Almanak 2024 | Vergi yüzsüzlerinin yılı: Kimi altıpatlarla soyar seni, kimi kalemle
2024 yılı, şirketler için yüzde 25 olan kurumlar vergisinin aslında fiili olarak uygulamada olmadığının net şekilde kabullenildiği; iktidarın patronların vergisini sıfırladığını kabul ettiği yıl oldu.
Fotoğraf: DHA
Uğur ZENGİN
Dünyanın en zengin 10 sermayedarından olan Warren Buffet’ın 1993 yılından bu yana sekreterliğini yapan Debbie Bosanek, yüzyılımıza ilişkin çarpıcı bir bilgi paylaşmıştı. Bosanek gelirinin yüzde 35.8’ini vergi olarak öderken Buffett yüzde 17.4 oranında vergi ödüyordu. “Ben sadece ortalama bir vatandaş gibi hissediyorum. Sesi duyulması gereken ortalama vatandaşı temsil ediyorum” diyordu Bosanek, “Ofisimizde bulunan herkes Warren’dan daha yüksek vergi ödüyor.”
Buffet doğruladı. “Ben neredeyse hiç bordro vergisi ödemiyorum” diyordu, “Vali Romney (Eski Massachusetts Valisi) neredeyse hiç bordro vergisi ödemiyor, Newt Gingrich (ABD’de Temsilciler Meclisi Başkanıydı) neredeyse hiç bordro vergisi ödemiyor. Debbie çok fazla bordro vergisi ödüyor.”
Evet, doğru. Tax Justice verileri 2020’li yıllarla birlikte 400 Amerikalı milyarderin sekreterlerinden ya da işçilerinden daha düşük oranlarda vergi ödediğini ortaya koydu.
Propublica’nın 2021 yılında sızdırdığı veriler o dönem dünyanın en zengin ismi olan Jeff Bezos’un servetinin yalnızca yüzde 1.1 oranla vergilendirildiğini ortaya koydu. Bezos, 2011 yılında servetinin 18 milyar dolarda sabit kaldığını beyan edince “vergi kanunu”ndan yararlandı ve çocukları için 4 bin dolar vergi indirimi sağladı.
Kanunlar kurşun kalem ile yazılır. Sınıflar arasındaki mücadeleyle şekillenir. Bu yüzden, işçi sınıfı mücadelesinin yükseldiği 1945-1960 arasında Amerikalı 400 milyarder yüzde 60 vergilendiriliyorken bugün kendilerinden alınan vergi yüzde 20’ye kadar düştü. Buradan çıkarılabilecek ikinci sonuç ise evet; istenirse zenginler vergilendirilebilir.
***
Vergide ABD neyse, Türkiye odur. Warren Buffet, New York Times’a yazdığı yazıda, “Washington süper zenginleri kollamaktan vazgeçmeli. Biz benekli baykuş veya neslimiz tükenmekte olan bir tür değiliz. Zenginler olarak daha çok vergi ödeyerek fedakarlık yapmalıyız” diyordu. Çok sonraları, ödediği vergi oranının sadece yüzde 0.1 olduğu sızdı.
Evrensel tarafından hazırlanmıştır.
Bu yüzsüzlük coğrafi bir işaret değil. AKP iktidarı temmuz ayında Meclise “Vergide adalet etiketiyle” kanun teklifi getirdi. Kanunun ilk imzacısı AKP’li Nilgün Ök’e ve ailesine ait şirketlerin yıllarca hiç vergi ödemediğini Evrensel manşetine taşıdı. Sanayi odalarının başkanları, dev holdingler, ‘yüksek teknolojili’ şirketler, hükümetin milyarlık ihaleleriyle palazlanan inşaatçılar… Vergi ödemeyenlerin ismi tek tek dökülürken iktidarın getirdiği kanun teklifiyle ilk kez patronların vergi ödemediğini iktidar, bizzat kendi getirdiği kanun teklifi ile itiraf etmiş oldu.
Bu açıdan 2024 yılı, şirketler için kanuni olan yüzde 25 kurumlar vergisinin aslında fiili olarak uygulamada olmadığının net şekilde kabullenildiği; iktidarın patronların vergisini teşvikler, indirimler, istisnalar ve muafiyetlerle sıfırladığını kabul ettiği bir yıl oldu. İktidar getirdiği kanun teklifiyle şirketlere mealen, “Sizlere yıllarca vergi indirimi yaptık. Yüzde 25 kurumlar vergisi alamıyoruz. Bari yüzde 10 asgari kurumlar vergisi ödeyin” diyordu. Kurumlar vergisi yüzde 25’ten yüzde 10’a düştü(!)
VERGİDE DAHA ADALETSİZ BİR YIL
Ağustos ayında Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, “Son 1 yıldır doğrudan vergilerin payını artırmak, yani vergide adaleti sağlamak için önemli adımlar attıklarını” söyledi. İddianın peşinden gidelim.
Devlet 2024’te kimden vergi topladı?
Bordrolular bu yılın ilk 11 ayında yüzde 119.8 daha fazla vergi ödedi. İşçilerin, memurların ödediği doğrudan vergi tutarı 1.3 trilyon liraya çıktı. Ücretleri bir yandan enflasyon, diğer yandan vergi kemirdi. Brüt ücreti 30 bin lira olan işçi ocak ayında 3 bin 825 lira gelir vergisi ödemişti. Bu tutar mayıs ayında 4 bin 700 liraya, haziranda 5 bin 100 liraya, ekimde 6 bin 850 liraya çıktı. Ocakla kıyaslandığında kasımda verdiği doğrudan vergi tam olarak yüzde 80 arttı! İktidarın bilinçli politikası işçi sınıfını daha fazla vergi ödemeye mahkum etti.
Cirosu yüzde 41 artan şirketlerin ödediği doğrudan vergi (kurumlar vergisi) sadece yüzde 13.5 arttı. Enflasyon karşısında reel olarak azaldı.
Ne söyledilerse tersi oldu; 2024 yılı da vergi adaletsizliğinin ayyuka çıktığı, katmerlendiği bir yıldı.
***
İşçi sınıfının her yenilgisi her alanda kendisini gösteriyor. Tarihsel kazanımlar yenilgilerle işçi sınıfının elinden -mümkünse göstermeden- sinsice alınıyor. Woody Guthrie şarkısında bu yüzden, “Kimisi altıpatlarla soyar seni, kimisi kalemle” diyordu. Ekonominin büyük bölümüne kâr, faiz veya rant adı altında el koyanlar şu ya da bu yolla vergi vermedi/vermiyor. Willie Sutton’a neden banka soyduğu sorulduğunda, “Çünkü para orada” yanıtını vermişti. Evet, vergi alınacaksa kimden alınması gerektiği net. Servet orada: Bankalarda, holdinglerde, şirketlerde… Bu yüzden vergiyi onlar vermeli. Ancak tarih de bunun kendiliğinden ya da bir ‘hikmetli’nin eliyle sağlanmayacağını defalarca gösterdi, tıpkı 2024 gibi…
