1, Sözcü TV, NOW TV gibi iktidara kısmen mesafeli kanallara yaptırımlarının sürekli bir hal alması, kararların ardındaki siyasi etkiye işaret edebilir.
YARGI BAĞIMSIZLIĞI ZAYIFLIYOR
Ancak, Ceza Kanunu ve Terörle Mücadele Kanunu yeterli görülmemiş olacak ki iktidar, kamuoyunda “etki ajanlığı” düzenlemesi olarak bilinen değişikliği ekim ayında “torba kanun”un içinde yeniden Meclise sundu. Daha sonra bu madde torba kanundan çıkarılmış olsa da iktidarın bu geniş suç tanımlarını içeren düzenlemeleri ilerleyen dönemde tekrar gündeme getirmesi şaşırtıcı olmayacaktır. Dolayısıyla yargı bağımsızlığının zayıflaması, hem bireysel olarak gazetecilere hem de siyasal iktidarla mesafeli duran medya kuruluşlarına yönelmesine zemin hazırlamaktadır.
Baskının bir diğer boyutu, özellikle geçtiğimiz yıl Türkiye işçi sınıfının kazanımlarına orta vadeli program kapsamında yapılan saldırılarda görülmektedir. Bu politikalar güvencesiz, örgütsüz ve esnek çalışma koşullarını yaygınlaştırarak gazetecileri de etkilemekte; ekonomik ve sosyal hakların aşınması, gazetecileri yoksulluk ve işsizlik riskiyle karşı karşıya bırakmaktadır. Bütüncül bir yerden bakıldığında Açık Radyo’nun kapatılmasıyla, işsizlik ve yoksulluğun artması ve grev yasaklarını birbirine bağlayan ince bir bağ olduğu görülmektedir.
MEDYA ALANINDAKİ YENİ OLUŞUMLAR
Bu sıkışmışlığa rağmen 2024’te, medya alanında bazı yeni oluşumlara da şahit olundu. Yeni kurulan televizyon kanalları ve gazeteler, satın almalar, piyasaya giren yeni aktörler bu yılı bir öncekinden ayıran gelişmeler arasında yer aldı. Örneğin Ekol TV ve iktidar yanlısı TVNet’in de içinde olduğu Net Yayıncılık’a bağlı GZT TV, 2024’te faaliyete geçen kanallardan bazılarıdır. Halk TV’nin Flash TV’yi satın almasıysa yine bu yıl önemli gelişmelerden biridir.
2024, basın alanında da hareketli bir yıl oldu. Nitekim Nefes gazetesi yayın hayatına başlarken Radikal’in web sitesi sekiz yıl sonra yeniden açıldı. Türkiye’nin ilk ekonomi gazetesi olan Dünya, Borsa Yatırımcısı Umut Güner’e satılırken; Doğan Burda Dergi Grubu Altun Capital Holding ve Anıl Altun'un ortak olduğu Re-Pie Portföy Yönetimi AŞ’ye devredildi. Gelişmeler, başka alanlarda yatırımı bulunan sermaye çevrelerinin medya alanına girişlerinin devam ettiğini göstermektedir.
2024’te yaşanan bu değişimler, kamu yararı açısından bir değişimi aralayacak mı hep birlikte göreceğiz. Ancak, karmaşık finansal ilişkiler neticesinde kurulan veya devredilen medya mecralarına dair mecraların kendi web sitelerinde dahi elle tutulur bir bilgi bulamazken, kanal ve gazetelerin kamu yararı doğrultusunda yayın hayatlarını sürdüreceğine dair umutlu olmamak gerekiyor.
İLERİ DEMOKRASİDEN TEKFİRCİLİĞE
Bitirmeden değinilmesi gereken bir diğer önemli konu 2024’ün son ayında Suriye’deki Esat yönetimin devrilmesinin Türkiye medyasındaki yansımalarıdır. Bu yansımalar, 2000’li yılların ortasında AB politikalarını, demokrasiyi ve insan haklarını söz gelimi savunan merkez medyanın, 2024’te iktidarın mezhepçi politikalarının etkisiyle cihatizme savrulduğunu açıkça göstermektedir. Ekranlardaki çubuklar, kullanılan retorikle birlikte fütuhat hevesine işaret etmektedir.
Oysa gazetecilik, ne cihatçı grupları muteber aktörler olarak sunan bir anlayıştan ne de MİT veya TSK eşliğinde/korumasında Şam’a giderek gözlem paylaşma veya cihat güzellemeleri yapmaktan ibarettir. İliştirilmiş gazeteciliğin bu örnekleri savaşı kutsarken çatışmaların ardındaki bölgesel ve küresel çıkar ilişkilerini perdelemekte ve savaşın getirdiği yıkımları meşrulaştırmaktadır. Oysa ihtiyaç duyulan gazetecilik, savaşın ardındaki bağlamı ortaya çıkaran, yıkımı ve bu yıkımın faillerini ifşa eden bir anlayıştır. Bu tür bir gazetecilik, yalnızca hakikati görünür kılmakla kalmayıp aynı zamanda emperyalist savaşlara kamuoyunun tepki göstermesini de sağlayacaktır.
