Göstermelik ÇED raporları kopyala yapıştır hazırlanıyor

Mehmet Torun
Maden Mühendisi

“Meşrutiyeti ilan ettik olmadı. Cumhuriyeti getirdik, gene olmadı. Bir de ciddiyeti denesek”. Bu önerinin sahibi Celâl Yalnız; namıdiğer Sakallı Celâl. 1886-1962 yılları arasında yaşamış, bahriye nazırı (denizcilik bakanı) bir Osmanlı paşasının oğlu, Galatasaray Lisesi ve Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu. Üsküp’ten, Kastamonu’ya pek çok vilayette çalışmış, yeri geldiğinde Aydın incir fabrikasında işçilik, ustabaşılık ve tren makinistliği yapmaktan geri durmamış bir öğretmen.

Bahsedilen konuda bugüne kadar pek yol alınamadı ülkemizde. Bunlardan birisi de ÇED. çevresel etki değerlendirmesi (ÇED), “Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalar bütünü” olarak tanımlanmakta. Anlaşıldığı üzere ÇED raporu, çevreye verilecek zararların önlenebilmesi açısından oldukça önemli. Ciddiyetle yapılması ve takibi gerekli.

Ülkemizde yapılan faaliyetlerin yüzde 95’ ine “ÇED gerekli değildir” kararı verilmekte. Yani, yapılacak faaliyetlerde çevreye zarar verilmeyeceğini düşünüyor idare. ÇED raporu istenildiğinde ise birbirine benzeyen raporlar devreye giriyor. Kopyala-yapıştır yöntemiyle hazırlanan binlerce sayfalık dosyalar. İçindeki klasik ‘bilimsel’ bilgiler hemen hemen aynı. Bölgesel bilgiler bazen birbirine karışabiliyor. Başka bir bölgede bulunan devlet kara yolu bile, hazırlanan raporda görülebiliyor. Başka bir rapordaki bilgiler özensizce eklenebiliyor.

İçinden örnek bir sayfa kullanılan bu rapor; 2024 ekim ayında hazırlanmış, iki ay önce yani. Büyük ölçekli bir altın üretim projesinin ÇED dosyası. İşletmede çalıştırılması düşünülen maden ve jeoloji mühendislerinin aylık maaşları 10 bin TL olarak gösterilmiş. Diğer çalışan ücretleri de benzer rakamlar. Muhtemelen 6-7 yıl önce hazırlanan başka bir rapordan kopyalanmış. Bilinçli yapıldıysa bildikleri bu kadar ucuz iş gücü kaynakları var demek ki. İşin daha da ilginci böyle raporlar, konuyla ilgili bakanlıktan onay alıp yürürlüğe sokulabiliyor. Sonra İliç gibi facialar yaşanıyor ne yazık ki.

İliç faciasından sonra atanan ilk bilirkişiler, ÇED raporuna onay veren ve denetlemeyen bakanı ve bakanlık yetkililerini asli kusurlu bulmuştu. Daha sonra atanan heyet ise aynı bakanlığı kusursuz buldu ve bu rapor üzerine mahkeme takipsizlik kararı verdi. Bakan ve şürekası aklandı sonuçta. Oysa, sadece ÇED raporunun tanımından bile yola çıkılsa ilgili bakanlığın sorumluluğu aşikar.

 Söz konusu işletme bir madencilik faaliyetiyse uygulanacak işletme projesinin ÇED projesiyle uyumlu ve birbirini tamamlayıcı olması gerekli. Uygulamalarda bu konu da göz ardı edilmekte ve iki ayrı bakanlık, iki ayrı konu gibi değerlendirilmekte.

Kısaca, yapılan uygulamalarda işin özüne dokunmak yerine bürokratik formaliteler halledilerek süreç tamamlanmakta ve bu kadar hayati işler oluruna bırakılmakta. Sonucunda kaybeden insanımız, doğal çevremiz ve ülkemiz olmakta. Sakallı Celâl’i bir kez olsun dinlesek mi acaba?