İşsizlik Fonu yağmasına bir yenisi ekleniyor

Dilan TEMİZ

Türkiye’de 2002 yılında uygulanmaya başlanan, işçilerin ücretlerinden yapılan kesintilerle oluşturulan ve işten atılan işçilere işsizlik ödeneği sağlamak amacıyla kurulan İşsizlik Sigortası Fonu açıkça ‘sermayeye destek fonu’ haline geldi.

İşsizlik Fonu patronlara ucuz iş gücü sağlamak üzere pek çok projeye kaynak oldu. Mesleki Eğitim Merkezi (MESEM), iş gücü uyum programı (İUP), deprem bölgesinde uygulanan “istihdama dönüş programı”, toplum yararına program (TYP) işçilerin ücretlerinden oluşan birikim ile fonlandı. Şimdi ise kadınlar ve üniversite öğrencileri için planlanan evden ve esnek çalışma projesi İşsizlik Fonundan karşılanacak.

Ocak 2025 tarihi itibarıyla fon varlığı 354 milyar 669 milyon 455 bin TL’ye ulaştı. Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) bünyesinde bulunan ve işçilerin ücretlerinden yapılan kesintilerle oluşan İşsizlik Sigortası Fonundan patronlara 2024 yılında 124.2 milyar TL teşvik verildi. Fondan patronlara verilen doğrudan teşvik ve destek ödemeleri, 2023’e göre yüzde 77 artarak 39.9 milyar TL’den 71 milyar TL’ye ulaştı.

İşsizlik Fonu gelirleri, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 48’inci maddesinin yedinci fıkrasında belirtilen amaçlar için kullanılacak oranının artırılmasına ilişkin Cumhurbaşkanı kararı yürürlüğe girmişti. Buna göre, söz konusu Kanun’da yüzde 30 olarak belirlenen İşsizlik Sigortası Fonu bir önceki yıl prim gelirlerinin oranının, 2024 yılı için yüzde 50’ye çıkarılması kararlaştırıldı. İşsizlik Sigortası Fonundan işsizlik ödeneği dışındaki işveren teşvik ve destekleri için ayrılan kaynak yüzde 30’dan yüzde 50’ye çıkarıldı. Yayımlanan karara göre işverenlerin payının daha da artmasının önü açıldı.

İŞSİZLİK MAAŞI ASGARİ ÜCRETİ GÖRMÜYOR

İşsizlik ödeneği hesaplamasında sigortalının son 4 aylık prime esas kazançları dikkate alınıyor. Ödenek miktarı işten ayrılmadan önceki son 4 aylık kazancın yüzde 40’ı olarak hesaplanıyor. Hesaplanan tutar asgari ücretin yüzde 80’ini aşamıyor. Bu tutardan ayrıca damga vergisi kesintisi yapılıyor. Buna göre, 2025 yılında asgari ücret ile 4 ay çalışıp işsiz kalan bir kişi ancak 10 bin 402 TL işsizlik ödeneği hak etmiş olacak. Ancak bu tutardan 79 lira damga vergisi kesintisi yapılacak. İşsiz kalan işçi 10 bin 323 TL işsizlik ödeneği alacak. Brüt ücreti 30 bin lira olan işçi ise 12 bin TL işsizlik ödeneği hak ederken, her ay bu tutardan 92 lira damga vergisi kesintisi yapılacak. Cebe girecek tutar 11 bin 908 TL olacak.

‘İŞSİZLİK MAAŞI’ ALMANIN KOŞULLARI ÇOK AĞIR

İşsiz kalanların, işsizlik ödeneğinden yararlanabilmesi için belirli şartları sağlaması gerekiyor. Kişi, kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olması, hizmet akdinin feshinden önceki son 3 yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemesi ve hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içerisinde İŞKUR’a başvurması halinde bu ödenekten yararlanabiliyor.

Hizmet akdinin feshinden önceki son 3 yılda 600 gün sigortalı çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş sigortalı işsizlere 180 gün, 900 gün sigortalı çalışıp bu primi ödemiş sigortalı işsizlere 240 gün, 1080 gün sigortalı çalışıp prim ödemiş sigortalı işsizlere 300 gün işsizlik ödeneği veriliyor.

DEVLET İŞSİZDEN 1.8 MİLYAR LİRA DAMGA VERGİSİ ALACAK

Türkiye’de ocak 2025 itibarıyla geniş tanımlı işsiz sayısı 11 milyon 436 olurken, bu işsizlerin sadece yüzde 14.2’si (1.6 milyon) işsizlik sigortası alıyor. Söz konusu işsizlerin, işsizlik ödeneğinin ortalama brüt ücretin 30 bin lira ücret üzerinden hesaplandığı varsayıldığında (Yani 11 bin 908 lira işsizlik ödeneği aldığında) devlet, işsizlerden yılda 1 milyar 792 milyon lira damga vergisi alacak.

"İŞSİZLİK FONU SERMAYEYE AKTARILIYOR"

İşsizlik Fonunun yağmalanmasını ve nedenlerini Akademisyen Özgür Müftüoğlu, Evrensel’e değerlendirdi. İşsizlik Fonunun sermayeye teşvik için kullanıldığını vurgulayan Müftüoğlu, “‘İstihdam artırmak, işsizlikle mücadele’ adı altında sürekli olarak sermayeye teşvik vermek için kullanılıyor. Kaynak işçinin ücretinden alınıyor, ‘yeni istihdam’ adı altında sermayeye aktarılıyor” dedi. İşsizlik Fonunun özellikle 2008 krizinden sonra işten çıkarılma korkusu üzerine bir çözüm gibi sunulduğunu aktaran Müftüoğlu, “Aslında bu işçi için değil işveren için bir sigorta haline dönüşmüş durumda. Ne sigortası? İşçiyi daha ucuza çalıştırabilmesinin güvencesini veren bir hâle getirildi işsizlik sigortası” diye konuştu.

"NE GÜVENCE NE GEÇİM VAR"

Kadınlar ve üniversite öğrencileri için planlanan esnek çalışma projesine de değinen Müftüoğlu, “Çalışma rejiminde bu vasıtayla sanki yeni iş alanları açılıyormuş, işsizliği önlüyormuş gibi bir görüntü yaratarak daha ucuz iş gücü sağlama yöntemi oluyor. Getirmeyi planladıkları projede de bu şekilde. İnsanlar niye çalışmak isterler? Güvence ve yaşamlarını sürdürebilecek bir gelir için. Fakat burada ne güvence ne de yaşam sürdürebilecek bir gelir var. Dolayısıyla çalışanlar açısından hiçbir anlam ifade etmiyor. AKP iktidarı sanki bu halkın genel yararına emekçilerin yararınaymış gibi bir görüntü yaratıyor. Sendikalar ve işçi örgütleri tarafından bu aldatmacanın deşifre edilmesi ve buna karşı bir şey yapılması gerekir” dedi.