TOFAŞ ve BEKO kârdaki azalmayı işçiye ödetiyor

Andaç Aydın ARIDURU
İstanbul

2024, başta otomotiv ve beyaz eşya sektörlerinde piyasa daralması ve durgunluk haberlerinin sıkça duyulduğu bir yıl oldu. Koç Grubuna ait BEKO (Arçelik) ve Koç Grubunun Stellantis’le birlikte sahibi olduğu TOFAŞ’ta 2024 sonu itibarıyla sözleşmelerin yenilenmeyeceği, Sabancı ve Skoda ortaklığına ait TEMSA’da işten çıkarmalar olacağı dedikoduları yayılmaya başladı. Aralık ayının başında ise TOFAŞ’ta çalışanların yüzde 13’üne tekabül eden oranda; 700 işçi işten çıkarıldı. Öte yandan bu şirketler faaliyet raporlarında, dönemsel zararlarını, maaliyet artışlarını, çalışan sayılarında küçülme hedeflerini anlatıyor. Bunların yanı sıra bu şirketler 2025 yılı içinse büyüme hedeflerinden, yapılan yatırımlardan bahsediyor.

Otomotiv patronları yıl boyunca yüksek faizler ve krediye ulaşımın zorluğu gibi konulardan şikayet ederken, sadece TOFAŞ’ta ocak ila kasım ayları arasında 129 bin 785 taşıt üretildi. Bu sayı Türkiye’de üretilen toplam taşıt sayısının yüzde 10.1’ini ifade ediyor. Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşları listesinde 11. sırada yer alan şirket ocak-kasım arasındaki 9 ayda 5 milyar 27 milyon TL net kâr elde etti. Şirketin vergi öncesi kârı ise 4 milyar 874 milyon TL. Yani TOFAŞ’a, elde ettiği teşvikler ve vergi indirimleri ile 153 milyon TL kaynak sağlandı.

2023 yılının ilk 9 ayında 13.49 milyar TL net kâr açıklayan şirketin net kâr oranı yüzde 62.7 oranında azalmış oldu. Geçtiğimiz yıl tarihinin en kârlı yılını geçirmiş olan TOFAŞ, bu kaybı işçilere ödetti.

STELLANTİS DÜNYANIN EN BÜYÜK DÖRDÜNCÜ TEKELİ

16 Ocak 2021’de TOFAŞ’ın en büyük hissedarı olan Fiat-Chreysler grubu, Fransız PSA grubu ile birleşti. Bu birleşmeyle otomotiv tekeli Stellantis ortaya çıktı. Stellantis; Abarth, Alfa Romeo, Chreysler, Citroen, Dodge, DS Automobiles, Fiat, Jeep, Lancia, Maserati, Opel, Peugeot, Ram ve Vauxhall firmalarının sahibi konumunda. Satış hacmiyle 2023 yılında dünyanın en büyük 4. otomotiv tekeli olan Stellantis, Avrupa ve Amerika’nın pazar payı bakımından en büyük şirketi olma hedefiyle kurulmuştu.

Şirket CEO’su Carlos Tavares, yıllık 5 milyar dolarlık tasarruf planlıyla 2021’de oturduğu koltuktan 2024’ün aralık ayında kalktı. Tavares 2021’de, şirketin tasarruf planlarıyla yeni modellere, teknolojilere ve otomobil markaları arasında parça ortaklaştırılması çalışmalarına ayrılacak bütçeyi oluşturacağını açıklamış, kârlılığı düşük markaların böylece yeniden verimli hale getirileceğini duyurmuştu. Şirket 2022’de 5.2 ve 2023’te 5.6 milyar dolarlık araştırma ve teknoloji yatırımı yaptı.

Tavares’in şirket ile sözleşmesi giderlerden yapılacak tasarrufların boyutu oranında artan bonuslar içeriyordu.

KÂR ARTIRMA YÖNTEMİ: İŞÇİ ÇIKARMA

2022 yılında Fransa’da başkanlık seçimleri sırasında gündeme gelen bonus paketi, aşırı sağ kanadın adayı Marine Le Pen ve karşısındaki Emmauel Macron tarafından “şoke edici” olarak nitelenmişti. Tavares’in “maliyet” azaltmalardaki başarısı karşısındaki bonuslarının 20 milyon dolar civarı olduğu söylenmekteydi.

Şirket 2022 yılında ilk kez duyurduğu hisse geri alımı işlemleri ile hisse senetlerinin değerini yukarıda tutma adımları atmaya başladı. 2022 yılında duyurulan program, hisse senedi değerini korumak için 2023 yılında Stellantis’in kendi öz kaynaklarını kullanarak 1.6 milyar dolar değerinde kendi hissesini satın aldı. 2024 sonuna kadar tamamlanacağı açıklanan yeni geri alım programının değeri ise 3.2 milyar dolar.

Stellantis 2024 yılının başlamasıyla birlikte ABD fabrikalarından sırasıyla 2 bin 400, 400, 1100 işçiyi işten çıkardı. Bu işten çıkarmaların duyurularında Tavares’in 2021 yılından beri planı olan verimlilik ve artan maaliyet söylemleri vardı.

Otomotiv tekeli Stellantis’in üretim ve kârlılık açısından en verimli iştiraklerinden biri olan TOFAŞ da; Tavares’in işçi çıkarma yoluyla kârlılaşma programından 2024’ün aralık ayında payını aldı.

Tavares 2 Aralık 2024’te Stellantis’in tepesindeki koltuğundan istifa etti. Görevi bırakırken şirketten aldığı ayrılma paketinin 39.5 milyon dolar olduğu ifade ediliyor. Bu miktar, bir otomotiv CEO’suna ödenen tarihin en büyük bonusu olurken, şirket 2025 yılı için kârlılığını arttırmayı, araştırma ve geliştirme faaliyetlerine hız kesmeden devam etmeyi hedeflediğini belirtiyor.

İŞÇİYE ‘KÜÇÜLÜYORUZ’, YATIRIMCIYA ‘BÜYÜYECEĞİZ’ DİYOR

Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşları listesinde 7. sırada yer alan, 2024 yılının ilk dokuz ayında BEKO (eski adıyla Arçelik) 5.6 milyar TL net kâr elde etti. Şirket net satış miktarını geçtiğimiz yıla göre yüzde 14 arttırdı. Yerli pazarda yüzde 10 oranında daralma yaşadığını belirten şirket, uluslararası pazarda ise yüzde 29 oranında büyüdü. Yani şirket ihracat hacmini büyüttü.

Sözleşmeli işçilerin sözleşmelerinin yenilenmeyeceği yönünde dedikoduların arttığı fabrikalarda işten çıkarma kaygıları artıyor. Şirket, 2024 yılı 9 aylık finansal tabloları sunumunda ise 2 bin ofis çalışanının işten çıkarılacağını ve böylece “verimlilik ve 140 milyon avro değerinde tasarruf” hedeflediğini belirtiyor. Raporda işten çıkarmaların yüzde 25’inin tamamlandığı duyuruluyor.

2024 yılında BEKO’nun Eskişehir fabrikasında çalışan 2 bin 500’e yakın sözleşmeli işçinin tamamı işten çıkarıldı. Çerkezköy’de 700’e yakın işçinin çalıştığı Watt Motor iştirakini kapatacağını duyuran BEKO’nun bu işletmesinden 250 civarı işçi çıkarıldı. BEKO’nun Çerkezköy’deki fabrikasında da sözleşmeli yüzlerce işçi işten çıkarıldı. Ankara’da kadrolu ve sözleşmeli toplam 1800 işçiden 400’den fazlası işten çıkarıldı. Kocaeli Çayırova’da 450’den fazla sözleşmeli işçi işten çıkarıldı.

Bu yıl içinde işçileriyle düzenlediği toplantılarda 2024 ve 2025 yıllarının ekonomik olarak ‘zor’ geçeceğini belirten şirket, işten çıkarmalara, EYT’li işçilerin ayrılması için talimatlara, emekliliği hak eden işçilerin işten ayrılması için salık vermeye, gönüllü çıkışlarda tazminat ödeneceği duyurularına tam gaz devam etti. Şirket işçilere tasarruf hedeflerini tutturmak için fabrikada önlemler alınacağını da birçok kez aktardı. Fabrikalarda günlük çıkan etli yemekler 2 günde 1’e düştü. İşten ayrılmalar için fabrikada baskı arttı. Yaşadıkları meslek hastalıkları nedeniyle belirli görevleri ifa edemeyen işçilerin işten çıkarmalarda öncelikli olacağı da duyurulurken, işçiler önceki dönemde meslek hastalıklarını iş yeri hekimlerine tespit ettiremediklerini, bu günlerde ise doktorlara gitmeye çekinenlerin işten çıkarılma korkusu yaşadığını söylüyor.

Bütün bu “tasarruf ve küçülme” önlemleri karşısında bugünlerde ise iş yerlerinde yönetimler tarafından siparişlere yetişilemediği ve üretim performansının düştüğü bahaneleriyle işçilere üretimi hızlandırma baskısı yapılıyor.

Yaptıkları toplantılarla işçilere küçülmeye gidileceğini, 2024 yılının zor geçtiğini anlatan Arçelik, yatırımcılarına ise yıl sonuna kadar 400 milyon avro yatırım yapacağını duyurdu. 400 milyon avro yatırımın TL olarak karşılığı ise 14.7 milyar TL. Şirket bu dönemde Whirlpool isimli Avrupalı beyaz eşya üreticisini devraldı. Whirlpool’un İtalya, Polonya, İngiltere ve Slovakya’daki 9 üretim tesisi ve 39 iştiraki Beko Europe’a geçti.