Köylü Savaşları’nın 500. yılı unutulmadı

Ali ÇARMAN
Stuttgart

Almanya ve yakın komşusu ülkeler için 14. ve 15. Yüzyıl birçok bakımdan hayli çalkantılı, sancılı ve kanlı yıllar oldu. Köylüler için hayat çoktan çekilmez olmuştu. Prensler, soylular, manastırlar, memurlar, papazlar ve askerler tamamı köylülerin sırtında zevk-sefa içinde bir hayat sürdürmekteydiler.

Köylülere her yerde bir eşya gibi, bir yük hayvanı gibi davranılıyordu. Ormanda odun toplamak, hatta gezinmek dahi özel izne bağlı idi. Bütün bu ekonomik ve politik baskılar köylüleri kaçınılmaz olarak arayışlara itti. Özellikle kilise asırlardır sahip olduğu büyük ayrıcalıkları kaybetmekten korkuyordu.

Bu yıl Almanya’da 500.yılı değişik etkinliklerle (konferans, sergi, tiyatro, gezi, film ve toplantı) anılan köylü savaşları (reform-aydınlanma hareketleri) bu koşullarda başladı. Toplumsal sorunlar ve kurulu düzen savunucularının pratiği bütün toplumu üç ana kampta saflaştırdı. Bunlardan ilki; var olan çarkın dönmesinde ısrar eden en tutucu kesimdi. İkinci ise varlıklı kesimlerin sesi olan burjuvaları bir araya getiren ılımlı-reformcular (M. Lutherciler), üçüncü kamp ise en ağır şartlarda hayat mücadelesi veren, büyük bedeller ödemeyi göze alan köylüler ve Thomas Münzer (veya Müntzer) hareketidir.

GÜNEYİN İSYANCI GELENEĞİ  

Baden-Württemberg eyaletinin belli başlı şehirleri olan Heilbronn, Würzburg, Ulm, Reutlingen, Rottweil, Rems-Murr, Böblingen, Beutelsbach, Winennden, Schorndorf, Stuttgart çevresini gezip incelediğinizde köylü savaşları konusunda birçok izi görebilirsiniz. 500.yıl nedeniyle köylü savaşlarının sanatta, kültür ve tarih yazımındaki yerine yeniden göz atılıyor. 1988’de açılmış olan Böblingen’deki Alman Köylü Savaşları Müzesi sürekli sergisi ve zaman zaman yapılan söyleşilerle konunun canlı tutulmasına yardımcı olmakta. Serflerin (köylüler) soylulara egemenlere karşı adalet ve özgürlük savaşı Alman halkının tarihindeki şanlı sayfalarından biridir. 

Bundschuh (Çarıklı bayrak hareketi) 1493-1517 yılları arasında yüzlerce köyde örgütlenerek bir dizi ayaklanma gerçekleştirdi. Armer Konrad (Yoksul Konrad) amaçları, örgütlenme biçimi, mücadelede kararlılıkları, köylü ve kent protestoları arasındaki ülke çapındaki bağlantısı ve bölgeler üstü yönelimi nedeniyle dönemin en büyük ayaklanmalardan biri olarak tanımlanmakta. Köylülerin eşitlik ve özgürlük savaşlarında saf tutmuş sanatçılar da vardı. Bunlardan bilinenlerden birisi ressam Jerg Ratgeb’tir. Dürer döneminin ressamlarından olan Jerg Ratgeb’in hakkında çok az şey bilinmekte. Bilinen acı bir gerçek vardır ki o da Köylü Savaşları’nın yenilgiyle sonuçlanmasının ardından, isyancılara verdiği destek nedeniyle Herrenberg’de yargılanıp idama mahkum edilir. Elleri ve ayakları dört ata bağlanarak vücudu paramparça edilir.

PROGRAM OLARAK GÖRÜLEN 12 MADDELİK BİLDİRGE  

Daha güzel bir hayat sürdürmenin kavgasını veren köylülerin elinde Memmningen/Ulm’de Mart 1525’de yapılan toplantı ile kayıt altına alınan 12 maddelik açıklama ile taleplerini yazılı hale getirdiler. Talepler kısaca: “İncil, efendilerin ve rahiplerin çıkarları doğrultusunda değil, gerçeğe uygun olarak öğretilmelidir. Artık ne büyük ne de küçük aşar ödeyeceğiz. Tüm sulardan serbestçe faydalanılacak. Ormanlar komüne geri verilecek. Artık kölelik olmayacak. Av hayvanlarından serbestçe faydalanılacak. Kendi otoritelerimizi kendimiz seçeceğiz. Vefat durumunda hiçbir ödemede bulunulmayacak. Yargıçlarımız bizim tarafımızdan seçilip, gerektiğinde bizim tarafımızdan işten el çektirilecekler. Efendilerimizin el koyduğu tüm topraklar komüne geri verilecek.” Bu ve benzeri talepler gidişattan hoşnut olmayan köylülerin elinde bayrak oldu.

12 MAYIS 1525 GOLDBERG MUHAREBESİ 

Köylü savaşları, Güney Almanya’dan, Frankonya, Tühringen ve orta Almanya’ya kadarlık bir alanı kapsayan devrimci bir başkaldırı hareketidir. Köylülerin istemleri kanla bastırılmış olsa da direngenlikleri, ileriyi görme ve adalet, özgürlük tutkuları halkın kollektif bilincine sökülmezcesine kazıldı. 

Tam teçhizatlı düzenli birliklere karşı derme çatma silah ve insan gücüyle savaşan köylüler azımsanmayacak zaferler elde etti. Düklerin kaçmak zorunda kaldığı bazı bölgelerin ise köylülerin eline geçtiği bilinmekte. Württemberg’de isyancı köylülerin sayısı hızla artmaya devam eder. Öyle ki Stuttgart merkezi köylülerin eline geçer. Çatışmalar, Herrenberg, Sindelfingen ve Böblingen arasında gidip gelir. 

12 Mayıs 1525’te ise taraflar Goldberg tepesinde karşı karşıya geldiler. Köylüler bu muharebeden büyük yenilgiyle çıktı. Yenilginin temel nedeni yeteri kadar silaha sahip olunmayış ve savaş tecrübelerinin olmamasıydı. Günümüzde S Bahn/banliyö tren durağı olarak bilinen Goldberg durağında çift taraflı hazırlanmış tabelalarda da ‘burada köylüler savaşı yaşandı ve 5 bin köylü can verdi’ yazılı anıt olarak dikkatinizi çeker. Egemen güçler zaferden sonra köylüleri katletmeye devam etti.

DEVRİMCİ THOMAS MÜNZER 

Almanya’da köylü savaşları ve reformlar denilince yere göğe sığdırılmayan Martin Luther başlangıçta Thomas Münzer ile birlikte köylülerden yana tutum sergilemiştir. Cepheleşmenin daha da belirginleşmesi, keskinleşmesi ve köylü tarafının saflaşmasıyla birlikte Luther köylüler cephesine ihanet ederek bir kez daha egemenlerin emrine amade olmuştur. Bütün insanlar eşittir felsefesiyle hareket eden ve “Sözüm, kayayı parçalayan bir ateş ve bir çekiç gibi değil mi?​” diyerek, köylülerin gönlünde taht kuran Thomas Münzer, sonuna kadar köylülerle birlikte savaştı. Aynı zamanda din alimi olan Münzer, halkın kurtuluşu için hayatını ortaya koydu. 

Cellatlar, 27 Mayıs 1525’te Thomas Münzer’in kafasını kopararak, ibret ve gözdağı olsun diye bedeni ve başını günlerce direklerde asılı tuttu. Köylüler savaşının tamamen sönümlenmesinden sonra 1531 yılında ihanetçi Martin Luther şunları açıkladı: “Bugün hâlâ Münzer’in direğe geçirilmiş başının Mullhausen yakınlarında görülebilineceği söyleniyor. Oraya giden yol, orada oturanların ve dinsizlerin sayısız ziyaretleriyle o kadar genişledi ki, adeta halkın yolu oldu. Eğer otoriteler bu duruma el koymazlarsa, Münzer bir aziz gibi onurlandırılıyor olacak.”

YENİ BİR SOSYAL DÜZEN KORKUSU DEVAM EDİYOR  

Serflerin soylulara karşı özgürlük mücadelesi 500 yaşında. Almanya topraklarındaki ilk büyük devrim hareketi olarak da ele alınan ve Avrupa’nın en büyük en yaygın halk ayaklanması olan Deutscher Bauernkrieg-Alman Köylü Savaşı’nda 100 bin civarında köylü hunharca katledildi. 

Dün olduğu gibi bugünün egemenlerinin yeni bir sosyal düzen korkusu devam ediyor. Köylüler savaşı sıradan insanın yaşam koşullarını, istenç ve umutlarını, haklı taleplerini belgeliyor.